Κουρσκ/Αναλύσεις: Ο ουκρανικός “αιφνιδιασμός” προοιωνίζεται ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις

Στο πρώτο εξάμηνο του 2023 κυριαρχούσε το ερώτημα πότε και με ποιον τρόπο θα εξαπέλυε η Ουκρανία τη μεγάλη της επίθεση για την απελευθέρωση των εδαφών που κατείχε η Ρωσία. Το πιο πιθανό σενάριο ήταν η προέλαση μέσα από τις ρωσικές γραμμές προς τη Μαύρη Θάλασσα αναφέρει ο ιστορικός  Λόρενς Φρίντμαν σε ανάλυσή του στους Financial Times. Ο μόνος άγνωστος παράγων ήταν ο χρόνος. Όταν ξεκίνησε λοιπόν η επίθεση, τον Ιούνιο του 2023, το στοιχείο της έκπληξης δεν υπήρχε.

Οι Ρώσοι ήταν καλά προετοιμασμένοι. Ο ουκρανικός στρατός δεν είχε ούτε τα μέσα ούτε την εκπαίδευση, την εναέρια στήριξη ή τις διοικητικές δομές για να τα καταφέρει.

Στα τέλη του χρόνου, η Ρωσία ξεκίνησε τη δική της επίθεση. Είχαν λειτουργήσει προς όφελός της τόσο οι καθυστερήσεις του Κιέβου στη στρατολόγηση περισσοτέρων ανδρών όσο και το μπλόκο των Ρεπουμπλικανών στην αποστολή περισσότερης βοήθειας από την Ουάσινγκτον προς το Κίεβο. Η Ρωσία υπέστη μεγάλες απώλειες σε άνδρες και εξοπλισμό, αλλά με την οικονομία της να είναι προσανατολισμένη στον πόλεμο και το πεζικό της να είναι ανεξάντλητο κατάφερε να απωθήσει τους εξαντλημένους Ουκρανούς και να καταλάβει γκρεμισμένες πόλεις και χωριά.

Επιπλέον, η Ρωσία έθεσε στο στόχαστρο την υποδομή και κατοικημένες περιοχές της Ουκρανίας. Η Ουκρανία σημείωσε κάποιες επιτυχίες στην απώθηση του ρωσικού ναυτικού έξω από τη Μαύρη Θάλασσα, αλλά ο συνολικός απολογισμός δεν ήταν ενθαρρυντικός. Μια νέα επίθεση έμοιαζε πολύ ριψοκίνδυνη. Την ίδια ώρα γινόταν συζήτηση για διαπραγματεύσεις και κατάπαυση του πυρός. Με τις δυνάμεις του να έχουν την πρωτοβουλία, ο Πούτιν δεν ενδιαφερόταν για συμφωνίες που δεν θα ικανοποιούσαν στο μέγιστο τους στόχους τους.

• Αιφνιδιάζοντας τους πάντες, οι ουκρανικές δυνάμεις ξεκίνησαν μια νέα επίθεση στις 6 Αυγούστου, διεισδύοντας στην περιοχή του Κουρσκ.

Η πρώτη απάντηση, ακόμη κι από ουκρανούς αναλυτές, ήταν ότι επρόκειτο για τρέλα, για θυσία πολύτιμων στρατιωτών που θα μπορούσαν να είναι πολύ πιο χρήσιμοι στο Ντονιέτσκ. Το σχέδιο φαινόταν μάταιο, μια προσπάθεια του προέδρου Ζελένσκι και του αρχηγού των ενόπλων δυνάμεων Ολεξάντρ Σίρσκι να εντυπωσιάσουν.

• Πολύ γρήγορα η ατμόσφαιρα άλλαξε. Εδώ δεν επρόκειτο για μια παράτολμη επιδρομή μερικών εκατοντάδων στρατιωτών, αλλά για μια συνδυασμένη επιχείρηση με τη συμμετοχή αρκετών ταξιαρχιών, που άρχισαν να καταλαμβάνουν εδάφη και να συλλαμβάνουν αιχμαλώτους.

Το Κίεβο είχε διδαχθεί τα μαθήματα του 2023. Οι επικοινωνιακές γραμμές του εχθρού μπλοκαρίστηκαν. Τα ουκρανικά αεροσκάφη αξιοποιήθηκαν. Τα ισχυρά σημεία των Ρώσων παρακάμφθηκαν. Χρησιμοποιήθηκαν έμπειροι στρατιώτες, όχι νεοσύλλεκτοι. Το αποτέλεσμα ήταν να καταληφθούν μέσα σε μια εβδομάδα 1.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα ρωσικού εδάφους, περισσότερα κι από όσα είχαν καταλάβει οι Ρώσοι το προηγούμενο οκτάμηνο.

Με δεδομένο ότι απομακρύνθηκαν 200.000 άνθρωποι από τα σπίτια τους, ο Πούτιν δεν μπορούσε να αρνηθεί τη σοβαρότητα της κατάστασης. Αν και δυσκολεύτηκε να παραδεχθεί ότι η Ρωσία είχε δεχθεί εισβολή, μίλησε για τρομοκρατία και πρόκληση. Κι ανέθεσε στον Αλεξέι Ντιούμιν, πρώην σωματοφύλακά του και έμπιστό του, να προετοιμάσει μαζί με τις μυστικές υπηρεσίες την απάντηση.

Θα σκεπτόταν κανείς ότι η Ρωσία δεν θα δυσκολευτεί να εκδιώξει τους Ουκρανούς. Όμως η αποστολή του στρατού είναι να κατακτήσει τη γειτονική χώρα, όχι να εκδιώξει εισβολείς. Αν και υπάρχουν λοιπόν πληροφορίες για παγίδευση ουκρανικών μονάδων, το Κίεβο διατηρεί την πρωτοβουλία και καταλαμβάνει περισσότερα εδάφη. Θα πρέπει τώρα να αποφασίσει πόσα εδάφη θέλει να κρατήσει και πόσους ακόμη στρατιώτες θα εμπλέξει στην επιχείρηση.

Ο πρόεδρος Ζελένσκι έχει πει ότι η επιχείρηση αυτή θα φέρει πιο κοντά την ειρήνη. Ο Πούτιν είναι εμφανώς προβληματισμένος και σχεδιάζει μια βίαιη απάντηση, όπως έκανε τον Σεπτέμβριο του 2022 ύστερα από την τελευταία επιτυχημένη επίθεση της Ουκρανίας. Όμως τώρα η οικονομία του πάσχει από έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού. Και είναι αναγκασμένος να ξανασκεφτεί τον ισχυρισμό ότι οποιαδήποτε συμφωνία θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη νέα εδαφική πραγματικότητα.

Η ανάλυση του Foreign Policy

Σε διάστημα 10 ημερών, ο πόλεμος Ρωσίας – Ουκρανίας έχει αλλάξει δραματικά. Η εισβολή των ουκρανικών δυνάμεων στην περιοχή Κουρσκ της Ρωσίας στις 6 Αυγούστου άλλαξε τις ισορροπίες, με τους Ουκρανούς να υποστηρίζουν ότι έχουν προχωρήσει 1.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα μέσα στο ρωσικό έδαφος – αναδεικνύοντας μεγάλες ελλείψεις στον συντονισμό των ρωσικών δυνάμεων αλλά και αποτυχία πρόληψης της επίθεσης από τις μυστικές υπηρεσίες.

Οπως γράφει το «Foreign Policy», είναι η πρώτη φορά που η Ρωσία δέχεται εισβολή από ξένα στρατεύματα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δείχνοντας στους Ρώσους ότι ο αιματηρός πόλεμος που εξαπέλυσαν εναντίον της γειτονικής χώρας έχει επιστρέψει στην πατρίδα τους. Οι δυτικοί υποστηρικτές της Ουκρανίας φαίνεται να συμμετέχουν, με τον Λευκό Οίκο και τα κεντρικά γραφεία της Ευρωπαϊκής Ενωσης να εκδίδουν δηλώσεις ότι εναπόκειται στο Κίεβο να αποφασίσει για την επιχείρηση.

Προηγουμένως, είχε γίνει πολλή συζήτηση στην Ουάσιγκτον, στο Βερολίνο και στις Βρυξέλλες για τις υποτιθέμενες κόκκινες γραμμές του Κρεμλίνου που θα πυροδοτούσαν τον Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον πυρηνικό Αρμαγεδδώνα. Ο φόβος για μια ανεξέλεγκτη κλιμάκωση οδήγησε την κυβέρνηση Μπάιντεν και ορισμένους από τους εταίρους της να περιορίσουν αυστηρά τόσο τους τύπους όπλων που παραδίδονται στην Ουκρανία όσο και την επιτρεπόμενη εμβέλειά τους.

Για παράδειγμα, η Ουκρανία δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιήσει δυτικούς πυραύλους για να χτυπήσει στρατιωτικές εγκαταστάσεις στη ρωσική πλευρά των συνόρων. Μέρος του αποτελέσματος και του σκοπού της επιχείρησης στο Κουρσκ θα μπορούσε να είναι η επίδειξη, για άλλη μια φορά, της πλάνης του επιχειρήματος της κόκκινης γραμμής, σημειώνει ο Αντρέας Ούμλαντ, αναλυτής στο Σουηδικό Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων.

Καθώς η επίθεση εκτυλίσσεται, είναι ακόμη πολύ νωρίς για να πούμε ποιους στρατηγικούς στόχους ελπίζει να επιτύχει το Κίεβο. Μια εικασία, που κερδίζει έδαφος, είναι ότι θα μπορούσε να οδηγήσει σε ταχύτερο τέλος τον πόλεμο. Η επιχείρηση καθιστά σαφές στον ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν ότι η Ουκρανία διατηρεί σημαντικές δυνατότητες να προκαλέσει προβλήματα στη Ρωσία.

Και αν οι ουκρανικές δυνάμεις μπορέσουν να διατηρήσουν τον έλεγχο του ρωσικού εδάφους – κάτι το οποίο σκοπεύουν, καθώς ενισχύονται με περισσότερο εξοπλισμό και φτιάχνοντας νέες αμυντικές γραμμές -, θα μπορούσε να ενισχύσει τη μόχλευση της Ουκρανίας σε οποιεσδήποτε πιθανές διαπραγματεύσεις για τον τερματισμό του πολέμου. Ηδη, η αστραπιαία επιδρομή της Ουκρανίας στη Ρωσία υπονομεύει τη διαδεδομένη ιδέα ότι ο Πούτιν κρατά όλα τα χαρτιά για να υπαγορεύσει τους όρους της κατάπαυσης του πυρός.

Το Κίεβο φαίνεται να δείχνει ότι η μόχλευση στις διαπραγματεύσεις είναι ένας από τους στόχους της επίθεσης. Σύμβουλος του ουκρανού προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι δήλωσε στη «Washington Post»: «Αυτό θα μας δώσει το πλεονέκτημα που χρειαζόμαστε για τις διαπραγματεύσεις με τη Ρωσία» – κάτι που συνδυάζεται με πρόσφατους υπαινιγμούς του Ζελένσκι ότι το Κίεβο είναι έτοιμο να διαπραγματευτεί.

• Η κατεχόμενη Ρωσία θα μπορούσε να ανταλλαχθεί με την κατεχόμενη Ουκρανία; Οπως πρότεινε ο πρώην πρωθυπουργός της Σουηδίας Καρλ Μπιλντ στο Χ: «Θα ήταν μια ιδέα και τα δύο κράτη να υποχωρήσουν εντός των αναγνωρισμένων συνόρων τους;».

Το Κίεβο φαίνεται να προετοιμάζει το έδαφος για πιθανές διαπραγματεύσεις, όμως η εισβολή στο Κουρσκ αποτελεί απάντηση και σε άλλα θέματα. Το ένα είναι η αυξανόμενη κούραση από τον πόλεμο στον ουκρανικό πληθυσμό. Αν και η πλειονότητα των Ουκρανών τάσσεται υπέρ της μάχης ώσπου να απελευθερωθούν όλα τα εδάφη που έχει καταλάβει η Ρωσία από το 2014, το ποσοστό όσων πιστεύουν ότι η Ουκρανία θα μπορούσε να ανταλλάξει μέρος αυτού του εδάφους για την ειρήνη αυξάνεται.

Δεύτερον, υπάρχει αυξανόμενη κριτική, ιδιαίτερα στη Δυτική Ευρώπη και στον παγκόσμιο Νότο, για τον τρόπο με τον οποίο η Ουκρανία έχει επανειλημμένα αποκλείσει το ενδεχόμενο συνομιλιών με τη Μόσχα. Ετσι το Κίεβο κινδυνεύει να θεωρηθεί αδιάλλακτο στην αποτροπή ενός πρόωρου τερματισμού του πολέμου.

Τέλος, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος εκλογής του Ντόναλντ Τραμπ τον Νοέμβριο στις ΗΠΑ και της ξαφνικής διακοπής της αμερικανικής βοήθειας για την Ουκρανία. Ακόμα και μια κυβέρνηση της Κάμαλα Χάρις μπορεί να έχει πρόβλημα να προωθήσει μελλοντικά πακέτα στήριξης εάν οι Ρεπουμπλικανοί διατηρήσουν την πλειοψηφία τους στη Βουλή των Αντιπροσώπων. Ο Ζελένσκι μπορεί να αποφάσισε την επίθεση για να επιταχύνει τη δυναμική του πολέμου, συμπεριλαμβανομένων των περισσότερων διαπραγματευτικών χαρτιών εάν οι συζητήσεις πραγματοποιηθούν νωρίτερα από το αναμενόμενο.

Χθες το μεσημέρι, επίσης, έγινε γνωστό ότι οι ουκρανικές Αρχές κάλεσαν τους κατοίκους της πόλης Ποκρόφσκ, στο Ντονμπάς, να την εκκενώσουν, επικαλούμενες το γεγονός ότι οι ρωσικές δυνάμεις «πλησιάζουν με μεγάλη ταχύτητα».