Economist/ Η Συρία αντάλλαξε έναν ποταπό δικτάτορα με ένα αβέβαιο μέλλον

Χαρά και φρίκη και αγωνία ταυτόχρονα. Πολλοί από τους κρατούμενους που απελευθερώθηκαν από τη Saidnaya, την πιο διαβόητη φυλακή στη Συρία, ήταν σκελετωμένοι, με κενά βλέμματα. Βγήκαν τρεκλίζοντας από τα κελιά όπου δεκάδες άνθρωποι είχαν στοιβαχτεί σε δύσοσμες, κατασκότεινες αίθουσες. Σε έναν τοίχο κάποιος είχε γράψει στα αραβικά: «Πάρε με, επιτέλους».

Μερικοί κρατούμενοι βρίσκονταν εκεί για δεκαετίες, τόσο πολύ που εκείνοι ξέχασαν τα ονόματά τους και οι οικογένειές τους τούς είχαν δηλώσει νεκρούς. Από ένα κελί του γυναικείου τμήματος βγήκε ένα μικρό αγόρι, ένα νήπιο που μπορεί να πέρασε όλη του τη ζωή στη φυλακή. Όσοι βρήκαν ζωντανούς τους αγαπημένους τους δεν μπορούσαν να πιστέψουν την τύχη τους. Αυτοί που δεν τους βρήκαν, απελπίστηκαν.

Τελευταία εξέγερση και απελευθέρωση

Η Συρία είναι επιτέλους απαλλαγμένη από τη βαρβαρότητα του κ. Άσαντ. Μια επίθεση των ανταρτών που ξεκίνησε στα βορειοδυτικά στις 27 Νοεμβρίου εξελίχθηκε με αστραπιαία ταχύτητα. Μέχρι τις 8 Δεκεμβρίου, οι αντάρτες είχαν φτάσει στη Δαμασκό, την πρωτεύουσα. Το τι θα ακολουθήσει είναι αβέβαιο, αλλά σίγουρα θα έχει βαθιές επιπτώσεις για την περιοχή. Οι περισσότεροι Σύροι αμφιβάλλουν ότι μπορεί να είναι χειρότερο από αυτό που προηγήθηκε.

Οι αντάρτες κατάφεραν να ανατρέψουν τον κ. Άσαντ μέσα σε 13 ημέρες λόγω της σταθερής παρακμής των προηγούμενων 13 ετών. Αφού αποφάσισε το 2011 να καταστείλει με βία τις εκκλήσεις για δημοκρατία, εκατοντάδες χιλιάδες νεαροί Σύροι έχασαν τη ζωή τους στον εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε. Εκατομμύρια άλλοι κατέφυγαν σε γειτονικές χώρες ή στην Ευρώπη. Τα τελευταία χρόνια, καθώς το καθεστώς ανέκτησε τον έλεγχο σε μεγάλο μέρος της Συρίας, η σταθερότητα απέφερε ελάχιστα οφέλη σε όσους παρέμειναν. Ένας μικρός κύκλος κερδοσκόπων πλούτισε ανάμεσα στα ερείπια.

Οι αντάρτες, υπό την ηγεσία μιας ισλαμιστικής ομάδας που ονομάζεται Hayat Tahrir al-Sham (HTS), είχαν περάσει χρόνια εκπαίδευσης για την επίθεσή τους. Έμοιαζαν με σύγχρονο στρατό, με drones και ειδικές δυνάμεις και μια κεντρική δομή διοίκησης. Αλλά το πιο σημαντικό όπλο τους ήταν το κίνητρο: ήθελαν να ανατρέψουν το καθεστώς, ενώ ο συριακός στρατός δεν είχε πλέον τη θέληση να το προστατεύσει. Ανώτεροι αξιωματικοί έφυγαν από τις πρώτες γραμμές για να μεταφέρουν τις οικογένειές τους σε ασφαλέστερα μέρη της χώρας. Οι βαθμοφόροι εγκατέλειψαν τις θέσεις τους. Οι ξένοι υποστηρικτές του καθεστώτος (το Ιράν, η Ρωσία και η Χεζμπολάχ) βλέποντας πόσο ανίκανο ήταν να υπερασπιστεί τον εαυτό του και καθώς πνίγονταν από τα δικά τους προβλήματα, αρνήθηκαν να το βοηθήσουν. Δεν ήταν ένα αναίμακτο πραξικόπημα, αλλά σχεδόν: μόνο μερικές εκατοντάδες άνθρωποι πέθαναν τις τελευταίες ημέρες ενός πολέμου που είχε σκοτώσει μισό εκατομμύριο.

Στη Δαμασκό επικρατούσε ευφορία. Οι ντόπιοι εισέβαλαν στο προεδρικό μέγαρο, όπου πήραν ότι ήθελαν από τη συλλογή DVD του κ. Άσαντ (αποδείχθηκε θαυμαστής του Μπόρατ) και από τις τσάντες Louis Vuitton της συζύγου του. Πολλά καταστήματα γρήγορα άνοιξαν ξανά. Μια μεγάλη ουρά σχηματίστηκε έξω από ένα κατάστημα της Syriatel, με πρόσφυγες που επέστρεψαν και ήθελαν να αγοράσουν νέες κάρτες SIM.

Μερικοί δημόσιοι υπάλληλοι παρουσιάστηκαν στη δουλειά ως συνήθως. Έξω από το ξενοδοχείο Four Seasons ένας δημοτικός υπάλληλος μάζευε σκουπίδια. Το προσωπικό στο ταχυδρομείο δεν ήταν απολύτως βέβαιο για ποιον εργάζονταν ή αν θα πληρώνονταν οι μισθοί τους. Μια ομάδα από αυτούς κάπνιζε και κουτσομπόλευε για τη φυγή του κ. Άσαντ. Δεν ήταν σαφές εάν θα παραδίδονταν επιστολές εκείνη την ημέρα.

Έξαρση και διχασμός

Οι Σύροι ανησυχούν ότι το HTS μπορεί να προσπαθήσει να επιβάλει το όραμά του για ισλαμική κυριαρχία ή να επιδιώξει να μονοπωλήσει την εξουσία. Δικαιολογημένα: το HTS προέκυψε από τη συριακή θυγατρική της Αλ Κάιντα, αν και διέκοψε τους δεσμούς με τους τζιχαντιστές το 2017.

Η HTS έχει πει τα σωστά πράγματα μέχρι στιγμής. Στις 9 Δεκεμβρίου απαγόρευσε στους μαχητές της «να επεμβαίνουν στο γυναικείο ντύσιμο». Δηλώσεις προς τη χριστιανική και τη μειονότητα των Δρούζων, τονίζουν ότι τα δικαιώματά τους θα γίνουν σεβαστά. Ένα μήνυμα προς τους Κούρδους δηλώνει «η διαφορετικότητα είναι η δύναμή μας». Ο κ. Σαράα, το πραγματικό όνομα του αλ Τζολάνι που πρόσφατα άρχισε να χρησιμοποιεί,   δεν υιοθέτησε μόνο πολιτικά ορθή ρητορική αλλά επίσης περιποιήθηκε τη γενιάδα του που κάποτε ήταν μακριά και ακατάστατη και έβγαλε το τουρμπάνι και τη στολή καμουφλάζ.

Στις 9 Δεκεμβρίου το HTS ανακοίνωσε αμνηστία για εφέδρους που επιστρατεύτηκαν. Αυτό είναι λογικό: οι περισσότεροι κατετάγησαν παρά τη θέλησή τους. Την ίδια στιγμή, ο κ. Σαράα υποσχέθηκε να καταδιώξει τους ανώτερους αξιωματούχους ασφαλείας: αποστράτευση, όχι εκτελεστικά αποσπάσματα.

Ήταν ακόμη πιο ρεαλιστικός με τη γραφειοκρατία, λέγοντας στο υπουργείο Εξωτερικών, για παράδειγμα, να κρατήσει τους διπλωμάτες στις θέσεις τους.

Για αρκετά χρόνια το HTS ήταν αναμφισβήτητα καλύτερο στην παροχή βασικών υπηρεσιών, από την κεντρική κυβέρνηση: η ηλεκτρική ενέργεια ήταν πιο αξιόπιστη στο Ιντλίμπ απ’ ότι στο Χαλέπι, για παράδειγμα. Όμως η ομάδα γνωρίζει ότι δεν έχει την ικανότητα να διαχειριστεί όλη τη Συρία και χρειάζεται βοήθεια από τις υπάρχουσες δημόσιες υπηρεσίες.

Το υπουργικό συμβούλιο του κ. Μπασίρ είναι γεμάτο από μέλη του HTS. Άλλες πολιτοφυλακές γκρινιάζουν. Το SNA, οι SDF και μια συμμαχία ανταρτών του νότου θέλουν όλοι να έχουν λόγο στο νέο καθεστώς. Μερικές από αυτές τις ομάδες λέγεται ότι διαπράττουν εγκλήματα και κακοποίηση. Το HTS, αν και η ισχυρότερη φατρία, δεν είναι αρκετά ισχυρή για να ελέγξει ολόκληρη τη χώρα ή να αφοπλίσει βίαια τις αντίπαλες πολιτοφυλακές.

Η συριακή διασπορά έχει περάσει χρόνια κάνοντας λεπτομερή σχέδια για το πώς θα μπορούσε να κυβερνήσει μετά την πτώση του κ. Άσαντ. Το πρόβλημα είναι ότι πολλοί από τους ακτιβιστές που έκαναν τα σχέδια,  βρίσκονται εκτός της χώρας και κανένας από αυτούς δεν έχει όπλα. Μια πηγή κοντά στο HTS πιστεύει ότι η δημοκρατία δεν θα είναι ψηλά στην ατζέντα του κ. Σαράα. Η κυβέρνησή του στην Ιντλίμπ έγινε αρκετά δικτατορική ώστε να πυροδοτήσει διαδηλώσεις, νωρίτερα φέτος. Ωστόσο, πολλοί Σύροι το αντιμετώπισαν με ανεκτικότητα: ήταν πολύ καλύτερο από τον κ. Άσαντ. «Με την κατάρρευση του καθεστώτος, οι άνθρωποι μπορεί να μην έχουν πλέον την ίδια ανοχή», λέει ο Χάιντ Χάιντ της δεξαμενής σκέψης Chatham House.

Βραχυπρόθεσμα, η δημοτικότητα του κ. Σαράα μπορεί να εξαρτάται από το αν μπορεί να προσελκύσει βοήθεια και επενδύσεις. Οι ανάγκες της Συρίας είναι τεράστιες. Το ΑΕΠ έχει μειωθεί κατά 87% από την έναρξη του πολέμου, από 68 δισ. δολάρια το 2011 σε μόλις 9 δισ. δολάρια σήμερα. Το κόστος της ανοικοδόμησης εκτιμάται ότι ανέρχεται σε εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια. Η χώρα εξακολουθεί να υπόκειται σε αυστηρές δυτικές κυρώσεις, παρόλο που η αποχώρηση του κ. Άσαντ φαίνεται να καθιστά άστοχα τέτοια μέτρα. Σύροι επιχειρηματίες στο εξωτερικό περιμένουν να δουν αν η HTS θα καταργήσει τα υπολείμματα της διακυβέρνησης του κ. Άσαντ (μια οικονομία που κατευθύνεται από το κράτος, έλεγχοι κεφαλαίων, ευνοιοκρατία) πριν αποφασίσουν αν θα επενδύσουν.

Πολλοί Σύροι τρελαίνονται στην ιδέα ότι μπορεί να καταλήξουν όπως άλλες χώρες της περιοχής που ανέτρεψαν τα κατασταλτικά καθεστώτα. Βλέπουν λίγους παραλληλισμούς με το Ιράκ και το Αφγανιστάν, στα οποία ξένοι εισέβαλαν και δημιούργησαν νέες κυβερνήσεις με τη βοήθεια εξόριστων. Η Συρία είναι σχεδόν το αντίθετο: μια εγχώρια εξέγερση ενάντια σε ένα καθεστώς που υποστηρίχθηκε από ξένους. Σε αντίθεση με τη Λιβύη ή την Υεμένη το 2011, η Συρία έχει ήδη περάσει έναν εμφύλιο πόλεμο. Οι αισιόδοξοι ελπίζουν ότι η πικρή ανάμνηση θα ωθήσει σε συμβιβασμούς τις διάφορες πολιτοφυλακές της. Αυτό μπορεί να είναι ευσεβής πόθος. Προς το παρόν, όμως, οι Σύροι νιώθουν ένα σπάνιο συναίσθημα: την ελπίδα.

Πηγή: KREPORT