Υπάρχει διέξοδος στη επισιτιστική κρίση;

Περισσότερο από τρία χρόνια μετά το ξέσπασμα της πανδημίας covid-19 και σχεδόν ενάμιση χρόνο από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι τιμές των τροφίμων παραμένουν σε υψηλά επίπεδα δημιουργώντας ιδιαίτερη πίεση στην παγκόσμια αγροδιατροφική αλυσίδα.

Των Γιάννη Δούκα, Παύλου Πετίδη*

Περισσότερο από τρία χρόνια μετά το ξέσπασμα της πανδημίας covid-19 και σχεδόν ενάμιση χρόνο από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι τιμές των τροφίμων παραμένουν σε υψηλά επίπεδα δημιουργώντας ιδιαίτερη πίεση στην παγκόσμια αγροδιατροφική αλυσίδα. Αναμφίβολα, οι μεγάλοι χαμένοι είναι οι φτωχοί και επισιτιστικά ανασφαλείς πληθυσμοί του πλανήτη. Σύμφωνα με την τελευταία Παγκόσμια Έκθεση για τις Επισιτιστικές Κρίσεις, περίπου 258 εκατομμύρια άνθρωποι σε 58 φτωχές χώρες αντιμετώπισαν το 2022 οξεία επισιτιστική ανασφάλεια, καταγράφοντας το υψηλότερο ποσοστό από τη δημοσίευση της πρώτης Παγκόσμιας Έκθεσης το 2016 . Ωστόσο, ακόμη και στις πιο προηγμένες οικονομίες, οι καταναλωτές αντιμετωπίζουν μεγάλες αυξήσεις στις τιμές των τροφίμων. Για παράδειγμα, ο ρυθμός του πληθωρισμού των τροφίμων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) τον Ιούνιο  του 2023 έφτασε σε ποσοστό 13,81% σε σχέση με το προηγούμενο έτος με βάση τα πρόσφατα στοιχεία της Eurostat, ποσοστό υπερδιπλάσιο του Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ) που για τον ίδιο μήνα προσέγγισε το  6,4%.  Προφανώς,  η παρατεταμένη περίοδος υψηλών τιμών στα τρόφιμα ασκεί σημαντική πίεση στους προϋπολογισμούς ιδιαίτερα των πιο ευάλωτων νοικοκυριών, επηρεάζοντας όμως σημαντικά και τη μεσαία τάξη στις χώρες της ΕΕ.

Οι αιτίες που διαμορφώνουν την παραπάνω εικόνα μπορούν να αναζητηθούν σε ποικίλους παράγοντες όπως οι μεταβολές στα εισοδήματα, η κλιματική αλλαγή, οι υψηλές τιμές της ενέργειας, η παγκοσμιοποίηση, η πανδημία covid-19 και ο πόλεμος στην Ουκρανία. Κάποιοι από τους παραπάνω παράγοντες μπορεί να είναι συγκυριακοί όπως η πανδημία και ο πόλεμος στην Ουκρανία ενώ άλλοι φαίνεται να συνιστούν διαρθρωτικά  χαρακτηριστικά των παγκόσμιων συστημάτων τροφίμων.

Για παράδειγμα, λόγω της πανδημίας, περίπου 130 εκατομμύρια άνθρωποι υπολογίζεται ότι εισήλθαν στο φάσμα των επισιτιστικά ανασφαλών πληθυσμών και προστέθηκαν στα ήδη 850 εκατομμύρια που ήταν καταγεγραμμένοι ως επισιτιστικά ανασφαλείς. Επίσης, υπολογίζεται ότι  το 35% των θέσεων εργασίας σε ολόκληρη την αγροδιατροφική αλυσίδα απειλήθηκαν σε μεγάλο βαθμό. Ιδιαίτερα επηρεάστηκαν ομάδες εργαζομένων με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όπως νέοι που ζουν σε αγροτικές περιοχές και ασχολούνται με άτυπες μορφές εργασίας, κυρίως οικογενειακές, με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και δεξιοτήτων, αυτοαπασχολούμενοι αγρότες με μικρό μέγεθος εκμεταλλεύσεων στην κατοχή τους, οι φτωχότεροι αγροτικοί πληθυσμοί των οποίων το εισόδημα εξαρτάται κυρίως από αγροτικές δραστηριότητες και πρόσφυγες με περιορισμένα νόμιμα δικαιώματα για εργασία, και καλλιεργήσιμη γη και υψηλό βαθμό γεωγραφικής κινητικότητας.

Επίσης, ο πόλεμος στην Ουκρανία, όπως έχει αναλυθεί ευρέως σε διάφορες μελέτες, έχει μεγάλο αντίκτυπο στη διαμόρφωση της παρούσας κατάστασης. Πιο συγκεκριμένα, η περιοχή της Μαύρης Θάλασσας αποτελεί σημαντική πηγή σιτηρών και ελαιούχων σπόρων για την παγκόσμια αγορά. Η Ουκρανία και η Ρωσία αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 30% του παγκόσμιου εμπορίου σιταριού και κριθαριού, ενώ τα ποσοστά για το  καλαμπόκι και το ηλιέλαιο προσεγγίζουν το  17% και 50%, αντίστοιχα. Το  καλαμπόκι  είναι το σημαντικότερο  εξαγωγικό προϊόν  της Ουκρανίας στην Ευρώπη, με ετήσιο μέσο όρο 11 εκατομμυρίων τόνων τα τελευταία τρία χρόνια. Επίσης, η Ρωσία είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας των τριών βασικότερων χημικών λιπασμάτων παγκοσμίως. Και τα δύο αυτά προϊόντα αποτελούν σημαντικές εισροές για τη γεωργία (ζωική και φυτική παραγωγή), και επιβαρύνουν  σημαντικά το  κόστος παραγωγής. Όπως ήταν αναμενόμενο, ο πόλεμος και οι οικονομικές κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία από τις δυτικές χώρες διατάραξαν σημαντικά τις αλυσίδες μεταφοράς και διανομής τροφίμων με αποτέλεσμα οι τιμές βασικών προϊόντων όπως του σιταριού και του κριθαριού να αυξηθούν κατά 31%  την άνοιξη του 2022 μετά το ξέσπασμα του πολέμου, σύμφωνα με στοιχεία του FAO.

Καθώς τα παραπάνω προϊόντα προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση, για ζωοτροφές και ορισμένα από αυτά έχουν δεσμευτεί για να παράγουν βιοενέργεια, οι απότομες αυξήσεις στις τιμές τους επηρέασαν σημαντικά όλο το φάσμα της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας, δημιουργώντας ένα ντόμινο πληθωριστικών πιέσεων με δυσμενείς επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία. Ταυτόχρονα, πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, ορισμένες από τις οποίες ήδη υποφέρουν από τις επιπτώσεις ακραίων συνθηκών όπως οι πόλεμοι ή οι φυσικές καταστροφές,  αλλά και οι  αλλεπάλληλες κρίσεις χρέους και υποτιμήσεις των νομισμάτων τους,  εξαρτώνται πλήρως από τις εισαγωγές βασικών αγροτικών  προϊόντων τόσο από τη Ρωσία όσο και από την Ουκρανία για την κάλυψη των διατροφικών τους αναγκών.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ ΣΤΟ AnatropiNews.gr