Ανάλυση: Ο οικονομικός ως αστάθμητος παράγοντας στα σενάρια της έκβασης στον ρωσοουκρανικό πόλεμο

Οι συζητήσεις σχετικά με τον επικείμενο τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία εντάθηκαν πρόσφατα και πάλι. Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι δεν τις πιστεύουν πλέον, πιστεύοντας ότι ο πόλεμος θα διαρκέσει για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ωστόσο, όλα αυτά τα επιχειρήματα και τα αντεπιχειρήματα τείνουν να αγνοούν έναν σημαντικό παράγοντα – τον οικονομικό. Πόλεμος σημαίνει, πρώτα απ’ όλα, χρήμα. Και πολλά χρήματα.

Του Σπύρου Σιδέρη

Αυτό συνέβαινε σε όλες τις εποχές. Αλλά στην περίπτωση του σημερινού πολέμου, υπάρχει μια σημαντική απόχρωση που τον διαφοροποιεί από όλους τους άλλους πολέμους στην ιστορία της ανθρωπότητας. Για πρώτη φορά δύο τόσο τεράστιοι στρατοί, των οποίων οι στρατιώτες πληρώνονται με τόσο σοβαρά χρήματα, συναντήθηκαν στο πεδίο της μάχης.

Τόσο στον ουκρανικό όσο και στον ρωσικό στρατό, οι στρατιώτες στο μέτωπο λαμβάνουν περισσότερα από 2.000 δολάρια το μήνα (που είναι πολλές φορές υψηλότερος από τον μέσο μισθό και στις δύο χώρες). Αν υπολογίσουμε μόνο όσους βρίσκονται στη ζώνη μάχης, ο αριθμός των δύο στρατών φτάνει το ένα εκατομμύριο άτομα. Και ο πόλεμος συνεχίζεται για περισσότερα από 2,5 χρόνια.

• Ο Ζελένσκι έθεσε το οικονομικό ζήτημα σε σχέση με το μέγεθος του στρατού πέρυσι. Σχολιάζοντας την πρόταση για αύξηση των Ουκρανικών Ενόπλων Δυνάμεων κατά 500 χιλιάδες άτομα, είπε ότι αυτό θα απαιτούσε επιπλέον μισό τρισεκατομμύριο γρίβνα και δεν είναι σαφές πού θα τα βρούμε.

Ως αποτέλεσμα, ο προϋπολογισμός αυξήθηκε πρόσφατα κατά περίπου 10 δισ. δολάρια για το οποίο είναι απαραίτητο να αυξηθούν οι φόροι και να μειωθεί η συναλλαγματική ισοτιμία του τοπικού νομίσματος.

Αλλά στο σχέδιο προϋπολογισμού για το επόμενο έτος, οι δαπάνες για την αμοιβή της εργασίας των στρατιωτικών στις Ένοπλες Δυνάμεις της Ουκρανίας παρέμειναν σχεδόν στα ίδια επίπεδα με το τρέχον έτος. Αυτό δείχνει ότι οι ουκρανικές αρχές αντιλαμβάνονται τους περιορισμένους πόρους για την αύξηση του αριθμού του στρατού.

Δεν είναι ακόμη γνωστό ποιος θα είναι ο ρωσικός στρατιωτικός προϋπολογισμός για το επόμενο έτος και αν θα αυξηθεί σημαντικά. Σύμφωνα με το σχέδιο που είχε εγκριθεί νωρίτερα από τη ρωσική κυβέρνηση, υποτίθεται ότι θα μειωνόταν ακόμη και το 2025, αλλά είναι σαφές ότι αυτό είναι απίθανο να συμβεί, εκτός εάν ο πόλεμος τελειώσει ξαφνικά. Ήδη τώρα, σύμφωνα με τα μέσα ενημέρωσης, το ύψος των δαπανών μόνο για στρατιωτικές αμοιβές και αποζημιώσεις για νεκρούς και τραυματίες φτάνει πάνω από 30 δισ. δολάρια ετησίως. Το αν η Ρωσική Ομοσπονδία θα μπορέσει να αυξήσει περαιτέρω αυτά τα ποσά είναι ένα ανοιχτό ερώτημα.

• Έτσι, και οι δύο χώρες έχουν σοβαρούς οικονομικούς περιορισμούς για να αυξήσουν τον αριθμό των στρατών τους. Μπορούν να προσπαθήσουν να τους παρακάμψουν με διάφορους τρόπους.

Ο πρώτος είναι να βρουν μια πηγή πρόσθετης εισροής χρημάτων. Για την Ουκρανία, αυτή μπορεί να είναι μόνο η εξωτερική βοήθεια καθώς οι δυνατότητες αναδιανομής πόρων εντός του προϋπολογισμού είναι εξαιρετικά περιορισμένες – σχεδόν όλα τα έσοδά της δαπανώνται για τον πόλεμο και η οικονομία δεν είναι σε κατάσταση που να μπορεί να «αρμέγεται» ατελείωτα μέσω νέων αυξήσεων φόρων. Ωστόσο, ακόμη και στο σημερινό επίπεδο η βοήθεια κατανέμεται από τη Δύση με δυσκολία. Ως εκ τούτου, η απότομη αύξησή της είναι προβληματική.

Η Ρωσία είναι απίθανο στην παρούσα κατάσταση να ανοίξει μια πιστωτική γραμμή πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων για τη χρηματοδότηση του στρατού, οπότε μπορεί να βασιστεί μόνο σε εσωτερικούς πόρους. Αυτό θα μπορούσε να είναι, για παράδειγμα, τα σούπερ έσοδα σε περίπτωση απότομης αύξησης των τιμών της ενέργειας, η οποία εξακολουθεί να αποτελεί υποθετική πιθανότητα.

• Ή μπορεί να είναι η μείωση των μη στρατιωτικών δαπανών του προϋπολογισμού υπέρ του στρατού. Δηλαδή – να μειωθούν οι κατασκευές, η ανοικοδόμηση των πόλεων, άλλα έργα που δεν σχετίζονται με τον πόλεμο, να παγώσουν τα κοινωνικά προγράμματα, κάτι που η Ουκρανία έχει ήδη κάνει. Επιπλέον – αύξηση των φόρων.

Θεωρητικά, η Ρωσική Ομοσπονδία έχει ευκαιρίες για έναν τέτοιο «δημοσιονομικό ελιγμό». Ωστόσο, πρακτικά θα παραβιάσει την αρχή που οι ρωσικές αρχές προσπαθούν να τηρήσουν τώρα – διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ του πολέμου και της διατήρησης της «κανονικής ζωής» με την αύξηση των εισοδημάτων του πληθυσμού στα μετόπισθεν. Η εγκατάλειψη αυτής της αρχής θα μπορούσε να προκαλέσει κοινωνικές εντάσεις και να πλήξει την οικονομία.

• Ο δεύτερος τρόπος είναι η επιστροφή στις «εποχές των παππούδων» και να κάνουν τους στρατιώτες να πολεμήσουν όχι για 2000 δολάρια, αλλά για μερίδες φαγητού και συμβολικό μισθό. Αλλά το πώς θα τους αναγκάσουν είναι άγνωστο. Οι συνέπειες για τις αρχές και τον στρατό και στις δύο χώρες θα μπορούσαν να είναι καταστροφικές.

Εναλλακτικά, είναι δυνατόν να βγει το ίδιο σχέδιο πιο «χαριτωμένα» – να υποτιμηθεί απότομα η γρίβνα και το ρούβλι, έτσι ώστε τα σημερινά δύο χιλιάδες δολάρια να γίνουν 1000 ή ακόμη και 500. Αλλά οι συνέπειες για την οικονομία θα ήταν καταστροφικές.

• Ως εκ τούτου και οι δύο εμπόλεμες χώρες αντιμετωπίζουν σοβαρούς οικονομικούς περιορισμούς για να αυξήσουν τους στρατούς τους για να μην αναφέρουμε τη μείωση του αριθμού εκείνων που είναι πρόθυμοι να πολεμήσουν για οποιαδήποτε χρήματα.

Είναι πιθανό ότι εξαιτίας αυτού, τόσο η Ουκρανία όσο και η Ρωσία θα επικεντρώσουν τις προσπάθειές τους όχι στην αύξηση των στρατών τους, αλλά στη διατήρηση των σημερινών αριθμών τους και στην αναπλήρωση των απωλειών. Το οποίο, παρεμπιπτόντως, δεν θα είναι, ούτε αυτό, ένα εύκολο εγχείρημα.

Και αυτό εγείρει το ερώτημα – πώς να αντιστρέψουμε την κατάσταση στο μέτωπο, αν όχι με την αύξηση του αριθμού των στρατιωτών;

Ο πρώτος τρόπος είναι ένα τεχνολογικό άλμα. Θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν τους στρατιώτες με ρομπότ, να αυξήσουν τον αριθμό των μη επανδρωμένων αεροσκαφών και να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα της χρήσης τους. Αλλά, όπως δείχνει η πρακτική, στον τρέχοντα πόλεμο, και οι δύο πλευρές από αυτή την άποψη ακολουθούν τα βήματα, υιοθετώντας γρήγορα τις τεχνολογικές καινοτομίες του εχθρού. Και μέχρι στιγμής δεν έχει υπάρξει ποτέ περίπτωση που ο ένας στρατός να διατηρήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα την τεχνολογική υπεροχή έναντι του άλλου, ακόμη και αν έχει εκτοξεύσει την τεχνογνωσία του πρώτου. Εξαίρεση αποτελεί η αεροπορική υπεροχή, την οποία διατηρεί η Ρωσική Ομοσπονδία, χρησιμοποιώντας μαζικά τα UAV.

Ο δεύτερος τρόπος είναι ένας πόλεμος φθοράς. Περιμένοντας ώστε να μην μπορεί ο εχθρός να αναπληρώσει τις απώλειες και το μέτωπό του θα καταρρεύσει. Αλλά το πόσο θα περιμένει είναι ασαφές. Και οι κίνδυνοι ενός μακροχρόνιου πολέμου είναι τεράστιοι και για τις δύο χώρες.

Έτσι, στρατηγικά το πρόβλημα παραμένει το ίδιο. Είτε ένας πόλεμος φθοράς με όλους τους κινδύνους και πολλές χιλιάδες απώλειες. Ή νέες χώρες να συμμετάσχουν στον πόλεμο, γεγονός που θα μπορούσε να οδηγήσει σε απότομη κλιμάκωση μέχρι τον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο και τον πυρηνικό πόλεμο. Ή ο πόλεμος θα σταματήσει κατά μήκος των γραμμών του μετώπου στο εγγύς μέλλον.

Και το οικονομικό επιχείρημα για την υλοποίηση του τελευταίου σεναρίου, αν τελικά δρομολογηθεί, μπορεί να μην έχει την παραμικρή σημασία.