Χωρικά ύδατα: Τι θα γίνει αν επεκταθούν στα 12 μίλια, πώς προέκυψε το casus belli, γιατί αντιδρά η Άγκυρα – Το libre απαντά σε 13 ερωτήματα κλειδιά

Τι είναι τα χωρικά ύδατα; Γιατί η Ελλάδα έχει αναγνωρισμένα έξι ναυτικά μίλια και ο υπόλοιπος κόσμος, τα δώδεκα; Ποιες οι διαδικασίες για την επέκταση των χωρικών υδάτων και τι συνέπειες θα έχει η απόφαση αυτή; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που απασχολούν όλο και περισσότερους πολίτες τις τελευταίες ημέρες, μετά και τη νέα τουρκική navtex 6,5 ναυτικά μίλια -και κατ’ άλλους 6,2 ν.μ.- νότια του Καστελλόριζου.

Σε αυτά και άλλα πολλά ερωτήματα θα επιχειρήσει να απαντήσει το libre, με «οδηγό», το βιβλίο – «βίβλο» των ελληνοτουρκικών σχέσεων, που έχει γράψει ο βουλευτής της ΝΔ και διεθνολόγος, Άγγελος Συρίγος. (Το βιβλίο των 895 σελίδων μεγάλου μεγέθους, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη).

1.       Τι είναι τα χωρικά ύδατα;

Σύμφωνα με τον ορισμό του Αγγ. Συρίγου, «χωρικά ύδατα (ή χωρική θάλασσα ή αιγιαλίτιδα ζώνη) είναι μια θαλάσσια ζώνη που εκτείνεται σύμφωνα με τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας έως δώδεκα μίλια από τις γραμμές βάσεως που βρίσκονται στην ακτογραμμή. Τα χωρικά ύδατα περιλαμβάνουν τη θαλάσσια περιοχή, τον βυθό και το υπέδαφός της, καθώς και τον υπερκείμενο εναέριο χώρο».

2.       Πόσα είναι τα νησιά του Αιγαίου;

Παλαιότερες μελέτες ανέβαζαν τα νησιά στον αριθμό των 3.000. Χάρη όμως στα σύγχρονα μέσα (δορυφορικές φωτογραφίες) και τον ορισμό που παρέχει η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, τα νησιά και οι βράχοι του Αιγαίου προσεγγίζουν το αριθμό των 9.000 ! Από αυτά, 450 ανήκουν στη γείτονα, τα υπόλοιπα στη χώρα μας. Κατοικήσιμα είναι 100 ελληνικά νησιά και 7 τουρκικά, κάποια από τα οποία με σημαντική ελληνική παράδοση (Ίμβρος, Τένεδος). Στα ελληνικά νησιά που καλύπτουν το 17,56% της επικράτειας, διαμένουν, με βάση την απογραφή του 2011, 1.375.385 κάτοικοι ή το 13,88% του συνολικού πληθυσμού. Αντιθέτως, ο πληθυσμός των τουρκικών νησιών αντιστοιχεί μόλις στο 0,018% του συνολικού πληθυσμού, η δε έκτασή τους στο 0,047% της τουρκικής επικράτειας.

3.       Έχουν όλα τα νησιά χωρικά ύδατα;

Το θέμα αυτό έχει λυθεί ήδη από τη δεκαετία του ’30 ! Αποτελεί, έτσι, εθιμικό δίκαιο που επιβεβαιώθηκε στη Συνδιάσκεψη της Χάγης για την Κωδικοποίηση του Διεθνούς Δικαίου (1930) ότι, ναι, πράγματι, κάθε νησί διαθέτει δικά του χωρικά ύδατα.

4.       Τι ισχύει σήμερα για τα χωρικά ύδατα; Τι προβλέπει το Δίκαιο της Θάλασσας;

Από το 1936 η χώρα μας έχει καθορίσει το εύρος των χωρικών της υδάτων στα 6 μίλια. Από την άλλη, η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 μίλια είναι εθιμικός κανόνας. Κατοχυρώνεται, ωστόσο, από το άρθρο 3 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας: «Κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίσει το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης του. Αυτό το πλάτος δεν υπερβαίνει τα 12 ναυτικά μίλια, που μετρώνται από τις γραμμές βάσεως, έτσι όπως καθορίζονται από την παρούσα σύμβαση».

5.       Είναι, δηλαδή, μονομερές το δικαίωμα για επέκταση στα 12 μίλια ή πρέπει να προηγηθεί συνεννόηση με τα γειτονικά κράτη;

Κατά τον Άγγ. Συρίγο, «το δικαίωμα επεκτάσεως των ελληνικών χωρικών υδάτων είναι μονομερές και δεν αποτελεί αντικείμενο συμφωνίας με οποιαδήποτε άλλη χώρα». Με βάση, λοιπόν, το διεθνές δίκαιο, «η επέκταση  των ελληνικών χωρικών υδάτων έως 12 μίλια με μονομερή εσωτερική πράξη της Ελληνικής Δημοκρατίας αποτελεί απολύτως νόμιμη ενέργεια».

6.       Υπάρχουν χώρες που δεν έχουν κυρώσει τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας; Πώς αυτό επηρεάζει τη διαφορά στο Αιγαίο;

Τέσσερα κράτη δεν έχουν υπογράψει, για δικούς τους λόγους, την εν λόγω Σύμβαση. Αυτά είναι: οι ΗΠΑ, το Ισραήλ, η Βενεζουέλα και η Τουρκία. Είναι όμως χαρακτηριστικό ότι οι τρεις πρώτες χώρες έχουν επεκτείνει τα χωρικά τους ύδατα στα 12 μίλια, παρότι, δηλαδή, δεν έχουν κυρώσει τη Σύμβαση. Τούτο αποδεικνύει ότι ο -εθιμικός- κανόνας των 12 μιλίων έχει υποχρεωτική εφαρμογή για όλα τα κράτη του κόσμου, άσχετα από το αν έχουν υπογράψει τη Σύμβαση ή όχι.

7.       Πόσα κράτη, ανά την υφήλιο έχουν χωρικά ύδατα στα 12 μίλια και πόσα όχι;

Και μόνον η απάντηση στο ερώτημα αυτό καταδεικνύει το δίκαιο των ελληνικών θέσεων. 149 από τα 152 παράκτια κράτη του κόσμου έχουν επεκτείνει τα χωρικά τους ύδατα στα 12 μίλια. Εξαιρούνται η Ιορδανία και η Βοσνία για γεωγραφικούς λόγους, και η… Ελλάδα.

8.       Πώς θα επηρεάσει την ισορροπία των χωρικών υδάτων τυχόν απόφαση της Αθήνας για επέκταση στα 12 μίλια;

Τη στιγμή αυτή, τα ελληνικά χωρικά ύδατα καταλαμβάνουν το 43,3% του Αιγαίου, όταν τα τουρκικά είναι στο 7,5% ενώ ως διεθνή ύδατα χαρακτηρίζεται το 49,2% του Αιγαίου. Στην περίπτωση που η Αθήνα αποφάσιζε να επεκτείνει τα χωρικά ύδατα στα 10 μίλια, στο εύρος του εναέριου χώρου δηλαδή, τότε αυτομάτως το 63,9% του Αιγαίου θα ήταν ελληνικό, 8,5% τουρκικό και 27,6% διεθνές. Ακόμη περισσότερο, στα 12 μίλια, η Ελλάδα θα είχε το 71,2% του Αιγαίου, η Τουρκία το 8,7%, ενώ ως διεθνή ύδατα θα προσδιοριζόταν το 20,1% της κοινής μας θάλασσας. 

9.       Πρακτικά, θα κλείσουν κάποια θαλάσσιες δίοδοι, στην περίπτωση που η Αθήνα προχωρήσει στα 12 μίλια;

Ναι. Συγκεκριμένα θα κλείσουν  όλα τα θαλάσσια περάσματα, δυτικά και ανατολικά της Κρήτης. Επίσης, το πέρασμα μεταξύ Κυκλάδων και Δωδεκανήσων καθώς και τα χωρικά ύδατα της νησίδας Καλόγηρος, στο κέντρο του Αιγαίου, η ένωση των οποίων με εκείνα των Ψαρών και των Κυκλάδων θα έχει ως αποτέλεσμα να κλείσει ένα ακόμη θαλάσσιο πέρασμα στο κεντρικό Αιγαίο.

10.   Μήπως, τότε, έχει δίκιο η Άγκυρα όταν δηλώνει ότι η επέκταση στα 12 μίλια θα μετέτρεπε το Αιγαίο σε «ελληνική λίμνη» (σύμφωνα με τη διατύπωση που ο πρωθυπουργός Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ είχε χρησιμοποιήσει στις 5 Ιουνίου 1975);

Η βασική τουρκική θέση δεν είναι νομική, είναι πολιτική. Ο σύγχρονος κόσμος, άλλωστε, έχει βρει τους τρόπους να ικανοποιούνται οι οικονομικές ανάγκες των κρατών, χωρίς να θίγεται το διεθνές δίκαιο. Για παράδειγμα, είναι βέβαιο ότι θα υπάρξουν διευθετήσεις για τη διεθνή ναυσιπλοΐα. Κάποια στενά θα προσδιορισθούν ως «διεθνή», με το δικαίωμα «διέλευσης τράνζιτ». Τα παραδείγματα, πολλά: Βαλτική, Ερυθρά Θάλασσα, Περσικός Κόλπος. Για τον τελευταίο ειδικότερα, όπου υπάρχουν και τεράστια οικονομικά συμφέροντα λόγω του πετρελαίου, τα στενά του Ορμούζ ελέγχουν τα δύο παράκτια κράτη, Ιράν και Ομάν. Ουδείς, ωστόσο, αμφισβήτησε το δικαίωμά τους στα 12 μίλια, επειδή η ναυσιπλοΐα και συγκεκριμένα το 50% του πετρελαίου που μεταφέρεται ετησίως με πετρελαιοφόρα, περνά από τα δικά τους χωρικά ύδατα.

11.   Ελλάδα και Τουρκία είχαν πάντα αυτές τις θέσεις;

Αποτελεί, ίσως, ειρωνεία της… Ιστορίας, αλλά Ελλάδα και Τουρκία ξεκίνησαν από τη θέση που έχει σήμερα η απέναντι πλευρά ! Με άλλα λόγια, η Τουρκία από το 1956 είχε πάρει θέση υπέρ της επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια, κάτι που εφάρμοσε άλλωστε στον Εύξεινο Πόντο και την ανατολική Μεσόγειο (στο Αιγαίο περιορίστηκε στα 6 μίλια). Αντιθέτως, η Ελλάδα, ως ναυτική χώρα, ήταν μεταξύ των χωρών εκείνων που ήταν υπέρ της μικρότερης, κατά το δυνατόν, αιγιαλίτιδας ζώνης και της μεγαλύτερης ελευθερίας των θαλασσών. Με τον τρόπο αυτό προστάτευε -όπως πίστευε τότε- την ποντοπόρο ναυτιλία, αλλά και τα υπερπόντια αλιευτικά συμφέροντα. Στην αλλαγή της ελληνικής θέσης σημαντικό ρόλο έπαιξε η καθιέρωση της «διέλευσης τράνζιτ», θεσμός που διευκόλυνε τα μάλα την ελληνική ποντοπόρο ναυτιλία.

12.   Η Τουρκία γιατί μετέβαλε τη θέση της για τα χωρικά ύδατα;

Πράγματι, άλλη στάση είχε στο θέμα η Άγκυρα ως το 1974 και άλλη μετά. «Είναι περισσότερο από προφανές ότι το θέμα ξεκίνησε λόγω της άμεσης συνάφειάς του με την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου», είναι η θέση που διατυπώνει ο Αγγ. Συρίγος. Πόσο μάλλον, προσθέτει, που «η Τουρκία αντιλαμβανόμενη ότι η επέκταση των χωρικών υδάτων δεν επιδρά μόνον στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, αλλά ακυρώνει πλείστες όσες διεκδικήσεις της στο Αιγαίο (διαφορετικό εύρος ελληνικού εναερίου χώρου, εθνικές περιοχές ελέγχου εντός του FIR Αθηνών, Ζώνη Έρευνας – Διασώσεως), προχώρησε στην παράνομη δήλωση περί casus belli.

13.   Πώς προέκυψε το τουρκικό casus belli;

Στη συνάντηση ελληνικής και τουρκικής αντιπροσωπείας, στην Τρίτη Διάσκεψη των Μεσογειακών Χωρών για Θέματα Δικαίου της Θάλασσας, στις 16 Μαρτίου 1974, τίθεται ακροθιγώς το θέμα των 12 μιλίων, με την τουρκική πλευρά να δηλώνει πως θα αγνοούσε μια τέτοια ενέργεια εκ μέρους των Αθηνών. Δύο μήνες μετά όμως και όταν η Ελλάδα συμπεριλαμβάνει την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στον κατάλογο των προς συζήτηση θεμάτων, η Τουρκία ζητά τη διαγραφή του. Ακολούθησε «πόλεμος» ανακοινώσεων, αφού στο λογοκριμένο αθηναϊκό Τύπο καταγράφεται επίσημη αντίδραση της κυβέρνησης της χούντας στις 12 Ιουνίου 1974, με την οποία φαίνεται πως εξετάζεται σοβαρά η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων. Είχε προηγηθεί, τρεις μέρες πριν, η δήλωση του εκπροσώπου της τουρκικής κυβέρνησης, σύμφωνα με την οποία, «επέκταση της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 μίλια θα σήμαινε ελληνοτουρκικό πόλεμο». Αυτή είναι και η αποκαλούμενη, «αιτία πολέμου – casus belli». Μάλιστα, ενώ κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’70, η άλλη πλευρά θεωρούσε αιτία πολέμου την επέκταση στα 12 μίλια (για παράδειγμα στη συνάντηση εμπειρογνωμόνων των δύο χωρών στη Βέρνη το χειμώνα του 1976), στη συνέχεια σκλήρυνε περαιτέρω τη στάση της σημειώνοντας πως casus belli θα θεωρείτο οποιαδήποτε επέκταση πέραν των 6 μιλίων.

Νίκος Παπαδημητρίου