Ελληνοτουρκικά 2021: Καλό, κακό και ενδιάμεσο σενάριο – Ανάλυση στο libre από Κ.Λάβδα και Κ.Φίλη

Χρονιά πολύ σημαντικών εξελίξεων προοιωνίζεται το 2021 στα ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό, εξελίξεις που ενδεχομένως να αφήσουν το αποτύπωμά τους για τα επόμενα χρόνια, ίσως και δεκαετίες. Με το σκεπτικό αυτό, το libre απευθύνθηκε σε δύο καθηγητές του Πάντειου Πανεπιστημίου, τον Κώστα Λάβδα και τον Κωνσταντίνο Φίλη, ζητώντας τους να μας πουν τα τρία σενάρια της χρονιάς που μόλις ξεκίνησε, το καλό, το κακό και το …ενδιάμεσο.

Του Νίκου Παπαδημητρίου 

Ιδού τι μας δήλωσαν, ξεκινώντας από τον κ. Λάβδα, καθηγητή Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο:

«Και τα τρία βασικά σενάρια που παραθέτω εδώ εν συντομία, προϋποθέτουν ότι η πανδημία τιθασεύεται μέχρι το φθινόπωρο του 2021 μέσω μαζικού εμβολιασμού και πολιτικών περιορισμού της εξάπλωσης της. Προϋποθέτουν, επίσης, ότι τα μέτρα στήριξης της ελληνικής οικονομίας θα έχουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Κάθε άλλη εκδοχή που προκύπτει από προβλήματα διαχείρισης της πανδημίας ή/και σημαντικής επιδείνωσης των οικονομικών μεγεθών ενδέχεται να συνδυαστεί με άλλες, πρόσθετες και πάντως χειρότερες παραλλαγές των σεναρίων που σχολιάζουμε.

Με αυτές τις προϋποθέσεις, το καλό σενάριο για το 2021 είναι να αποτελέσει έναν ευνοϊκό προθάλαμο του 2022. Παγιώνεται μια περισσότερο συστηματική και πολυεπίπεδη ευρωατλαντική συνεννόηση, η Ουάσιγκτον καθιστά σαφές στην Άγκυρα ότι η γεωπολιτική σημασία της Τουρκίας δεν δικαιολογεί τον αποσταθεροποιητικό ρόλο της και η Αθήνα εντείνει τον επιτυχή συντονισμό της τόσο σε πολυμερές επίπεδο (ΕΕ, ΝΑΤΟ) όσο και μέσω διμερών, τριμερών και τετραμερών σχημάτων με τις ΗΠΑ, την Γαλλία, την Αίγυπτο, το Ισραήλ, τα Εμιράτα και φυσικά την Κύπρο. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ελλάδα προχωρά σε ένα έξυπνο εξοπλιστικό πρόγραμμα με στρατηγική στόχευση. Ξεκινούν οι διερευνητικές επαφές με συγκεκριμένη ατζέντα την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ και η ΕΕ ξεκινά την αναζήτηση ενός νέου πλαισίου σχέσεων με την Τουρκία.

Το κακό σενάριο μας φέρνει αντιμέτωπους με θεμελιώδη διλήμματα που αναφέρονται στην επιβίωση της Ελλάδας σε μια δύσκολη και επικίνδυνη γειτονιά. Η Τουρκία επιταχύνει την αναθεωρητική της προσέγγιση, οι γέφυρες της Άγκυρας με τη νέα αμερικανική διοίκηση υπογραμμίζουν εκ νέου τη σημασία της Τουρκίας για το ΝΑΤΟ, οι μεγάλες μεταναστευτικές ροές και η εργαλειοποίησή τους από την Τουρκία επιστρέφουν ενισχυόμενες, η πίεση για λύση δυο κρατών στην Κύπρο καθίσταται αφόρητη και η ΕΕ παραμένει κατακερματισμένη σε σχέση με τις εξωτερικές προκλήσεις. Η ώσμωση του τουρκικού καθεστώτος με κράτη και κινήματα που ασπάζονται το ριζοσπαστικό πολιτικό Ισλάμ εξελίσσεται περαιτέρω ενώ παράλληλα η Άγκυρα εξακολουθεί να επιτυγχάνει τη συνέχιση του ιδιότυπου ρόλου της μεταξύ Ανατολής και Δύσης.   

Ενδιάμεσο σενάριο θα αποτελούσε η επανάληψη της γνωστής πολιτικής διπλωματικών ελιγμών και αναθεωρητικής στοχοπροσήλωσης που εφαρμόζει η Άγκυρα. Με την αναγκαία όμως επισήμανση ότι και το σενάριο αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε επιδείνωση εάν η προσπάθεια επίτευξης τετελεσμένων συνεχιζόταν και εντεινόταν. Π.χ. οι περιοχές του τουρκολιβυκού μνημονίου ή και άλλες μπορεί να αποτελέσουν πεδία ερευνητικής ή και εξορυκτικής δραστηριότητας.           

Μια θεμελιώδης επισήμανση είναι, συμπερασματικά, επιβεβλημένη. Ο χρόνος ευνοεί την ανάδειξη της σχετικής υπεροχής της θεσμικά ωριμότερης Ελλάδας απέναντι σε μια Τουρκία που γίνεται περισσότερο αυταρχική, θεσμικά απαξιωμένη και εισέρχεται σε φάση βαθύτερης και απρόβλεπτης οικονομικής και κοινωνικής κρίσης. Δεν υπάρχει κανένα ουσιαστικό επιχείρημα υπέρ της επιπόλαιης άποψης ότι είναι προς το συμφέρον της Ελλάδας μια ‘λύση’ το συντομότερο δυνατό. Αυτό που αξίζει να προσπαθήσουμε, είναι η διαμόρφωση των συνθηκών για μια βιώσιμη ειρήνη σε μια δύσκολη γειτονιά. Θα πάρει χρόνο», συμπεραίνει καταλήγοντας ο Κώστας Λάβδας.

Ξεκινώντας αντίστροφα, από το χειρότερο σενάριο, ο κ. Φίλης, εκτελεστικός διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Πάντειου Πανεπιστημίου και αναλυτής διεθνών θεμάτων του ΑΝΤ1, επισημαίνει:

«Στο κακό σενάριο δεν προχωράμε με τις διερευνητικές, επέρχεται πολύ γρήγορα το ‘ναυάγιο’ σε αυτές και η Τουρκία δεν αισθάνεται κάποια ιδιαίτερη πίεση από τους ευρωπαίους. Η νέα αμερικανική διοίκηση είναι σε αναζήτηση ταυτότητας στην εξωτερική πολιτική και κυρίως προσπαθεί να διορθώσει τα λάθη της προηγούμενης, και η Ανατολική Μεσόγειος δεν είναι εκ των πραγμάτων στις προτεραιότητες. Το αποτέλεσμα είναι να αφήνεται χώρος στην Τουρκία να προβεί σε ενέργειες όχι μόνο προκλητικές και επιθετικές αλλά σε ενέργειες που αμφισβητούν ευθέως ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα, όπως η αποστολή σεισμογραφικού σκάφους δυτικότερα του 28^ου μεσημβρινού, όπερ σημαίνει ότι θα βρεθεί μέσα σε οριοθετημένη πλέον, υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, οριοθετημένη από τη συμφωνία μας με την Αίγυπτο.

Σε μια τέτοια περίπτωση τα πράγματα θα είναι πάρα πολύ αρνητικά, γιατί η ελληνική πλευρά είναι υποχρεωμένη να αντιδράσει. Δεν μιλάμε για σεισμικό σκάφος σε περιοχή που δεν έχει οριοθετηθεί, όπως είναι τώρα, που εμείς θεωρούμε ότι είναι δική μας υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, και η Τουρκία θεωρεί ότι είναι δική της. Ένα σενάριο είναι να δούμε γεωτρητικό σκάφος εκεί που ήταν το ‘Ορούτς Ρέις’, το οποίο δεν είναι απίθανο -και εκεί πρέπει να δούμε τι και πώς μπορεί να συμβεί. Ναι μεν δηλαδή σε περιοχή που δεν έχει οριοθετηθεί, αλλά το πρόβλημα είναι ότι το γεωτρητικό προκαλεί μόνιμη βλάβη όχι μόνο στο βυθό αλλά και σε σχέση με τα κυριαρχικά δικαιώματα. Σενάριο που επίσης θα μας οδηγήσει σε κάποια κρίση.

Όμως, μέσα στο 2021 θα έχουμε και Κυπριακό, δηλαδή θα γίνει κάποια στιγμή Πενταμερής, και στο κακό σενάριο η Τουρκία επιμένει στη διχοτόμηση και οδηγούμαστε σε μια κατάσταση απόλυτου αδιεξόδου με ό,τι αυτό συνεπάγεται και για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Το ενδιάμεσο σενάριο είναι να έχουμε αυξομείωση των εντάσεων αλλά να έχουμε και διαβουλεύσεις. Χωρίς κλιμάκωση των εντάσεων που αναφέρθηκε πριν αλλά χωρίς να είναι η κατάσταση κανονική. Στο σενάριο αυτό όμως αλλάζουν οι συντελεστές, δηλαδή και η ΕΕ πρέπει να πάρει κάποια μέτρα και οι ΗΠΑ να βάλουν ένα STOP στην Τουρκία γιατί διακυβεύονται δικά της συμφέροντα αν αποσταθεροποιηθεί περαιτέρω η περιοχή. Στο σενάριο αυτό η Τουρκία χωρίς να ευθυγραμμιστεί με τη Δύση, αν μη τι άλλο καταλαβαίνει ότι δεν την… παίρνει να κάνει πολλά.

Στο καλύτερο σενάριο ξεκινούν οι διερευνητικές -δεν μπορεί κανείς, ρεαλιστικά μιλώντας, να περιμένει να οδηγήσουν σε κάποιο θετικό αποτέλεσμα, αλλά κερδίζεται χρόνος, επικρατεί ένα μορατόριουμ ενεργειών που σημαίνει ότι για όσο καιρό συζητούμε η Τουρκία δεν πάει σε ενέργειες, όπως αποστολή πλωτού γεωτρύπανου, σεισμικού σκάφους κ.ο.κ. Το Κυπριακό στο πολύ καλό σενάριο, αλλά μακριά από την πραγματικότητα, με μεγάλο βαθμό επισφάλειας, δεν επηρεάζει αρνητικά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Επίσης έχουμε την έναρξη της περιφερειακής διάσκεψης που γίνεται όχι με τους όρους της Τουρκίας αλλά με τους όρους της Ελλάδας και της Ε.Ε. στη λογική του σεβασμού του Δικαίου της Θάλασσας. Σε αυτήν την περίπτωση η Τουρκία προφανώς θα είναι σε δύσκολη θέση σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της περιοχής.

Υπάρχει μια σειρά παραμέτρων επίσης, όπως το τι θα γίνει στο Ισραήλ με τις εκλογές, τι θα γίνει μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας και σε σχέση με Ρωσία και Κίνα, τι θα γίνει με την Αίγυπτο και γενικά ο αραβικός κόσμος αν θα περάσει κάποιες διακυμάνσεις, και κατά πόσο εμείς θα διατηρήσουμε τις σχέσεις με τις χώρες του Κόλπου. Ακόμη, τι θα γίνει με τη Γαλλία, πώς θα τοποθετηθεί η Ε.Ε., αν θα πάρει πρωταγωνιστικό ρόλο, αν θα παραμείνει ένα βήμα πίσω από τους Αμερικανούς. Αν ΗΠΑ και ΕΕ ευθυγραμμισθούν στην πολιτική τους στην Ανατολική Μεσόγειο και η Τουρκία κληθεί να διαλέξει στρατόπεδο. Τέλος, ο παράγων οικονομία, πώς θα λειτουργήσει η οικονομική κρίση σε Ελλάδα και Τουρκία –και αυτό είναι σε εξέλιξη καθώς συναρτάται από την πορεία της πανδημίας», σημειώνει κλείνοντας ο Κωνσταντίνος Φίλης.