ΑΡΘΡΟ LIBRE/Αριστοτέλης Τζιαμπίρης: Η εκλογή του Τραμπ και οι αμφιλεγόμενοι στόχοι του 

Η ορκωμοσία του επόμενου Προέδρου των ΗΠΑ Donald Trump αναμένεται με ιδιαίτερο παγκόσμιο ενδιαφέρον. Ήδη όμως έχει προκαλέσει τριβές, απορίες  και αμηχανία με σειρά δηλώσεων του που άπτονται ζητημάτων διεθνών σχέσεων. Μεταξύ άλλων μίλησε για την πιθανότητα αγοράς της Γροιλανδίας, προσάρτησης της Διώρυγας του Παναμά (ενδεχομένως και με χρήση στρατιωτικών μέσων) αλλά και συνένωσης με τον Καναδά, ξεκαθαρίζοντας όμως ότι μία τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε να επέλθει μόνο ειρηνικά.

Του Αριστοτέλη Τζιαμπίρη*

Οι δηλώσεις αυτές σίγουρα ξενίζουν αλλά είναι απόλυτα συνεπείς με τις αμερικανικές πρακτικές. Στην ιστορία τους, οι ΗΠΑ έχουν συχνά αυξηθεί εδαφικά κατόπιν αγοράς περιοχών. Χαρακτηριστικά, τo 1803 η «Αγορά της Λουιζιάνα» από την ναπολεόντειο Γαλλία σχεδόν διπλασίασε την έκταση της χώρας για το ποσό των μόλις $15 εκατομμυρίων. Το 1867 αγόρασε την Αλάσκα από την Ρωσία με ιδιαίτερα χαμηλό τίμημα, ενώ το 1917 απέκτησε τις Αμερικανικές Παρθένους Νήσους από την Δανία. Συνεπώς, μια ενδεχόμενη αγορά της Γροιλανδίας δεν θα αποτελούσε κάτι το πρωτόγνωρο. Σημειωτέον ότι η Γροιλανδία έχει καθεστώς αυτονομίας από την Δανία και μάλιστα το 1985, κατόπιν δημοψηφίσματος, απεχώρησε από την τότε ΕΟΚ, η πρώτη τέτοια περίπτωσης πριν από το Brexit. Άρα υπάρχει μια σχετική ευελιξία για το πώς θα μπορούσε να κινηθεί στο μέλλον.

Η περίπτωση της Διώρυγας Παναμά είναι κάπως πιο πολύπλοκη. Η Αμερική απέκτησε τον έλεγχο με μάλλον δόλια μέσα το 1904 κα την επέστρεψε το 1977. Ο Trump διατείνεται ότι οι Κινέζοι διαδραματίζουν εκεί σημαντικό ρόλο ενώ τα αμερικανικά πλοία πληρώνουν υπερβολικούς δασμούς για να την διασχίσουν.

Οι σχέσεις ΗΠΑ-Καναδά είναι ιδιαίτερα καλές και αποτελούν εδώ και πολλές δεκαετίες σπάνιο παράδειγμα ειρηνικής συνύπαρξης γειτονικών κρατών. Είναι γεγονός πάντως ότι στο παρελθόν οι ΗΠΑ προσπάθησαν ανεπιτυχώς να κατακτήσουν τον Καναδά το 1775 αλλά και το 1812 (ίσως τότε είχαν την καλύτερη τους ευκαιρία).

Πέρα όμως από τις ιστορικές διαστάσεις του θέματος, οφείλουμε να  αναρωτηθούμε τι επιπρόσθετα κοινά στοιχεία έχουν οι φαινομενικά διαφορετικές αυτές περιπτώσεις. Πρώτον, Γροιλανδία, και Καναδάς ανήκουν γεωγραφικά στην Βόρειο Αμερική και ο Παναμάς στην Λατινική Αμερική. Συνεπώς βρίσκονται όλες στο Δυτικό Ημισφαίριο. Ήδη, από το 1823, η Αμερική διακήρυξε το λεγόμενο Δόγμα Μονρόε που στόχευε να αποκλείσει τις άλλες Μεγάλες Δυνάμεις από ενεργό ρόλο σε αυτό το κομμάτι του πλανήτη. O Trump φαίνεται ότι επιθυμεί μια πιο ακτιβιστική εφαρμογή του Δόγματος, περιορίζοντας Κίνα και Ρωσία ιδιαίτερα από την Αρκτική.

Δεύτερον, πασιφανώς δεν αντιμετωπίζουμε περιπτώσεις μυστικής διπλωματίας ή έντονων παρασκηνιακών χειρισμών. Ο Trump είπε αυτά που είχε να πει σε δημόσια συνέντευξη και με αναρτήσεις του στο Χ. Συνεπώς δεν θέλει να αιφνιδιάσει, αλλά να προειδοποιήσει, να ασκήσει πίεση και να προετοιμάσει το έδαφος για μελλοντικές εξελίξεις (την ίδια δημόσια τακτική χρησιμοποιεί σε άλλα ζητήματα και ο Elon Musk, αν και αυτό αποτελεί αντικείμενο ξεχωριστής ανάλυσης).

Τρίτον, υπάρχει αβυσσαλέα ανισορροπία ισχύος μεταξύ των ΗΠΑ και αυτών των χωρών. Η Γροιλανδία έχει πληθυσμό κάτω από 60,000 άτομα, και ο Παναμάς είναι στρατιωτικά ισχνός. Ο Καναδάς, αν και ιδιαίτερα αναπτυγμένη χώρα, δεν μπορεί να συγκριθεί με τις ΗΠΑ που ακόμη έχουν την μεγαλύτερη οικονομία στον πλανήτη και την ισχυρότερη στρατιωτική «μηχανή», ενδεχομένως στην ιστορία της Ανθρωπότητας. Συνεπώς, ο Trump επιλέγει φαινομενικά εύκολους «στόχους».

Επιπρόσθετα, Καναδάς, Γροιλανδία και Παναμάς έχουν τεράστια γεωπολιτική και γεωοικονομική σημασία για τις διεθνείς σχέσεις του 21ου αιώνα. Ίσως η Αμερική να μην επιθυμεί τελικά την προσάρτηση τους, αλλά προνομιακούς όρους και ευκαιρίες για την ναυσιπλοΐα της, την εξόρυξη κρισίμων πλουτοπαραγωγικών πηγών από δικές της επιχειρήσεις, καθώς και έναν ευρύτερο ρόλο για τις Ένοπλες Δυνάμεις της στην Αρκτική. Σε τελική ανάλυση, οι δηλώσεις του Trump εντάσσονται στον ανταγωνισμό της χώρας του πρωτίστως με την Κίνα, αλλά και με την Ρωσία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει την πολυτέλεια να παραμείνει απλός θεατής;

*Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και Διευθυντής του Μεταπτυχιακού American Studies (σε συνεργασία με το New York University).