Οι κίνδυνοι της συνάντησης Μητσοτάκη-Ερντογάν- Οι εσωτερικές πιέσεις σε Τουρκία και Ελλάδα

Η συνάντηση του Έλληνα πρωθυπουργού με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, την Δευτέρα, στην Άγκυρα, επρόκειτο -με βάση των προ αρκετών εβδομάδων σχεδιασμό- να είναι μία ανταπόδοση της επίσημης επίσκεψης του Τούρκου προέδρου, τον Δεκέμβριο, στην Αθήνα και μία επαφή επικύρωσης της λεγόμενης θετικής ατζέντας που διατρέχει την Διακήρυξη των Αθηνών. Εξελίσσεται, ωστόσο, σε ένα τετ α τετ υψηλού ρίσκου και αυτό συμβαίνει με την απόλυτη ευθύνη της τουρκικής πλευράς.

Εάν συνυπολογίσει κανείς και την ιδιωτική επίσκεψη του Έντι Ράμα και την ομιλία του την Κυριάκη στο Γαλάτσι, σε ομοεθνείς του που ζουν στη χώρα μας, με μηνύματα για την υποψηφιότητα του Φρέντι Μπελέρη και άλλα, το κλίμα βαραίνει περισσότερο.

Η επίσκεψη, ωστόσο, του Κυριάκου Μητσοτάκη στην Άγκυρα, μπορεί να αποδειχθεί ακανθώδης.

Διότι, είναι η τουρκική κυβέρνηση που δυναμίτισε το τελευταίο χρονικό διάστημα το κλίμα της Διακήρυξης, παρά τις δηλώσεις του Ερντογάν για την ενίσχυση των δεσμών φιλίας. Η δε στροφή της Άγκυρας σε πορεία προσαρμογής προς τη Δύση έχει πληγεί, αφενός με τη στάση υπέρ της Χαμάς και με την επιθετική ρητορική κατά του Ισραήλ- που εξοργίζει την Ουάσιγκτον-, αφετέρου με το βαρύ κλίμα στις τουρκοαμερικανικές σχέσεις που σημαδεύτηκε από την αναβολή της προγραμματισμένης επίσκεψης στο Λευκό Οίκο.

Από τις αναφορές του εξ απορρήτων του Τούρκου προέδρου, Ομέρ Τσελίκ, για το Αιγαίο, και αυτές του υπουργού Εξωτερικών Χακάν Φιντάν για την “τουρκική μειονότητα” στη Θράκη, μέχρι την αναβίωση της στρατηγικής των “γκρίζων ζωνών”, εξ αφορμής της χρήσης του νομίμου δικαιώματος της Ελλάδας να οριοθετήσει περιβαλλοντικό θαλάσσιο πάρκο στο κεντρικό Αιγαίο, και το “timing” εφαρμογής της απόφασης (από το 2020) για την μετατροπή της Ιεράς Μονής της Χώρας σε τζαμί, η Άγκυρα δείχνει να κρατά πάνω στο τραπέζι διεκδικήσεις και αιτιάσεις που πυροδοτούν ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Γιατί δεν αναβλήθηκε η επίσκεψη

Παρόλα αυτά, ο Κυριάκος Μητσοτάκης επέλεξε να πάει στην Άγκυρα και ορθώς πράττει. Η ακύρωση της επίσκεψης θα έδινε χώρο στον Ερντογάν να επιρρίψει τις ευθύνες μιας κρίσης στην ελληνική πλευρά και δύσκολα θα έβρισκε συμμάχους στην Ευρώπη ή τις ΗΠΑ. Άλλωστε, εάν κρίνει κανείς από την – για ακόμα μία φορά– υποκριτική σιωπή των Βρυξελλών και την …τυπική ανακοίνωση του Στέϊτ Ντιπάρτμεντ για την Ιερά Μονή της Χώρας, ουδείς στη Δύση επιθυμεί να διαταράξει τα “ήρεμα νερά” στη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ με δύο ανοιχτά πολεμικά μέτωπα (Ουκρανία, Μέση Ανατολή) στην περιοχή μας.

Ο Έλληνας πρωθυπουργός ανακοίνωσε ότι θα θέσει το ζήτημα της ιστορικής μονής, και μάλιστα με έντονο τρόπο, στη συνάντησή του με τον Τούρκο πρόεδρο. Κατά βάση, ελάχιστα μπορεί να κάνει πέραν αυτού, εάν κρίνει κανείς από τις σοβαρότερες αντιδράσεις που είχαν εκδηλωθεί διεθνώς για το προηγούμενο της Αγιάς Σοφιάς. Τώρα, ούτε καν η Unesco (που προστατεύει το μνημείο ως σύμβολο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς) εξέδωσε κάποια ανακοίνωση.

Το πολιτικό ρίσκο

Ωστόσο, ο Κυριάκος Μητσοτάκης θα βρεθεί στην Άγκυρα, λιγότερο από ένα μήνα πριν τις ευρωεκλογές, με τα κόμματα της αντιπολίτευσης, λιγότερο ή περισσότερο, να έχουν εκφράσει την διαφωνία τους ως προς τους κυβερνητικούς χειρισμούς. Ο ΣΥΡΙΖΑ ΠΣ έχει θέσει σχετικά ερωτήματα, παρότι δεν τάχθηκε υπέρ της αναβολής της επίσκεψης (ακολουθώντας τη γραμμή για ανοικτούς διαύλους επικοινωνίας που είχε υιοθετήσει και ο Αλέξης Τσίπρας), ωστόσο δεν περνά απαρατήρητο ότι τόσο το ΠΑΣΟΚ -με δήλωση του ίδιου του Νίκου Ανδρουλάκη-, όσο και ο Κυριάκος Βελόπουλος έθεσαν θέμα ματαίωσης. Το πολιτικό κόστος ενός “ναυαγίου” στην Άγκυρα θα είναι μεγάλο και δεν θα μείνει ασχολίαστο ούτε στο εσωτερικό της Ν.Δ, αφενός από τον Αντώνη Σαμαρά που σταθερά τάσσεται κατά κάθε επαφής με τον “ταραξία” Ερντογάν, αφετέρου διότι θα “κινητοποιήσει” μνήμες από τον τρόπο που χειρίστηκε ο Νίκος Δένδιας το “επεισόδιο” με τον τότε ομόλογό του Μεβλούτ Τσαβούσογλου. Οι πιέσεις από την υπερδεξιά, άλλωστε, μπορεί να ενισχύσουν μετακινήσεις ψηφοφόρων, σε μία στιγμή που, απ΄ ότι λέγεται από το Μέγαρο Μαξίμου, η ΝΔ …ανασαίνει δημοσκοπικά και δείχνει ότι μπορεί να φτάσει ή και να ξεπεράσει τον στόχο του 33%. Δεν είναι τυχαίο, προς τούτο, ότι ο Κυριάκος Βελόπουλος ζήτησε την ακύρωση της Συμφωνίας των Πρεσπών με αφορμή τη νίκη των εθνικιστών στα Σκόπια.

Παρόμοιες πιέσεις δέχεται και ο Ταγίπ Ερντογάν που έχει πληγεί πολιτικά από τις πρόσφατες αυτοδιοικητικές εκλογές. Όπως επισημαίνει σε ανάλυση του Πάσχου Μανδραβέλη το KREPORT “… Οι κινήσεις του (Ερντογάν) για την Αγιά Σοφιά και την Μονή της Χώρας γίνονται με στόχο την συσπείρωση των πιο καθυστερημένων τμημάτων της τουρκικής κοινωνίας αφού η ισχύς του κόμματός του (ΑΚΡ) δεν απειλείται μόνο από την Ρεπουμπλικανική αντιπολίτευση, αλλά και ροκανίζεται και από το κόμμα του Φατίχ Ερμπακάν «Νέα Ευημερία». Το ισλαμιστικό κόμμα -ηγέτης του οποίου είναι ο υιός του πρώην ισλαμιστή πρωθυπουργού Νετσμετίν Ερμπακάν-βγήκε τρίτο στις πρόσφατες περιφερειακές εκλογές με πάνω από 6% των ψήφων. Αν η ελληνική κυβέρνηση υπερδραματοποιούσε το ανοσιούργημα με την Μονή της Χώρας θα έκανε μεγάλη χάρη στον Τούρκο Πρόεδρο. Ο Ερντογάν θα πουλούσε την ελληνική αντίδραση στο ισλαμικό ακροατήριο του ως «μεγάλη νίκη που πόνεσε τους άπιστους”.

Τα αγκάθια

Σε αυτό το κλίμα ο Έλληνας πρωθυπουργός οφείλει να κινηθεί πολύ προσεκτικά. Στη Δύση έχουν λιγοστέψει εκείνοι που ενδιαφέρονται αυτή τη στιγμή για τα ελληνοτουρκικά και δεν επιθυμούν να διαταρραχθεί η ηρεμία, λίγους μήνες πριν τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές και με τις ΗΠΑ να έχουν ανοιχτά πολλά μέτωπα και ένα μήνα πριν τις ευρωεκλογές με τις ευρωπαϊκές χώρες να ασχολούνται με άλλα μείζονα.

Γι’ αυτό, ίσως, οι δηλώσεις που έκανε ο υπουργός Εξωτερικών περί της ανάγκης διαλόγου με την Τουρκία για το “υποκείμενο ζήτημα”, όπως είπε, της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ (κάτι που ευθέως παραπέμπει σε συνυποσχετικό με ορίζοντα τη Χάγη) ακούγονται αρκετά προωθημένες υπό το φως της αναβίωσης της αναθεωρητικής στραγικής της Τουρκίας (“γκρίζες ζώνες”- θαλάσσιο πάρκο, Θράκη κ.ά), ακόμα και “εκτός τόπου και χρόνου”. Προφανώς κάτι περισσότερο έχει κατά νου η κυβέρνηση, ή απλώς διαχειρίζεται τις “καλές της προθέσεις” με αποδέκτες στη Δύση…

Οι δηλώσεις Γεραπετρίτη- Το πλαίσιο των ελληνικών θέσεων

Ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης έδωσε το στίγμα:

Αναφέρθηκε και στην επικείμενη συνάντηση του πρωθυπουργού με τον Τούρκο πρόεδρο αλλά και για το ενδεχόμενο, η απόφαση Ερντογάν να μετατρέψει τη Μονή της Χώρας σε τζαμί, να επηρεάσει την συνάντησή τους. “Είναι μια καλή ευκαιρία να θέσουμε τα θέματα αυτά, αν και είναι από μακρού χρόνου. Αντιλαμβανόμαστε όλοι ότι αυτό δεν είναι ευχάριστο και δεν μας ικανοποιεί ούτε εμάς. Από την άλλη πλευρά, γνωρίζουμε όλοι ότι υπάρχουν βασικές θέσεις τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία, από τις οποίες δεν πρόκειται να αποκλίνουμε”, είπε. Εμμέσως πλην σαφώς ανέδειξε τις “κόκκινες γραμμές”, η δήλωσή του, ωστόσο, υποδηλώνει και την αδυναμία να πράξει η ελληνική πλευρά κάτι περισσότερο.

Μίλησε ωστόσο και για το θέμα της ΑΟΖ και της υφαλοκρηπίδας:

«Τα ζητήματα της δικής μας κυριαρχίας δεν είναι ζητήματα διαλόγου. Η κυριαρχία αποτελεί ένα εσωτερικό αδιαπραγμάτευτο, αναπαλλοτρίωτο στοιχείο, το οποίο δεν πρόκειται ποτέ να θέσουμε σε συζήτηση και για τον λόγο αυτό δεν θα μιλήσουμε ποτέ ούτε για αποστρατικοποίηση, προφανώς, δεν θα μιλήσουμε ποτέ για τα θέματα που έχουν να κάνουν με την προστασία της θρησκευτικής μειονότητας. Δεν πρόκειται να μιλήσουμε ποτέ για ζητήματα που ανήκουν στο σκληρό πυρήνα του κράτους. Αντιστοίχως θεωρούν και οι Τούρκοι ότι θα πρέπει να εμμείνουν στις βασικές τους θέσεις».
Πρόσθεσε επίσης ότι «Όσο υφίσταται το αγκάθι της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, δεν μπορούμε να θεωρούμε δεδομένο ότι θα έχουμε μία μακρά ειρήνη στην περιοχή μας. Και για τον λόγο αυτό άλλωστε, τόσο ο Πρωθυπουργός όσο και εγώ έχουμε τονίσει ότι είναι μέσα στις δικές μας επιδιώξεις κάποια στιγμή να συζητήσουμε και το υποκείμενο αυτό ζήτημα, να μπορέσουμε να δούμε όλες τις τεχνικές του διαστάσεις. Γιατί είναι ένα θέμα το οποίο έχει κατεξοχήν τεχνικές διαστάσεις επί τη βάσει του Διεθνούς Δικαίου. Είμαστε μέλη και οι δύο χώρες μιας μεγάλης διεθνούς οικογένειας. Δεν μπορούμε να αποκλίνουμε από αυτό και να μπορέσουμε να καθίσουμε στο τραπέζι και να έχουμε ένα όσο το δυνατόν πιο απτό δείγμα σύμπλευσης στο θέμα αυτό. Εάν δεν καταφέρουμε να συνεννοηθούμε, να συμφωνήσουμε σε ό,τι αφορά την οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης και υφαλοκρηπίδας, τότε τουλάχιστον να μπορέσουμε να φτιάξουμε ένα συνυποσχετικό και να πάμε σε μία διεθνή δικαιοδοσία».

Ένταξη της «γαλάζιας πατρίδας» στα σχολικά βιβλία

Τέλος, για το ζήτημα της ένταξης της «γαλάζιας πατρίδας» στα σχολικά βιβλία, υπογράμμισε ότι «θέλω απλώς να επισημάνω ότι επρόκειτο για μία ανάρτηση για δημόσια διαβούλευση ενός σχεδίου προγράμματος. Θα περιμένουμε να δούμε τί στο τέλος της ημέρας θα ενταχθεί και θα πράξουμε τα ανάλογα και τα αναγκαία. Σε κάθε όμως περίπτωση να είστε ήσυχος, όπως και οι Έλληνες πολίτες, ότι εμείς είμαστε έτοιμοι για όλα τα σενάρια. Από το σενάριο της ηρεμίας που βιώνουμε σήμερα έως το σενάριο της μεγαλύτερης έντασης και των μεγαλύτερων διαφωνιών. Δεν πρόκειται να απεμπολήσουμε κανένα δικαίωμά μας. Από την άλλη πλευρά, η προσδοκία μας είναι και αυτή είναι μια κοσμοθεωρητική προσέγγιση που κάνει η ελληνική κυβέρνηση και ο Έλληνας Πρωθυπουργός, ότι είναι προτιμότερο να έχουμε μία ήσυχη γειτονιά σε ένα εξαιρετικά δύσκολο και ασταθές διεθνές περιβάλλον, παρά να βρισκόμαστε ανά πάσα στιγμή με το δάκτυλο στη σκανδάλη και να περιμένουμε».

Ο …απρόβλεπτος Ερντογάν

Ο υπουργός Εξωτερικών έθεσε το πλαίσιο: ετοιμότητα τόσο για συνέχιση της ηρεμίας που βιώνουμε στο πεδίο μετά τη Διακήρυξη των Αθηνών, όσο και για νέα έκρηξη έντασης με ευθύνη της Τουρκίας. Και παράλληλα επανέλαβε την στρατηγική για συνυποσχετικό (ως προς το θέμα οριοθέτησης ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας) και παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο.

Όλα αυτά βεβαίως εύκολα μπορεί να τιναχτούν στον αέρα εάν ο Ερντογάν αποφασίσει να δώσει έστω και την παραμικρή συνέχεια στην τακτική των τελευταίων εβδομάδων που κλιμακώθηκε με τις Navtex για την άσκηση “Θαλασσόλυκος” στο Αιγαίο. Το ερώτημα, δηλαδή, που απασχολεί την Αθήνα είναι εάν ο Κυριάκος Μητσοτάκης συναντήσει έναν “άλλο” Ερντογάν, σε κλίμα αμοιβαίων φιλοφρονήσεων και επισήμανσης των διαφωνιών, ή έναν Ερντογάν που θα θέσει με ζυγισμένα προκλητικό τρόπο τις τουρκικές διεκδικήσεις. Τότε, ο Κυριάκος Μητσοτάκης είναι εκ των πραγμάτων αναγκασμένος να απαντήσει σε ανάλογο ύφος διότι θα είναι στραμμένα επάνω του τα βλέμματα των κομμάτων της αντιπολίτευσης.

Τα τουρκικά ΜΜΕ δίνουν τον τόνο;

Ο Κυριακος Μητσοτάκης έδωσε μία συνέντευξη στην “Μιλιέτ” (ως είθισται σε περιπτώσεις επισκέψεων ηγετών), όμως αρκετά τουρκικά ΜΜΕ και κυρίως το δίκτυο Haber Global αναφέρουν ότι ο Ερντογάν θα θέσει ζήτημα διαμοιρασμού των πόρων (φυσικό αέριο, πετρέλαιο) στην Ανατολική Μεσόγειο!

Επισημαίνει: “Στην Αθήνα ολοκληρώθηκαν οι ετοιμασίες και περιμένουμε τον πρωθυπουργό της Ελλάδας στην Άγκυρα. Οι εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο αναμένεται να είναι ένα από τα βασικά ζητήματα των συζητήσεων.

Η Τουρκία κάνει έρευνες για αέριο στη Μαύρη Θάλασσα και συνεχίζει τις σεισμικές έρευνες στην Αν. Μεσόγειο. Η Τουρκία έχει δώσει μηνύματα πως ο φυσικός πλούτος της Αν. Μεσογείου πρέπει να διαμοιραστεί μεταξύ των γειτονικών κρατών και περιμένουμε ο πρόεδρος Ερντογάν να εκφράσει παρόμοιο μήνυμα στον Μητσοτάκη. Όπως και η ‘ΤΔΒΚ’ και το Κυπριακό θα είναι ένα από τα σημαντικά θέματα της ατζέντας.

Η Τουρκία έχει εκφράσει επανειλημμένα πως επιμένει στη λύση των δυο κρατών και στην συνάντηση των δυο ηγετών θα συζητηθούν τα βήματα που μπορούν να γίνουν για την μόνιμη ειρήνη και σταθερότητα στο νησί”.

Εάν πράγματι τεθούν αυτά τα ζητήματα η συνάντηση Μητσοτάκη-Ερντογάν δεν θα είναι εύκολη. Και είναι βέβαιο πως η τουρκική πλευρά θα διαρρεύσει κατά το δοκούν εκείνα τα σημεία που βολεύουν τον Τούρκο πρόεδρο έναντι του εθνικιστικού εσωτερικού του ακροατηρίου.