Εποχές… Τόμσεν – Προειδοποιήσεις ΔΝΤ και προτροπές για μείωση των συντάξεων

Η κριτική του ΔΝΤ προκαλεί προβληματισμό στο οικονομικό επιτελείο. Μεταξύ άλλων εκφράζει την αντίθεσή του στη μείωση των ασφαλιστικών εισφορών και την πλήρη κατάργηση του φόρου αλληλεγγύης, γιατί πιστεύει ότι μεταφέρουν τα βάρη στις επόμενες γενιές. Προτείνει μάλιστα να επιβληθεί φόρος άνθρακα, που θα χρηματοδοτήσει την πράσινη μετάβαση, ενώ ζητά κεφαλαιακή ενίσχυση των τραπεζών.

Σχετικά με τον κατώτατο μισθό, το ΔΝΤ ενθαρρύνει μια «συνετή» αύξηση, με τρόπο που «να διαφυλάσσει την ανταγωνιστικότητα», ενώ ζητά να προωθηθούν από το 2023 και μετά οι τιμαριθμικές αυξήσεις σε μισθούς δημοσίου και συντάξεις.

Επίσης εκτιμά ότι εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία, η αύξηση του ΑΕΠ φέτος θα περιοριστεί στο 3,5%, ενώ ο πληθωρισμός θα κινηθεί κατά μέσο όρο στο 4,5%, προτού υποχωρήσει.

Όπως εξήγησε ο επικεφαλής της αποστολής του Ταμείου στην Ελλάδα, Ντένις Μπότμαν, το ΔΝΤ είναι αντίθετο σε ελαφρύνσεις που θα δημιουργήσουν πρόσθετα ελλείμματα και θα μεταφέρουν τα βάρη στις επόμενες γενιές. Δύο είναι οι ελαφρύνσεις, στις οποίες έδωσε έμφαση ο Μπότμαν, σημειώνοντας ότι τις έχει προαναγγείλει ήδη ο πρωθυπουργός και θα πρέπει, κατά την εκτίμηση του Ταμείου, να αναστραφούν οι σχετικοί σχεδιασμοί: η μόνιμη μείωση των ασφαλιστικών εισφορών και η μονιμοποίηση της κατάργησης της ειδικής εισφοράς αλληλεγγύης, με επέκτασή της και στον δημόσιο τομέα και στις συντάξεις.

Αν πρόκειται να προχωρήσει η κυβέρνηση σε μόνιμη μείωση των ασφαλιστικών εισφορών, τόνισε ο Μπότμαν, θυμίζοντας τις εποχές του «σκληρού» Πόουλ Τόμσεν, θα πρέπει να προχωρήσει και σε αντίστοιχη μείωση των παροχών (συντάξεων).

Αναλυτικά η ανακοίνωση του ΔΝΤ:

1. Η ελληνική οικονομία ανέκαμψε ισχυρά από τη σοβαρή ύφεση που προκάλεσε η Covid-19 το 2020. Η παραγωγή επέστρεψε στο προ πανδημίας επίπεδο το 2021, αντανακλώντας μια ταχύτερη από την αναμενόμενη ανάκαμψη του τουρισμού, αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης καθώς τα νοικοκυριά άρχισαν να αξιοποιούν τις αποταμιεύσεις που συσσώρευσαν στην πανδημία και ισχυρές ιδιωτικές επενδύσεις που υποστηρίζονται από αυξανόμενες άμεσες ξένες επενδύσεις. Η ισχυρή δημοσιονομική αντίδραση, η διευκολυντική νομισματική πολιτική και η σημαντική στήριξη της ΕΕ ήταν καθοριστικής σημασίας για την τόνωση της ανάκαμψης.

2. Έχει σημειωθεί αξιέπαινη πρόοδος στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που κληροδότησε η κρίση, παρά το δύσκολο περιβάλλον. Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια (NPEs) μειώθηκαν κάθετα στο πλαίσιο του προγράμματος «Ηρακλής» και η ρευστότητα του τραπεζικού συστήματος βελτιώθηκε σημαντικά. Η ανεργία μειώνεται σταθερά. Οι μεταρρυθμίσεις σημείωσαν πρόοδο σε διάφορους τομείς, όπως η ψηφιοποίηση, οι ιδιωτικοποιήσεις και η βελτίωση του μείγματος δημοσιονομικής πολιτικής. Οι αρχές ολοκληρώνουν την πρόωρη πληρωμή όλων των δανείων που χορήγησε το ΔΝΤ (1,8 δισεκατομμύρια ευρώ), γεγονός που θα μειώσει περαιτέρω τις ακαθάριστες χρηματοδοτικές ανάγκες και τους κινδύνους μετακύλισης.

3. Η ανάπτυξη αναμένεται να παραμείνει ισχυρή παρά τις αρνητικές επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία και τον υψηλό πληθωρισμό. Παρά τις σημαντικές εισαγωγές ενέργειας από τη Ρωσία, οι υπόλοιπες άμεσες εμπορικές και οικονομικές σχέσεις με τη χώρα αλλά και την Ουκρανία είναι περιορισμένες. Οι έμμεσες επιδράσεις και ο αντίκτυπος του υψηλότερου πληθωρισμού στο διαθέσιμο εισόδημα και στην κατανάλωση είναι πιο σημαντικές. Επιπλέον, η αυξημένη αποστροφή κινδύνου και η μειωμένη καταναλωτική εμπιστοσύνη αναμένεται να καθυστερήσουν επενδύσεις και να περιορίσουν την ανάκαμψη του τουρισμού. Όλοι μαζί αυτοί οι παράγοντες αναμένεται να περιορίσουν φέτος την ανάπτυξη κατά μία πλήρη ποσοστιαία μονάδα στο 3,5%. Η ισχυρότερη και πιο επίμονη αύξηση των τιμών της ενέργειας αναμένεται να ωθήσει τον μέσο πληθωρισμό στο 4,5% το 2022, προτού σταθεροποιηθεί στο 1,9% μεσοπρόθεσμα.

4. Οι αβεβαιότητες και οι «καθοδικοί» κίνδυνοι συνεχίζουν να θολώνουν τις προοπτικές. Ο πόλεμος στην Ουκρανία θα μπορούσε να προκαλέσει ελλείψεις ενέργειας και να προσθέσει ισχυρότερες από τις αναμενόμενες πιέσεις στον εγχώριο πληθωρισμό, στον τουρισμό, στην αποστροφή του κινδύνου και να προκαλέσει ταχύτερη σύσφιξη των παγκόσμιων χρηματοοικονομικών συνθηκών. Άλλοι κίνδυνοι περιλαμβάνουν νέα κύματα λοιμώξεων από την Covid-19 που θα προκαλέσουν οικονομικές διαταραχές, καθώς και τα ρίσκα που συνδέονται με την απορρόφηση των δανείων και των επιχορηγήσεων του Ταμείου Ανάκαμψης. Ενώ η συνεχιζόμενη υποστηρικτική στάση της ΕΚΤ είναι διευκολυντικός παράγοντας, οι πιέσεις για περισσότερες δαπάνες και οι φορολογικές περικοπές που δεν έχουν αντισταθμιστεί δημοσιονομικά θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο τη μεσοπρόθεσμη πορεία δημοσιονομικής προσαρμογής, αυξάνοντας το δημόσιο χρέος και διευρύνοντας τα spreads.

5. Το δημόσιο χρέος αναμένεται να μειωθεί και οι κίνδυνοι μετακύλισης (rollover) φαίνονται διαχειρίσιμοι μεσοπρόθεσμα. Ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ αναμένεται να πέσει κάτω από τα προ πανδημίας επίπεδα έως το 2023, αντανακλώντας την ισχυρή ανάπτυξη, τη δημοσιονομική προσαρμογή και τον υψηλότερο πληθωρισμό. Οπως επισημαίνεται, πολύ μεγάλο ποσοστό του χρέους είναι σε σταθερό επιτόκιο και μακράς διάρκειας. Αν και ο συνολικός κίνδυνος από το δημόσιο χρέος είναι μέτριος, παραμένει σημαντική αβεβαιότητα σχετικά με την ικανότητα της Ελλάδας να διατηρήσει υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα και τη μελλοντική πορεία των επιτοκίων μόλις η Ελλάδα αρχίσει να αντικαθιστά την επίσημη χρηματοδότηση με χρηματοδότηση από την αγορά. Παρά το μεγάλο απόθεμα μετρητών της κυβέρνησης και την ενεργητική διαχείριση των υποχρεώσεων, η ικανότητα της Ελλάδας να εξυπηρετήσει το χρέος της υπό ένα σοβαρό σοκ εξαρτάται από τη συνεχιζόμενη υποστήριξη από την Ευρώπη.

6. Η αποστολή του ΔΝΤ συνέστησε τη διατήρηση μιας διευκολυντικής δημοσιονομικής στάσης το 2022 και την επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος το 2023. Η αποστολή υποστήριξε τη σταδιακή κατάργηση όλων των προσωρινών μέτρων που σχετίζονται με την πανδημία έως τα τέλη του 2022. Πρότεινε τη στόχευση πρωτογενούς ελλείμματος κάτω του 2% του ΑΕΠ φέτος, κάτι που υπονοεί διευκολυντικό δημοσιονομικό προσανατολισμό. Αυτή η στάση είναι κατάλληλη δεδομένου του παραγωγικού κενού, καθώς η μεταβίβαση από τη δημόσια στήριξη στην ιδιωτική δραστηριότητα παραμένει ανολοκλήρωτη. Η αποστολή συνέστησε να υπάρξει στόχευση για πρωτογενές πλεόνασμα το 2023, με παράλληλη αντιμετώπιση των καθοδικών κινδύνων μέσω των αυτόματων σταθεροποιητών. Τα μέτρα στήριξης για τις υψηλές τιμές ενέργειας θα πρέπει να είναι προσωρινά και να στοχεύουν σε ευάλωτες ομάδες, επιτρέποντας παράλληλα τη σταδιακή μετακύλιση των υψηλότερων τιμών στους καταναλωτές. Θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προτεραιότητα στην αντιμετώπιση των κενών κάλυψης στο σύστημα Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος και την αύξηση των παροχών του τουλάχιστον σε συνάρτηση με τον πληθωρισμό, ώστε να μπορέσει να γίνει το «δίχτυ ασφαλείας» έναντι δυσμενών κραδασμών όπως η συνεχιζόμενη ενεργειακή κρίση.

7. Η δημοσιονομική προσαρμογή θα πρέπει να είναι σταδιακή και φιλική προς την ανάπτυξη. Η αποστολή συνέστησε μια σταδιακή πορεία σύσφιξης για την επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος 2% του ΑΕΠ έως το 2027, υποστηριζόμενη από αξιόπιστα μέτρα. Τα σχέδια για μόνιμες περικοπές στις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης και στον φόρο αλληλεγγύης για όλους τους φορολογούμενους θα πρέπει να ακυρωθούν, καθώς μεταφέρουν το βάρος στις μελλοντικές γενιές και είναι κακώς στοχευμένες ή τουλάχιστον δεν χρηματοδοτούνται πλήρως μέσω προσαρμογών στις παροχές και μέτρων διεύρυνσης της φορολογικής βάσης. Η αποστολή χαιρέτισε τις βελτιώσεις στο δημοσιονομικό μείγμα που επιτεύχθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ιδίως τις υψηλότερες δαπάνες για την υγεία και τις δημόσιες επενδύσεις, και τόνισε ότι αυτά τα κέρδη δεν πρέπει να θυσιαστούν για την επίτευξη των στόχων εξυγίανσης. Αντίθετα, οι πιέσεις για περισσότερες δαπάνες στις συντάξεις και στους μισθούς των δημόσιων υπαλλήλων θα πρέπει να περιοριστούν, μεταξύ άλλων, με σεβασμό του παγώματος των συντάξεων φέτος και μιας φόρμουλας τιμαριθμικής αναπροσαρμογής από το επόμενο έτος και μετά. Παραμένει άφθονο περιθώριο περαιτέρω βελτίωσης του μείγματος δημοσιονομικής πολιτικής με τη σταδιακή κατάργηση των μεταφορών πόρων προς τις δημόσιες επιχειρήσεις και τις επιδοτήσεις καυσίμων μεσοπρόθεσμα και την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής από τους αυτοαπασχολούμενους, ώστε να δημιουργηθεί περιθώριο για κρίσιμες κοινωνικές δαπάνες και επενδύσεις, μόλις λήξει η χρηματοδότηση του Ταμείου Ανάκαμψης. Η επιτάχυνση των δημοσιονομικών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων θα διευκόλυνε αυτές τις προσπάθειες.

8. Η αποστολή χαιρέτισε την ταχεία εκκαθάριση των ισολογισμών των μεγάλων τραπεζών, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις. Μετά την επιτυχή τιτλοποίηση των NPEs, οι κίνδυνοι έχουν μεταφερθεί σε μεγάλο βαθμό στον μη τραπεζικό χρηματοπιστωτικό τομέα και σε μικρότερο βαθμό στο κράτος. Ωστόσο, η πρόοδος στη διαχείριση των NPLs παρέμεινε περιορισμένη. Περαιτέρω μείωση του προβληματικού χρέους και των NPEs θα πρέπει να προέλθει από την εφαρμογή του νέου νόμου περί αφερεγγυότητας, τη βελτίωση των πλαισίων διαχείρισης πιστωτικού κινδύνου των τραπεζών και την ανάπτυξη βιώσιμων μακροπρόθεσμων αναδιαρθρώσεων. Οι αρχές θα πρέπει να παρακολουθούν στενά τους κινδύνους που απορρέουν από τις νέες εισροές NPEs μόλις αποσυρθούν πλήρως τα μέτρα στήριξης, να εξασφαλίσουν σωστή πιστοληπτική ταξινόμηση και επαρκείς προβλέψεις και να παρακολουθούν τους κινδύνους που προκύπτουν από τους servicers που δραστηριοποιούνται στην αγορά προβληματικού χρέους.

9. Απαιτούνται περισσότερες προσπάθειες για τη βελτίωση της ανθεκτικότητας του τραπεζικού τομέα. Το κεφάλαιο που χρησιμοποιείται για την απορρόφηση ζημιών από τιτλοποιήσεις NPEs πρέπει να αναπληρωθεί για να εξασφαλιστούν επαρκή αποθέματα ασφαλείας για την αντιμετώπιση μελλοντικών κρίσεων. Βραχυπρόθεσμα, αυτό μπορεί να απαιτήσει αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου και ισχυρότερα διαρθρωτικά κεφαλαιακά αποθέματα ασφαλείας. Οι αρχές θα πρέπει να προετοιμάσουν έναν οδικό χάρτη βάσει των συνθηκών για την ενεργοποίηση κυκλικών κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας. Οι αρχές θα πρέπει να συνεργαστούν με τους Ευρωπαίους εταίρους για να αντιμετωπίσουν το υψηλό μερίδιο των αναβαλλόμενων φορολογικών πιστώσεων (DTC) στα τραπεζικά κεφάλαια. Οι εποπτικές αρχές θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι τράπεζες προσαρμόζουν αποτελεσματικά τα επιχειρηματικά τους μοντέλα για να αποκαταστήσουν τη βιώσιμη κερδοφορία εν μέσω αυξημένου ανταγωνισμού από τις Fintech και οικονομικών κινδύνων που σχετίζονται με το κλίμα και ότι οι τράπεζες καλύπτουν τις σημαντικές χρηματοδοτικές τους ανάγκες μεσοπρόθεσμα.

10. Οι προηγούμενες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις βοήθησαν την Ελλάδα να ξεπεράσει την κρίση της Covid-19 και διευκόλυναν μια ανάκαμψη που δημιούργησε πολλές θέσεις εργασίας. Οι ανθεκτικές εξαγωγές αγαθών έχουν μετριάσει τον αντίκτυπο από το χτύπημα στον τουριστικό τομέα και η εξωτερική θέση της Ελλάδας ανέκαμψε το 2021, αν και παρέμεινε μετρίως πιο αδύναμη από ένα επίπεδο που συνάδει με τα μεσοπρόθεσμα θεμελιώδη μεγέθη και τις επιθυμητές πολιτικές. Η αποστολή ενθάρρυνε τις αρχές να επιδιώξουν μια συνετή αύξηση του κατώτατου μισθού που διαφυλάσσει τα κέρδη ανταγωνιστικότητας. Το Ταμείο Ανάκαμψης προσφέρει ένα καλό πλαίσιο μεταρρυθμίσεων, αλλά η εφαρμογή θα είναι καθοριστική για τον εκσυγχρονισμό του ΟΑΕΔ, τη βελτίωση των ψηφιακών δεξιοτήτων και την ευθυγράμμιση της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Απαιτείται πιο αποτελεσματική διαχείριση των δημοσίων επενδύσεων, χρηστή διακυβέρνηση, διαφάνεια και ένα πιο φιλικό προς τις επιχειρήσεις περιβάλλον. Η αποστολή κάλεσε τις αρχές να προστατεύσουν την ανεξαρτησία και την αξιοπιστία της στατιστικής υπηρεσίας και του προσωπικού της, καταβάλλοντας κάθε προσπάθεια για να τηρήσουν τη «Δέσμευση για την εμπιστοσύνη στις στατιστικές» που ενέκρινε η κυβέρνηση το 2012.

11. Η αποστολή επαίνεσε τη δέσμευση της Ελλάδας σε φιλικές προς το κλίμα πολιτικές, οι οποίες απαιτούν ενίσχυση της κοινωνικής προστασίας για τη διευκόλυνση της πράσινης μετάβασης. Το σχέδιο νόμου για το κλίμα θέτει φιλόδοξους στόχους που υποστηρίζονται από μια ουσιαστική ώθηση στις πράσινες επενδύσεις, που χρηματοδοτούνται εν μέρει από πόρους της NGEU. Καθώς οι κλιματικές αλλαγές και οι κλιματικές πολιτικές θα επηρέαζαν δυσανάλογα τις ευάλωτες ομάδες, η αποστολή θεώρησε ένα ισχυρό δίχτυ κοινωνικής ασφάλειας ως κρίσιμο μέρος της στρατηγικής προσαρμογής. Η θέσπιση ενός νέου φόρου άνθρακα και η σταδιακή αύξησή του με την πάροδο του χρόνου θα μπορούσε επίσης να εξεταστεί για στοχευμένες χρηματοδοτήσεις και πράσινες επενδύσεις.