Εκλογή από τη βάση: Τομή ή “αδιαμεσολάβητο” φιάσκο; Ανατρεπτική θεώρηση στη συμμετοχική “one off” διαδικασία

Κάποτε τα κόμματα προχωρούσαν σε εκλογή του επικεφαλής τους εμπιστευόμενα τις εσωκομματικές διαδικασίες τους. Δηλαδή τα κομματικά όργανα και τους συσχετισμούς που διαμορφώνονταν εντός τους και φυσικά το εκάστοτε συνέδριό τους το οποίο έπαιρνε και την τελική απόφαση. Κάποιοι χιλιάδες σύνεδροι, όχι περισσότεροι από 5000, προχωρούσαν στην εκλογή και το πράγμα σταματούσε εκεί. Από το 2004 και μετά όμως, στο όνομα της “συμμετοχικής δημοκρατίας” την οποία ευαγγελιζόταν ο τότε νεόκοπος πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, Γιώργος Πανανδρέου, το παιχνίδι της εκλογής “απλώθηκε” στο σύνολο της κομματικής βάσης.

Μάλιστα στο παπανδρεϊκό μοντέλο, το οποίο εν τέλει επικράτησε, δικαίωμα ψήφου αποκτούσαν ξαφνικά οι πάντες, αρκεί να αποδέχονταν την ιδιότητα του “φίλου”.

Έτσι στις πρώτες εκλογές ανάδειξης προέδρου του ΠΑΣΟΚ “από τη βάση” πήραν μέρος περισσότεροι από 1.000.000 πολίτες και (ο μοναδικός υποψήφιος) Γιώργος Παπανδρέου απέκτησε-υποτίθεται-ισχυρή νομιμοποίηση και πλατιά λαϊκή στήριξη.

Έκτοτε, το μοντέλο αυτό εφαρμόζεται τόσο στα δεξιά (Νέα Δημοκρατία) όσο και στα αριστερά (ΣΥΡΙΖΑ) με αποτελέσματα  πάντως αμφίβολης πολιτικής αξιοπιστίας. Ακόμα και στο ΠΑΣΟΚ, που εισηγήθηκε στα ελληνικά πολιτικά πράγματα το εν λόγω “συμμετοχικό” μοντέλο, ακούει πλέον κανείς φωνές αμφισβήτησης που μιλούν για “κομματική βάση των τριών ευρώ” και “χαλαρές πολιτικές σχέσεις” στο όνομα μίας κάποιας αδιόρατης άμεσης δημοκρατίας.

“Υπάρχει ένα πραγματικό πρόβλημα πίσω από αυτό που προσφέρεται με όρους πολιτικής επικοινωνίας ως “συμμετοχής της βάσης”, “άμεση δημοκρατία” ή, πιο περιγραφικά “by pass της γραφειοκρατικής σκλήρωσης έτσι ώστε να υπερισχύσει αυθεντικά η βούληση όσων πράγματικά ενδιαφέρονται”. Το πρόβλημα της ισχνής κοινωνικής αντιπροσώπευσης από τους κομματικούς οργανισμούς παγκοσμίως τουλάχιστον εδώ και τρείς δεκαετίες” λέει στο Libre ο υποψήφιος διδάκτορας κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Βασίλης Ρόγγας.

• Η έτσι και αλλιώς χαλαρή, πλέον, σχέση των πολιτών με τους πολιτικούς οργανισμούς ίσως να μην επιτρέπει περισσότερη δέσμευση. Με τη συμμετοχή όμως σε εσωκομματική εκλογή, άνθρωποι χωρίς κανένα κομματικό μπακράουντ, θεωρούν ότι επιτελούν το πολιτικό τους καθήκον. Από την άλλη πλευρά η όποια ηγεσία καμώνεται ότι αποκτά τη σφραγίδα της αποδοχής της βάσης σε μία προσπάθεια να απορροφήσει και τους όποιους εσωκομματικούς τρανταγμούς.

“Δεν υπάρχουν πλέον κόμματα μαζών, δηλαδή κόμματα όπου η εθελοντική συνεισφορά των μελών τους να είναι διαρκής, απροϋπόθετη και δεσμευτική” συνεχίζει ο κ. Ρόγγας. “Πλέον έχουμε κατά το πλείστον πολυσυλλεκτικά κόμματα του κράτους, την σύμφυση δηλαδή των δυο τύπων που διαδέχτηκαν τα μαζικά κόμματα. Κοινωνικές ομάδες με αντινομικά συμφέροντα γίνεται προσπάθεια να συστεγάζονται κομματικά. Η σε πολλαπλλά επίπεδα αλληλοδιαπλοκή κόμματος/κράτους εξασφαλίζει την ικανοποίηση αυτών των συμφερόντων ή προσπαθεί σε αυτή την κατεύθυνση”.

Η παραπάνω διαπίστωση αποτυπώνει την αλλαγή στις πολιτικές συμπεριφορές όπως αυτή αποτυπώθηκε στην Ελλάδα τα τελευταία 20 χρόνια τουλάχιστον. Αυτό όμως που προκαλεί εντύπωση είναι ότι η “αδιαμεσολάβητη εκλογή προέδρου από τη βάση” βρήκε μιμητές και στις άλλες δύο πλευρές του πολιτικού φάσματος, τη Δεξιά και την Αριστερά. Και αν ίσως η αποδοχή από τη Δεξιά ίσως να μην προκαλεί μεγάλη έκπληξη, η αποδοχή από την Αριστερά (τον ΣΥΡΙΖΑ δηλαδή) αποτελεί ένα case study για τους πολιτικούς επιστήμονες (και αργότερα ίσως τους ιστορικούς).

Ο Βασίλης Ρόγγας τονίζει ότι “ο μηχανισμός είναι η αντιγραφή των primaries από τις ΗΠΑ. Αντιστοιχίζεται δε η διαδικασία αυτή με την εξατομικευμένη και one-off συμμετοχή των πολιτών στις εκλογικές διαδικασίες ή την διαρκή αξιολόγηση την οποία επιτελούν και στην οποία υπόκεινται στον κόσμο του ύστερου καπιταλισμού όλοι και όλες προβαίνοντας διαρκώς σε ανάλογες ενέργειες: like, καρδούλα, αστέρια σε χώρους εστίασης, swiping στις πλατφόρμες dating κ.ο.κ”.

Απλοποιημένες διαδικασίες, προσαρμοσμένες στα θέλω του πολίτη-καταναλωτή. Εκδήλωση προτίμησης χωρίς  πρωτύτερες  διαβουλεύσεις, διαπραγματεύσεις και ζυμώσεις. “Ευπεπτα” διλήμματα, τηλεοπτικού τύπου, μαζί με debate, τα οποία “τυλίγονται” μαζί με μεγάλες ποσότητες επικοινωνίας.

“Η πολιτική προϋποθέτει συζήτηση, σύγκρουση, σύνθεση, δηλαδή κοπιώδεις και χρονοβόρες διαδικασίες. Τις καρικατούρες άμεσης δημοκρατίας που τώρα επινοούν τα κόμματα της κεντροαριστεράς ο ύστερος Πουλαντζάς, ο Καστοριάδης κι όποιοσδήποτε άλλος σοβαρός θεωρητικός ακόμα και φιλελεύθερης πολιτικής σκοπιάς θα τις θεωρούσε το λιγότερο φαιδρές, το περισσότερο παντελώς επικίνδυνες για την ίδια τη δημοκρατία” καταλήγει ο Βασίλης Ρόγγας.

ΣΥΡΙΖΑ: Ενα παράδειγμα προς αποφυγήν

Η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στον ΣΥΡΙΖΑ τους τελευταίους δεκατέσσερις μήνες αποδεικνύει προφανώς του λόγου το αληθές. Σ’ ένα κόμμα της ανανεωτικής, ριζοσπαστικής αριστεράς, που ήθελε να κάνει άνοιγμα προς το κέντρο, υιοθετήθηκε “αβρόχοις ποσίν” το “αδιαμεσολάβητο” μοντέλο από την ηγεσία Τσίπρα. Μετά όμως τη σαρωτική, διπλή ήττα του 2023, ο βασιλιάς ΣΥΡΙΖΑ έμεινε γυμνός και με τα εσωκομματικά του αντίβαρα να έχουν ήδη ατονήσει, ο Στέφανος Κασσελάκης,  παντωλώς  άγνωστος στην ελληνική κοινωνία (και φυσικά στην Αριστερά) μέχρι το καλοκαίρι του 2023, υπέβαλλε υποψηφιότητα, συνήρπασε τα πλήθη και πήρε την προεδρία.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο κ. Κασσελάκης ομνύει καθημερινά στη βάση και στη “αδιαμεσολάβητη” σχέση της μαζί του. Είναι το ισχυρό του όπλο απέναντι σ’ αυτό που ο ίδιος ονομάζει κομματική νομενκλατούρα και γραφειοκρατία. Ομως αυτό που απαξιωτικά αποκαλείται γραφειοκρατία, υπό άλλο πρίσμα δεν είναι τίποτα άλλο από εσωκομματικές διαδικασίες, ζυμώσεις, κομματικό καθήκον και υποχρεώσεις.

• Είναι, δε, κοινό μυστικό ότι αυτό που αποκαλούμε “βάση” του ΣΥΡΙΖΑ έχει αλλάξει τόσο πολύ τον τελευταίο χρόνο, ιδιαίτερα από τις τελευταίες εσωκομματικές εκλογές και μετά, που το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης φαντάζει πλέον ως ένα άλλο κόμμα, εντελώς διαφορετικό μ’ αυτό που πήρε μέρος στις βουλευτικές εκλογές του 2023.

Συμπερασματικά: Ο κίνδυνος είναι σαφής. Ενας εκλεγμένος από τη “βάση” αρχηγός μπορεί να αποδειχθεί (υπό προϋποθέσεις) πλήρως ανεξέλεγκτος μετατρέποντας το κόμμα του σε ενός ανδρός αρχή. Το μοντέλο της εσωκομματικής εκλογής από το λαό (μέλη και φίλους) χρειάζεται αναθεώρηση, μπόλιασμα με δόσεις ουσιαστικής δημοκρατίας και συσχέτισή του με εσωκομματικά αντίβαρα που ακριβώς θα προλαβαίνουν καταστάσεις ρευστοποίησης σαν και αυτές που παρατηρούνται στο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης τους τελευταίους πολλούς μήνες.

Η παραπάνω διαπίστωση δεν αφορά, φυσικά, μόνο τον ΣΥΡΙΖΑ ή γενικότερα την Αριστερά. Αφορά το σύνολο του πολιτικού συστήματος που δείχνει να αρκείται σε μία επιδερμική ανάγνωση των πραγμάτων και να προτάσσει την επικοινωνία έναντι της ουσίας. Στη “λάμψη” ενός αρχηγού που εκλέγεται από εκατοντάδες χιλιάδες ψηφοφόρους αντιπαρατίθεται η ανάγκη της πραγματικής πολιτικής αντιπροσώπευσης, της λεπτομερειακής επεξεργασίας θέσεων που πρέπει εκ των πραγμάτων να γίνεται εντός των κομμάτων και οι σχέσεις του κομματικού φαινομένου με το κοινωνικό γίγνεσθαι (συνδικαλισμό, επαγγελματικές ενώσεις, κοινωνία των πολιτών κτλ). Ολα αυτά αποτελούν τροφή για σκέψη για τα κόμματα αλλά και τους πολίτες που συχνά εκφράζουν δυσαρέσκεια για την ποιότητα των πολιτικών οργανισμών: Ο,τι λάμπει, δεν είναι χρυσός…