Κώστας Μελάς: Η μεταποιητική επιχειρηματικότητα βασικός πυλώνας της ελληνικής οικονομίας

1. Η επιχειρηματικότητα προκειμένου να μην παραμείνει μια έννοια με ρητορική σημασία και ασαφές περιεχόμενο που αφορά μόνο σε ακαδημαϊκές συζητήσεις και αναλύσεις στον πίνακα, χρειάζεται εμπειρικά, δηλαδή στην πράξη να δείξει τις επιτυχίες της. Και επειδή ο μόνος εμπειρικός τρόπος είναι η ύπαρξη και η λειτουργία επιχειρήσεων  θα προσπαθήσουμε  να σταθούμε, ρίχνοντας μια «γρήγορη» ματιά στο τι συμβαίνει στην χώρα μας,  ακριβώς στις επιχειρήσεις  που συνάδουν με την έννοια της επιχειρηματικότητας.

Toυ Κώστα Μελά, Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Πριν όμως θεωρώ σκόπιμη μια θεωρητική παρεμβολή που παρά την αφαιρετική της διάσταση είναι σίγουρα χρήσιμη στην προσπάθειά μας.

Πρόκειται για την άποψη του J.M.Keynes, με την οποία ο μεγάλος Άγγλος οικονομολόγος προβαίνει σε ένα διαχωρισμό μεταξύ επιχειρηματικότητας και κερδοσκοπικής δραστηριότητας. Παραθέτω την άποψη αυτή:

«Αν μου επιτραπεί να χρησιμοποιήσω τον όρο κερδοσκοπία, για να δηλώσω τη δραστηριότητα της πρόβλεψης της ψυχολογίας της αγοράς, και τον όρο επιχειρηματικότητα, για να δηλώσω τη δραστηριότητα της πρόβλεψης της προσδοκώμενης απόδοσης του ενεργητικού στη διάρκεια της ζωής του».

Συνεπώς με βάση τον παραπάνω «ορισμό»  έχουμε ένα βασικό πλαίσιο αναφοράς , το οποίο μπορεί να χρειάζεται επιμέρους εξειδικεύσεις , αλλά διαχωρίζει με σαφήνεια  τις δύο δραστηριότητες.

Μπορεί να υπάρχουν «αποτελεσματικοί» και «μη αποτελεσματικοί» επιχειρηματίες  και κατά συνέπεια και επιχειρήσεις, αλλά αυτό είναι διαφορετικό πρόβλημα  από αυτό που έχουμε κριθεί να αντιμετωπίσουμε.

Επειδή η κερδοσκοπία δεν μπορεί να αποφευχθεί (μάλλον νικά κατά κράτος στις μέρες μας) θα πρέπει να γίνει κάθε δυνατή προσπάθεια για υποστήριξη της  διεύρυνσης της επιχειρηματικότητας  και αποφυγή  κάθε  κερδοσκοπικής  δραστηριότητας.

Είναι γνωστόν ότι  η κερδοσκοπία  μπορεί να μη βλάπτει  σαν φυσαλίδα σε ένα σταθερό ρεύμα επιχειρηματικότητας. Τα πράγματα όμως γίνονται σοβαρά, όταν γίνεται η επιχειρηματικότητα μια φυσαλίδα στη δίνη της κερδοσκοπίας. Όταν η κεφαλαιακή ανάπτυξη μιας χώρας γίνεται υποπροϊόν των δραστηριοτήτων τύπου καζίνο, τότε, πιθανόν, κάτι δεν πάει καλά.

2. Ο τομέας της μεταποίησης, και γενικότερα της βιομηχανίας, είναι ο βασικός τομέας που εκπληρώνει, κατά τρόπο συνολικό θα έλεγα, το κριτήριο που έχει θέσει ο J.M.Keynes για την επιχειρηματικότητα. Σαφέστατα υποστηρίζω ότι και επιχειρήσεις από άλλους τομείς της οικονομίας εκπληρώνουν περισσότερο η λιγότερο  το συγκεκριμένο κριτήριο, όμως οι επιχειρήσεις του  μεταποιητικού τομέα, κατά την άποψή μου, εκφράζει στην ολότητά του την έννοια της επιχειρηματικότητας που έχω στο μυαλό μου.

Στην χώρα μας οι δέκα κλάδοι με τη μεγαλύτερη συμμετοχή  στο σχηματισμό της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας της βιομηχανίας  παρουσιάζονται στο Γράφημα 1.

Πηγή: Ελληνική παραγωγή,  ΔΕΛΤΙΟ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ, Με την επιστημονική επιμέλεια του ΙΟΒΕ, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2023

Συνεπώς στην ελληνική βιομηχανία υπάρχουν κορυφαίοι κλάδοι πάνω στους οποίους στηρίζεται πρωτίστως το παραγωγικό υπόδειγμα της χώρας. Οι δέκα αυτοί κλάδοι παράγουν(2022) περίπου το 84,5% της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας του τομέα της βιομηχανίας. Θα αναφερθώ συνοπτικά στους τρεις πρώτους κλάδους της βιομηχανίας από πλευράς συμμετοχής στη συνολική Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία του τομέα.

Πρώτος μεταξύ των πρώτων ο κλάδος «τρόφιμα, ποτά, καπνός» που παράγει πάνω από το 1/3 της συνολικής Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας του τομέα, περίπου το 38,0% κατά μέσο όρο τη διετία 2001-2022. Στον κλάδο αυτό υπάρχουν οι μεγάλες και πρωτοπόρες επιχειρήσεις που επί της ουσίας δίνουν τον τόνο στον κλάδο μαζί όμως με πολλές ακόμη μικρότερες επιχειρήσεις διασκορπισμένες σε ολόκληρη την επικράτεια της χώρας.  Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών Τροφίμων, η εγχώρια βιομηχανία τροφίμων και ποτών απαρτίζεται (το 2022)  από 1.225 επιχειρήσεις με τζίρο 15,5 δισεκατομμύρια ευρώ και εξαγωγές 6 δισεκατομμυρίων ευρώ, ενώ απασχολεί 360.000 άτομα ως άμεσα και έμμεσα εργαζόμενους. Στον κλάδο και συγκεκριμένα στις πρώτες δέκα θέσεις από πλευράς τζίρου , υπάρχουν πολυεθνικές επιχειρήσεις όπως  η Coca-Cola 3E (πρώτη σε πωλήσεις το 2022), η Nestle Hellas, η PepsiCo Hellas, η Mondelez Hellas αλλά και επιχειρήσεις ελληνικών συμφερόντων όπως ο όμιλος Ελληνικά Γαλακτοκομεία , η εταιρεία Δέλτα, η εταιρεία Ε.Ι. Παπαδόπουλος Α.Ε, η εταιρεία  Loulis Food Ingredients (Οι Μύλοι Λούλη), η Κρι Κρι, ο όμιλος Υφαντή, η ΜΕΒΓΑΛ και η Κολιός . Όλες με τζίρο το 2022 πάνω ή πλησίον των  200 εκ ευρώ. Είναι εντυπωσιακό ότι οι πέντε εταιρείες από τις αναφερόμενες ασχολούνται με τα γαλακτομικά και συναφή προϊόντα. 

Δεύτερος ο κλάδος των φαρμακευτικών προϊόντων. Παράγει το 9,3% της  Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας του τομέα της βιομηχανίας.

Σύμφωνα με τη μελέτη «Η φαρμακευτική αγορά στην Ελλάδα: Γεγονότα και Στοιχεία 2022» την οποία εκπόνησε το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), με τη συνεργασία του Συνδέσμου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδος,  η φαρμακοβιομηχανία, αποτελεί έναν από τους δυναμικότερους κλάδους της ελληνικής οικονομίας, με ιδιαίτερη σημασία για το σύστημα υγείας, τους ασθενείς και την ελληνική οικονομία.

Συγκεκριμένα, ο κλάδος δαπανά για Έρευνα και Ανάπτυξη (Ε&Α) το 8% της συνολικής δαπάνης για Ε&Α στην Ελλάδα (2020), ενώ την περίοδο 2002-2022 διενεργήθηκαν 3.830 κλινικές (2.250 ολοκληρωμένες) μελέτες ανεξαρτήτου φάσης ή σταδίου. Επιπρόσθετα, η εγχώρια παραγωγή φαρμακευτικών προϊόντων έχει προστιθέμενη αξία στα 1,5 δισ. (6,4% μερίδιο στον κλάδο της μεταποίησης).

Σημαντικός είναι και ο ρόλος του φαρμακευτικού κλάδου στο συνολικό εξωτερικό εμπόριο, καθώς οι εξαγωγές φαρμακευτικών προϊόντων ανήλθαν το 2022 σε 2,6 δισ. ευρώ και αντιστοιχούν στο 4,7% του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών όλων των αγαθών για το 2022 με κυριότερους εξαγωγικούς προορισμούς τη Γερμανία, τη Γαλλία και το Ην. Βασίλειο. Να επισημάνουμε ότι οι εξαγωγές το 2022 υποχώρησαν κατά 300 εκατ. ευρώ, γεγονός το οποίο αποδίδεται στη μείωση των παράλληλων εξαγωγών που πραγματοποιούν οι φαρμακαποθήκες και τα οποία δεν είναι ελληνικά φάρμακα, αλλά και στην στροφή της ελληνικής φαρμακοβιομηχανίας στην ελληνική αγορά για την κάλυψη ελλείψεων.

Οι απασχολούμενοι στον κλάδο φαρμακευτικών προϊόντων (παραγωγή και εμπορία) ήταν 28,9 χιλ. άτομα το 2021.

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες εκτιμήσεις του ΙΟΒΕ για το οικονομικό αποτύπωμα του κλάδου του φαρμάκου στην ελληνική οικονομία, η συνολική συνεισφορά του σε όρους ΑΕΠ εκτιμάται σε 6,2 δισ. ευρώ (3,4% του ΑΕΠ) το 2021. Έτσι, για κάθε 1 ευρώ προστιθέμενης αξίας των εταιρειών που δραστηριοποιούνται στον κλάδο του φαρμάκου, δημιουργούνται συνολικά 2,3 ευρώ στην ελληνική οικονομία.

Σε όρους απασχόλησης, η συνολική συνεισφορά εκτιμάται σε 108 χιλ. θέσεις εργασίας (ή 2,8% της συνολικής απασχόλησης). Δηλαδή, κάθε θέση εργασίας στον κλάδο του φαρμάκου υποστηρίζει 3,4 θέσεις πλήρους απασχόλησης συνολικά στην οικονομία. Τέλος, η επίδραση στα φορολογικά έσοδα από τη δραστηριότητα του κλάδου φαρμάκου εκτιμάται περίπου στα 1,7 δισ. ευρώ, χωρίς βέβαια να υπολογίζονται οι αναγκαστικές επιστροφές (clawback & rebate).

Αναφέρω τις βασικές επιχειρήσεις του κλάδου ελληνικών συμφερόντων: 1. Galenica S.A2. Sustchem S.A.3. Uni-Pharma SA4. QUALIMETRIX SA5. PharOS Ltd6. Help SA7. BENOSTAN HEALTH PRODUCTS S.A.8. Vitorgan Ltd9. VIOSER SA10. Vianex S.A.11. Symetal S.A.12. Rontis Hellas SA13. Rafarm S.A14. QACS Lab15. PHARMAZAC S.A.16. Pharmathen17. PharmaPath S.A18. PHARMA-DATA S.A.19. Paperpack S.A.20. MEDITERRA S.A.21. MEDICAIR BIOSCIENCE LABORATORIES S A22. Lavipharm SA23. Lamda Laboratories SA24. LABOMED S.A.25. LABOCHEM SA26. Iasis Pharma S.A.27. Gerolymatos International S.A.28. Genepharm S.A.29. GAP S.A.30. FREZYDERM31. FAMAR32. ELPEN Pharmaceutical Co. Inc.33. DEMO S.A. Pharmaceutical Industry34. COOPER PHARMACEUTICALS S.A.35. Bennett Pharmaceuticals SA Greece36. BECRO37. ANFARM38. Adelco SA

Τρίτος κλάδος των βασικών μετάλλων (χαλκός, αλουμίνιο, σίδηρος και χάλυβας) με συμμετοχή περίπου στο 7,5% της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας του τομέα. Μαζί με τον κλάδο των τροφίμων –ποτών και καπνού θεωρούνται οι πυλώνες της ελληνικής βιομηχανίας.

Ο κλάδος της ελληνικής μεταλλουργίας αποτελεί κινητήρια δύναμη όχι μόνο για την ελληνική μεταποίηση και τη βιομηχανία εν γένει, αλλά και για το σύνολο της εθνικής μας οικονομίας. Τα βασικά μέταλλα συγκεκριμένα, που αποτελούν άνω του 0,50% του ΑΕΠ, επενδύουν σχεδόν το 8% της ετήσιας Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας (ΑΠΑ) που δημιουργούν και αποτελούν άνω του 22% των ελληνικών εξαγωγών μεταποιητικών προϊόντων (εξαιρουμένων των πετρελαιοειδών).

Η μεταλλουργία αλουμινίου και χαλκού αποτελεί το 6% του συνόλου της αξίας παραγωγής της ελληνικής βιομηχανίας, διαμορφώνει μια ΑΠΑ άνω των 687 εκατ. ευρώ, στοιχείο που αποτελεί το 5,6% της ΑΠΑ του συνόλου της ελληνικής βιομηχανίας. Οι επενδύσεις στα δύο αυτά βασικά μέταλλα υπερβαίνουν το 21% της ΑΠΑ, με τις παραγωγικές επενδύσεις να ανέρχονται στο 17,6% της ΑΠΑ, όταν οι αντίστοιχοι δείκτες για το σύνολο της ελληνικής βιομηχανίας ανέρχονται σε 13,7% και 9,9%. Επιβεβαιώνεται έτσι ότι οι μεταποιητικοί κλάδοι αλουμινίου και χαλκού επενδύουν περισσότερο από όλους τους υπόλοιπους κλάδους της οικονομίας (Γράφημα 2), συμβάλλοντας παράλληλα σημαντικά και στις δαπάνες R&D, οι οποίες αποτελούν προϋπόθεση για την καινοτομία, τη διαφοροποίηση και τη βιώσιμη ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας, και κατ’ επέκταση της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφερθεί ότι, σύμφωνα με στοιχεία του ΙΟΒΕ, το 36% των δαπανών R&D εκ του συνόλου που αναλαμβάνεται στη χώρα μας πραγματοποιείται από τη μεταποίηση, ενώ οι επιχειρήσεις βασικών μετάλλων και μεταλλικών προϊόντων επένδυσαν σε R&D κατά το 2017 το 2,3% επί του συνόλου του τζίρου τους.

Το αλουμίνιο συγκεκριμένα είναι ο σημαντικότερος βιομηχανικός κλάδος μη σιδηρούχων μετάλλων στη χώρα μας και σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Ένωσης Αλουμινίου (ΕλΕΑ), απασχολεί άμεσα άνω των 16.400 εργαζομένων και συνολικά 80.000 εργαζομένους, είναι ο δεύτερος πιο εξαγωγικός κλάδος της χώρας μας με εξαγωγές της τάξεως του 1,75 δισ., κάτι που αντιστοιχεί στο 5,2% των συνολικών εξαγωγών της χώρας και εμπορική παρουσία σε πάνω από 50 χώρες.

Γράφημα 2

Πηγή: Ελληνική παραγωγή,  ΔΕΛΤΙΟ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ, Με την επιστημονική επιμέλεια του ΙΟΒΕ, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2023

Το Αλουμίνιο της Ελλάδος, η Elvalhalcor, η Τιτάν και η Cenergy αποτελούν τους Leaders  στον κλάδο των βασικών μετάλλων.