Συνέντευξη του κορυφαίου επιστήμονα Θ. Χαμογεωργάκη στο libre: Είμαι αισιόδοξος ότι θα αναπτυχθεί η μεταμόσχευση πνευμόνων και καρδιάς

Μέσα στη δίνη της πανδημίας, που μονοπωλεί κάθε εξέλιξη στον τομέα της Υγείας, το τελευταίο διάστημα υπήρξε μία πολύ θετική είδηση σχετικά με τις μεταμοσχεύσεις στη χώρα μας. Σε συνέχεια της σημαντικής εξέλιξης της θεμελίωσης του Ωνασείου Εθνικού Μεταμοσχευτικού Κέντρου, ένα χρόνο πριν, επέστρεψε στην Ελλάδα, ο καρδιοχειρουργός μεταμοσχεύσεων καρδιάς, πνευμόνων και μηχανικής υποστήριξης, αναπληρωτής καθηγητής Καρδιοχειρουργικής της Ιατρικής Σχολής, του Πανεπιστημίου Texas, κ. Θεμιστοκλής Χαμογεωργάκης, φέρνοντας μαζί του στην πατρίδα σημαντική τεχνογνωσία και εμπειρία, από κορυφαία μεταμοσχευτικά κέντρα της Αμερικής.

Συνέντευξη στη Ρούλα Σκουρογιάννη

Από την 1η Ιανουαρίου 2021, ανέλαβε καθήκοντα διευθυντή της Β’ Καρδιοχειρουργικής Μονάδας του Ωνασείου, στοχεύοντας στην ανάπτυξη του τομέα μεταμοσχεύσεων πνευμόνων και καρδιάς στην Ελλάδα, για την ανακούφιση χιλιάδων συνανθρώπων μας, που ελπίζουμε πλέον να μην χρειάζεται να φύγουν στο εξωτερικό.

Το έργο που αναλαμβάνει είναι σημαντικότατο και πολύπλευρο, καθώς η αλλαγή κουλτούρας και η υποστήριξη της δωρεάς οργάνων από τους Έλληνες είναι η πρώτη και μεγάλη πρόκληση για τον καθηγητή Θεμιστοκλή Χαμογεωργάκη, ενώ και η πιο οργανωμένη και συνολική προσπάθεια από φορείς, επαγγελματίες που γνωρίζουν το αντικείμενο και υγειονομικούς ώστε να συντονίζεται και να εκτελείται πιο αποτελεσματικά κάθε επιχείρηση μεταμόσχευσης είναι ο δεύτερος σημαντικός στόχος του.

Ο κ. Χαμογεωργάκης μίλησε στο libre, για το Εθνικό Σχέδιο Μεταμοσχεύσεων, την ανάγκη αύξησης της δωρεάς οργάνων που περνάει και μέσα από την παιδεία μας, μία πιθανή αύξηση που μπορεί να προκαλέσει η λοίμωξη Covid-19 στους ασθενείς, τις δυνατότητες του ΩΚΚ και τις προοπτικές ανάπτυξής του, αλλά και το όραμά του να φτάσουμε στα επίπεδα μεταμοσχευτικής δραστηριότητας άλλων ευρωπαϊκών χωρών, κάτι για το οποίο ο ίδιος είναι πολύ αισιόδοξος.

ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

-Κατά το πρώτο κύμα της πανδημίας, οι μεταμοσχεύσεις συμπαγών οργάνων στη χώρα μας μειώθηκαν δραματικά. Ωστόσο, φαίνεται πως το Σύστημα Μεταμοσχεύσεων της χώρας (ο ΕΟΜ και οι Μονάδες Μεταμοσχεύσεων και Εντατικής Θεραπείας) έδειξε άμεση προσαρμογή στα νέα δεδομένα και το αποτέλεσμα ήταν να βρισκόμαστε αριθμητικά τουλάχιστον στα ίδια επίπεδα με προηγούμενες χρονιές, καθώς έως τέλη Οκτωβρίου του 2020 πραγματοποιήθηκαν 190 μεταμοσχεύσεις συμπαγών οργάνων, έναντι 188 την αντίστοιχη περίοδο του 2019. Αυτό είναι ένα στοιχείο πολύ θετικό.

Είναι όντως ένα θετικό στοιχείο, που οφείλεται στην κινητοποίηση ατόμων που εργάζονται σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας ως προς την ενημέρωση οικογενειών ασθενών που ήταν εγκεφαλικά νεκροί για την αξία της δωρεάς οργάνων.

Συγκεκριμένα, το Νοσοκομείο ΑΤΤΙΚΟΝ έχει δώσει σημαντικό αριθμό μοσχευμάτων πέρσι και φέτος. Αυτό είναι όσο θετικό και αν είναι αποτελεί μεμονωμένη περίπτωση συναδέλφου που συνδράμει σε ένα νοσοκομείο της χώρας. Η προσπάθεια πρέπει να είναι πιο συγκροτημένη και υπάρχει μία διακομματική επιθυμία και βούληση να προχωρήσει το θέμα της δωρεάς και να αναπτυχθεί ο τομέας μεταμοσχεύσεων στη χώρα μας.

Έχει εκπονηθεί ένα Εθνικό Σχέδιο Μεταμοσχεύσεων από τους κ.κ. Μόσιαλο και Παπαλόη σε συνεργασία και με το Ίδρυμα Ωνάση, το οποίο στοχεύει στην αύξηση της δωρεάς οργάνων. Υπάρχουν διάφορες συντεταγμένες που πρέπει να υλοποιηθούν, όπως η ενίσχυση του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ).

Προβλέπεται η πρόσληψη Συντονιστών Μεταμοσχεύσεων, οι οποίοι πρόκειται να τοποθετηθούν σε μεγάλα νοσοκομεία και θα έχουν πρόσβαση στο μητρώο δωρητών (οργάνων). Θα μπορούν να εντοπίζουν πιθανούς δότες, θα συνομιλούν με τις οικογένειές τους και θα υπάρχει, γενικότερα, η δυνατότητα παρέμβασης του ΕΟΜ στα μεγάλα νοσοκομεία προς αυτή την κατεύθυνση, θα υπάρχει ενημέρωση από τον ΕΟΜ προς το υπουργείο Υγείας σχετικά με τον αριθμό των εγκεφαλικά νεκρών οι οποίοι είναι εν δυνάμει δότες.

-Η δωρεά οργάνων είναι και θέμα κουλτούρας, προφανώς. Ίσως για αυτό το λόγο, πρόσφατα, η θεματική της Δωρεάς και των Μεταμοσχεύσεων Ιστών και Οργάνων εισήχθη για πρώτη φορά στη δημόσια εκπαίδευση και αποτελεί πλέον μέρος των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας που διδάσκονται σε Δημοτικά σχολεία και Λύκεια της χώρας μας. Είναι θέμα παιδείας ο προσανατολισμός της σκέψης, από μικρή ηλικία, πως ο θάνατος ενός άτυχου συνανθρώπου μας μπορεί να αποτελέσει δώρο ζωής για κάποιον άλλο.

Έτσι είναι. Η δωρεά είναι θέμα παιδείας και πρέπει να ξεκινά από τις μικρές ηλικίες. Μαθαίνοντας πώς να προσέχουμε την υγεία μας, το σώμα μας, αποκτώντας στοιχειώδεις γνώσεις λειτουργίας των οργάνων μας για να είμαστε υγιείς, έτσι μπορούμε να μάθουμε επίσης την παθοφυσιολογία των οργάνων του σώματός μας και ποιες είναι οι λύσεις της στιγμή που δυσλειτουργούν τα όργανά μας, συμπεριλαμβανομένης και της μεταμόσχευσης, όταν υπάρχει ανεπάρκεια τελικού σταδίου σε κάποιο όργανο.

Αυτή η γνώση θα πρέπει να μεταδοθεί μέσω του σχολείου, μέσω της παιδείας και στις μικρότερες γενιές, ώστε να γίνει αντιληπτή η αξία της δωρεάς των οργάνων, στην περίπτωση που η λήψη κάποιου οργάνου μας είναι απαραίτητη για τη ζωή μας. Μεταμόσχευση οργάνων δε σημαίνει μόνο δωρεά αλλά και λήψη ζωτικών οργάνων!

-Εννοείτε ότι η σωστή ενημέρωση, φωτίζοντας όλες τις παραμέτρους του θέματος, συμβάλλει στη σωστή αντιμετώπιση του ζητήματος της δωρεάς οργάνων;

Για παράδειγμα, μαθαίνουμε στα παιδιά τι κάνουμε για να έχουμε ένα υγιές αναπνευστικό σύστημα: Ασκούμεθα, προφυλασσόμαστε από τις λοιμώξεις, πλένουμε συχνά και σωστά τα χέρια μας, καλύπτουμε το στόμα και τη μύτη μας όταν βήχουμε.

Αναφερόμαστε σε υποθετικές (που όμως υπάρχουν στην πραγματικότητα περιπτώσεις): Κάποιο παιδί που έχει ινοκυστική νόσο εκδηλώνει συχνά λοιμώξεις, προσβάλλεται το αναπνευστικό του και οι πνεύμονές του δε λειτουργούν πολύ καλά, δυσλειτουργούν.

Αυτό το παιδί, που μπορεί να είναι κάποιος φίλος μας ή συμμαθητής μας, μπορεί να χρειαστεί μεταμόσχευση κάποια στιγμή στη ζωή του.

-Ατυχήματα ή σοβαροί τραυματισμοί μπορεί να φέρουν όλους μας στην κατάσταση να χρειαστούμε μεταμόσχευση. Αλλά και ιώσεις, ακόμα, κάποιες φορές μπορούν να προκαλέσουν καρδιακές βλάβες, σωστά;

Ναι, η μυοκαρδίτιδα μπορεί να οφείλεται σε κάποιον ιό.

Ξέρουμε ότι ακόμα και ο κοροναϊός μπορεί (σε κάποιες περιπτώσεις) να προκαλέσει κάποιου βαθμού μυοκαρδιοπάθεια, αν και περισσότερο προσβάλλει το αναπνευστικό.

Υπάρχουν περιπτώσεις που αφήνει χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια.

-Υπάρχει πιθανότητα σοβαρή λοίμωξη Covid-19 να προκαλέσει τέτοια βλάβη στους πνεύμονες ώστε να χρειαστεί έως και μεταμόσχευση;

Μπορεί. Αν οι πνεύμονες υποστούν σοβαρή ζημιά, αν έχει προχωρήσει η ίνωση, μπορεί να προκαλέσει χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια τελικού σταδίου.

Υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις και μάλιστα έχουν γίνει μεταμοσχεύσεις σε άτομα που προσβλήθηκαν από κοροναϊό.

Έχουν δημοσιευτεί τέτοια περιστατικά.

–Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι η πανδημία μπορεί να αφήσει πίσω της αυξημένες ανάγκες και για τον τομέα των μεταμοσχεύσεων;

Υπάρχει και αυτή η αιτία, ναι.

Υπάρχουν και πολλές άλλες αιτίες αναπνευστικής ανεπάρκειας τελικού σταδίου, όπως το εμφύσημα, η ινοκυστική νόσος, η πνευμονική ίνωση, η πνευμονική υπέρταση.

–Το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Αναλαμβάνοντας τώρα εσείς μία νευραλγική θέση, του διευθυντή της Β’ Καρδιοχειρουργικής Μονάδας του Ωνασείου και βλέποντας εκ των έσω τη λειτουργία του ΩΚΚ, ποιες θεωρείτε ότι είναι οι πιο σημαντικές προκλήσεις που έχετε να αντιμετωπίσετε;

Όντως, το ΩΚΚ είναι ένα από τα μεγαλύτερα Καρδιοχειρουργικά Κέντρα της Ευρώπης, αν σκεφτούμε ότι γίνονται εδώ περίπου 2.000 καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις το χρόνο. Γίνονται και κάποιες μεταμοσχεύσεις θωρακικών οργάνων (καρδιάς και πνεύμονα).

Σίγουρα, υπάρχει δυνατότητα ανάπτυξης. Ένα κέντρο, στο οποίο γίνονται 2χιλιάδες περιστατικά καρδιάς, έχει δυνατότητες να διενεργήσει περισσότερες μεταμοσχεύσεις καρδιάς και πνευμόνων και να φτάσουμε άλλα ευρωπαϊκά μεγάλα κέντρα.

Σχετικά με τις προκλήσεις, η πιο σημαντική είναι στο επίπεδο της συνεργασίας και συντονισμού των ενεργειών, αλλά και η υποστήριξη από την κοινωνία όσον αφορά τη δωρεά οργάνων. Πρέπει να υπάρχουν τα άτομα τα οποία γνωρίζουν τον τομέα, οι τεχνοκράτες, αυτοί που θα εκτελούν τις μεταμοσχεύσεις, αυτοί που γνωρίζουν το αντικείμενο και θα επεξεργάζονται τη λίστα των ασθενών, θα πρέπει να υπάρχει ένα δίκτυο από συναδέλφους άλλων ειδικοτήτων που θα παραπέμπουν περιστατικά νωρίς ώστε να μη χάσουμε το μεταμοσχευτικό παράθυρο, δηλαδή ο ασθενής να μην είναι σε άσχημη κατάσταση όσον αφορά στα άλλα όργανα.

Δηλαδή, να εντοπίζονται όσοι έχουν μεμονωμένη καρδιακή ή μεμονωμένη αναπνευστική ανεπάρκεια αλλά όλα τα άλλα όργανα δουλεύουν καλά (τα νεφρά, το ήπαρ).

Είναι πολυπαραγοντική η προσπάθεια που πρέπει να γίνει για να υπάρχει πρόοδος, να προχωρήσει το πρόγραμμα. Η βασικότερη πρόκληση είναι η σωστή συνεργασία.

–Η τεχνογνωσία και η εμπειρία που φέρνετε μαζί σας από κορυφαία Μεταμοσχευτικά Κέντρα των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής είναι πολύτιμη και απαραίτητη για τη σωστή λειτουργία ενός Μεταμοσχευτικού Κέντρου όπως το Ωνάσειο. Λεπτές και προηγμένες χειρουργικές πράξεις, όπως ένα χειρουργείο τεχνητής καρδιάς, που εσείς έχετε την εμπειρία να εκτελέσετε –εάν φυσικά υπάρξουν οι ανάλογες ενδείξεις– μπορεί να υποστηριχτεί στο ΩΚΚ;

Βεβαίως, μπορεί να γίνει μία τέτοια επέμβαση στο Ωνάσειο, όταν υπάρχουν οι ενδείξεις και η τεχνογνωσία. Ακόμα και αύριο μπορεί να γίνει μία τέτοια επέμβαση όταν βρεθεί ασθενής που την έχει ανάγκη. Δεν είναι τόσο μεγάλη πρόκληση. Μπορεί να γίνει εύκολα.

Πρέπει, ωστόσο, να διευκρινίσω ότι η τοποθέτηση τεχνητής καρδιάς είναι ένα πολύ μικρό κομμάτι στο όλο παζλ. Το θέμα είναι οι μεταμοσχεύσεις γενικότερα και η μηχανική υποστήριξη να προχωρήσουν με σωστή συνεργασία όλων των εμπλεκομένων μερών: φορέων, ομάδων, συναδέλφων.

Δεν έχει σημασία μόνο ο χειρουργός, ο οποίος τοποθετεί ένα όργανο. Πρέπει να τηρηθεί σωστά μία ολόκληρη διαδικασία: υπάρχει η παραπομπή των ασθενών, να τηρείται η λίστα, να υπάρχουν τα όργανα, να υπάρχει η υποστήριξη από διάφορες άλλες ειδικότητες που θα υποστηρίξουν κάποια ενδεχόμενη επιπλοκή, αν τυχόν χρειαστεί.

Χρειάζεται γνώση ανοσολογίας, ανοσοκαταστολής, χρειάζεται λοιμωξιολόγος, καθώς μερικές φορές αυτοί οι ασθενείς παρουσιάζουν λοιμώξεις επειδή το ανοσοποιητικό τους σύστημα είναι μειωμένο. Όλες αυτές οι ειδικότητες και οι ομάδες πρέπει να συνεργάζονται αποτελεσματικά. Σε ένα σημαντικό βαθμό, όλα αυτά γίνονται. Απλώς ήρθε η ώρα να αναπτυχθούν περισσότερο, πιο γρήγορα και πιο συστηματικά.

–Ποιοι είναι οι στόχοι που θέλετε να επιτύχετε, πέρα από τις προκλήσεις που πρέπει να ξεπεραστούν; Ποιο είναι το όραμά σας;

Το όραμά μου είναι να αναπτυχθεί η μεταμόσχευση του πνεύμονα στην Ελλάδα και να αναπτύξουμε ένα πρόγραμμα μεγάλο με ευρωπαϊκά κριτήρια. Αναφέρομαι στις μεταμοσχεύσεις πνευμόνων γιατί δεν γίνονταν εδώ και κάποια χρόνια, σε αντίθεση με τις μεταμοσχεύσεις καρδιάς που διενεργούνται με επιτυχία στο Ωνάσειο.

Τώρα, γίνεται προσπάθεια επανεκκίνησης του προγράμματος των μεταμοσχεύσεων πνευμόνων. Φυσικά, επιθυμώ να αναπτυχθεί περαιτέρω και το πρόγραμμα μεταμοσχεύσεων καρδιάς και να αυξήσουμε τους αριθμούς επεμβάσεων γιατί υπάρχει ανάγκη σε πολλούς ακόμα ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια που πρέπει να λάβουν μόσχευμα ή κάποια μηχανή υποστήριξης για να αντιμετωπιστεί η καρδιακή ανεπάρκεια, μέχρι να βρεθεί μόσχευμα.

Επίσης, θα ήθελα να αναπτυχθεί γενικότερα ο τομέας των μεταμοσχεύσεων στη χώρα μας, με τη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων και να αυξηθεί η δωρεά οργάνων. Θα ήθελα να φτάσουμε τα επίπεδα άλλων ευρωπαϊκών χωρών, όπως της Γερμανίας, της Ισπανίας, της Πορτογαλίας, της Κροατίας και άλλων χωρών που είναι ιδιαίτερα δραστήριες στις μεταμοσχεύσεις οργάνων.

Να φτάσουμε από 6 δωρητές οργάνων / εκατομμύριο, σε διψήφια νούμερα, στους 30 ή 40 / εκατομμύριο πληθυσμού, που αυτά είναι περίπου και τα αμερικανικά νούμερα.

Αυτό είναι το τελικό ζητούμενο και ο τελικός στόχος. Το σημαντικό είναι ότι υπάρχει πολύς ενθουσιασμός και από τους συναδέλφους και από την ομάδα. Οι Έλληνες είμαστε ενθουσιώδεις στο ξεκίνημα και πολύ ενεργητικοί, παρόλα τα προβλήματα που κάποιες φορές υπάρχουν, ξεπερνάμε τον εαυτό μας και συμβάλλουμε με όλες μας τις δυνάμεις στην επίτευξη ενός στόχου.

Έχουμε πολλά θετικά στοιχεία και σε αυτά πρέπει να ποντάρουμε. Είμαι πολύ αισιόδοξος!