Μίλτος Ζαμπάρας: Ενεργειακή μετάβαση και ακρίβεια – στασιμότητα, υποχώρηση ή πρόοδος;

Η σημερινή κατάσταση στο ενεργειακό πεδίο, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα, είναι σε κρίσιμο σημείο, τέτοιο που δημιουργεί σοβαρούς κινδύνους και για την ευημερία των πολιτών (ακόμα περισσότερο των πιο ευάλωτων) αλλά και την βιωσιμότητα των επιχειρήσεων και της παραγωγικής βάσης της χώρας μας. 

Toυ Μίλτου Ζαμπάρα, βουλευτή Αιτωλοακαρνανίας, Τομεάρχη Περιβάλλοντος και Ενέργειας ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ

Οι επανειλημμένες κυρώσεις στις εισαγωγές Ρωσικού Φυσικού Αερίου, οδήγησαν, κατά ένα σημαντικό μέρος, στην εισαγωγή Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (LNG), κυρίως Αμερικανικού, στο ενεργειακό μείγμα, αλλά σε τιμές πολλαπλάσιες από το Ρωσικό αέριο. Αυτό έχει οδηγήσει και το γενικότερο κόστος της ενέργειας (του πετρελαίου και των προϊόντων του καθώς και του ηλεκτρικού ρεύματος) σε δυσθεώρητα ύψη. 

Παράλληλα, στον απόηχο της επαναφοράς της οικονομίας μετά την πανδημία, οι μεγάλοι ενεργειακοί όμιλοι έχουν καταφέρει ελέγχοντας την αγορά, να εκτοξεύσουν τα κέρδη τους σε επίπεδα υπερδιπλάσια από τα ιστορικά τους. Στο ίδιο μήκος κύματος είναι και η κυβέρνηση, αφήνοντας ανέγγιχτα τα καρτέλ από τη μια, μαζεύοντας παράλληλα έμμεσους φόρους (ΕΦΚ και ΦΠΑ) από την άλλη. Επιπρόσθετα, ειδικά στον Ηλεκτρισμό και το Φυσικό αέριο η μεταβολή της ενέργειας σε χρηματιστηριακό προϊόν έχει δώσει την δυνατότητα απόλυτης χειραγώγησης της αγοράς, αθέμιτη κερδοσκοπία και ουρανοκατέβατα κέρδη. Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο στην Ελλάδα που ολιγοπωλείται η αγορά της. 

Κερδοσκοπία και χειραγώγηση της αγοράς

Σήμερα, οι μεγάλοι ενεργειακοί όμιλοι έχουν καταγράψει σημαντική αύξηση των κερδών τους. Για παράδειγμα, η ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή παρουσίασε αύξηση εσόδων κατά 42.6% και καθαρή κερδοφορία κατά 45.3% το εννεάμηνο του 2024, κυρίως λόγω της αυξημένης εγκατεστημένης ισχύος.  Στην Ελλάδα, η ΔΕΗ σημείωσε αύξηση της παραγωγής κατά 44% από ΑΠΕ το ίδιο διάστημα, με την παραγωγή να ανέρχεται σε 4.8 TWh, που αντιστοιχεί στο 31% της συνολικής παραγωγής της εταιρείας.  Ωστόσο, η χειραγώγηση της αγοράς, η αθέμιτη κερδοσκοπία και η αποκόμιση υπερκερδών, ειδικά σε αγορές όπως η ελληνική, όπου επικρατούν ολιγοπωλιακές συνθήκες, είναι η νέα πραγματικότητα. 

Επιπτώσεις στην οικονομία και την κοινωνία

Όλα αυτά έχουν οδηγήσει το ενεργειακό κόστος στην Ευρώπη (στην Ελλάδα ακόμη περισσότερο) σε επίπεδα πολλαπλάσια (π.χ. στο Φυσικό αέριο πενταπλάσια) των ΗΠΑ με συνέπεια την επιτάχυνση της αποβιομηχανοποίησης της Ευρώπης και επιδείνωση της ενεργειακής φτώχειας στα νοικοκυριά. Το κλείσιμο επιχειρήσεων λόγω υπέρογκου κόστους ενέργειας είναι πλέον καθημερινό φαινόμενο. Στην Γερμανία για παράδειγμα, με την βαριά ενεργοβόρα παραγωγική βάση της, ανακοινώνονται ήδη, μεταφορές παραγωγικής δραστηριότητας. 

Η όλη κατάσταση, οδηγεί τις πιο συντηρητικές δυνάμεις να αμφισβητήσουν ακόμα και την κλιματική κρίση, παρά το ότι γίνεται όλο και πιο εμφανής και με μεγαλύτερες εξάρσεις καταστροφών και ακραίων κλιματικών φαινομένων.

Η Ευρώπη, θεωρητικά ηγέτιδα στην «πράσινη μετάβαση», φαίνεται αποσβολωμένη μπροστά στο “Drill baby, Drill” του προέδρου Trump. Η άνοδος των ακροδεξιών κυβερνήσεων σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες έρχεται να αμφισβητήσει δικαιώματα και κατακτήσεις και ταυτόχρονα να επαναπροσδιορίσει το ενεργειακό portfolio. Η αμηχανία όμως των ευρωπαϊκών ελίτ δεν γίνεται στο κενό. Έχουν προηγηθεί οι αποτυχημένες πολιτικές, που στο όνομα της πράσινης μετάβασης, οδήγησαν την μεγάλη κοινωνική πλειοψηφία σε συνθήκες ενεργειακής φτώχειας και αποκλεισμού. 

Οι πολίτες όμως και οι προοδευτικές δυνάμεις δεν πρέπει να χάσουν τον κρίσιμο στόχο για την ενεργειακή δημοκρατία. Είναι δυνατή και η προστασία του περιβάλλοντος και η μείωση των τιμών.

Η Ευρώπη λοιπόν βρίσκεται μπροστά σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι με τρεις πιθανές κατευθύνσεις:

Α. Οπισθοδρόμηση  

Συνέχιση της υπάρχουσας ανεπαρκούς πολιτικής που βασίζεται μεταβατικά όλο και περισσότερο στο πανάκριβο Υγροποιημένο, κυρίως Αμερικάνικο LNG, που στην πορεία δημιουργεί νέες ενεργειακές εταιρίες με νέα υπερκέρδη ενώ το κόστος της φορτώνεται στους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις. Επίσης η επαναφορά στην υπερ-εξαρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, με ένταση της παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου, είναι η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος. 

Β. Πρόοδος

Αναθεώρηση της ενεργειακής μετάβασης με την κοινωνία και την ευρύτερη οικονομία στο επίκεντρο (σε αντίθεση με την σημερινή επικέντρωση μόνο στις ενεργειακές εταιρίες). Έτσι ώστε η πράσινη ενεργειακή μετάβαση να είναι επιτυχής και δίκαιη. Σήμερα, ότι γίνεται, ενώ παρουσιάζεται ως «πράσινο», επί της ουσίας δεν είναι. Μεγάλα, φαραωνικά έργα ΑΠΕ, χωρίς διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες, μακριά από τις κοινωνικές ανάγκες και την μετατροπή μεγάλων περιοχών (βλέπε Αιτωλοακαρνία κα.) σε ενεργειακές αποικίες με ερημοποίηση του τόπου από το παραγωγικό ανθρώπινο δυναμικό της περιοχής. 

Συνεπώς, αυτά που θα έπρεπε να γίνουν —τόσο άμεσα όσο και στρατηγικά — και δεν έχουν γίνει είναι: 

Άμεσα, είναι απαραίτητο να παρθούν μέτρα που θα κρατήσουν την ενέργεια (τόσο στον ηλεκτρισμό όσο και τα υγρά καύσιμα) σε προσιτό επίπεδο τόσο για τους πολίτες όσο και τις επιχειρήσεις. Συγκεκριμένα:

• Πρέπει να μονιμοποιηθεί ένα σύστημα περιορισμού (στην πηγή με πλαφόν περιθωρίων κέρδους) ουρανοκατέβατων κερδών απέναντι στις εταιρείες ηλεκτρικής ενέργειας και τα διυλιστήρια. Η σημερινή τακτική των (ισχνών) επιδοτήσεων το μόνο που κάνει είναι να διατηρεί τα υπερκέρδη των μεγάλων επιχειρήσεων με χρήματα του λαού. 

• Πρέπει να επανέλθει η ΔΕΗ σε δημόσιο έλεγχο. Η ιδιωτικοποίηση της έχει φέρει ως αποτέλεσμα να μην υπάρχει κανένας απολύτως έλεγχος στις στρεβλώσεις της αγοράς. Το «αόρατο» χέρι της αγοράς που θα ρύθμιζε το ενεργειακό τοπίο, θα ήταν ανέκδοτο αν δεν ήταν εφιάλτης για τους καταναλωτές. 

• Να επιταχυνθεί η αποφασιστική στήριξη νοικοκυριών και επιχειρήσεων με επιδότηση στις επενδύσεις αυτοπαραγωγής/ αυτοκατανάλωσης, με στόχο να απεγκλωβιστούν από την ενεργειακή φτώχεια τα νοικοκυριά και ειδικά οι πιο ευάλωτοι. Η κυβέρνηση της ΝΔ επιλεγεί να στηρίζει ενεργειακές επιχειρήσεις (βλ. πρόγραμμα «Απόλλων») βάζοντας μεσάζοντα ιδιωτικές εταιρείες που έχουν σκοπό το κέρδος, αντί να στηρίζει τους ίδιους του Δήμους, τις ΔΕΥΑ, τους ΤΟΕΒ να δημιουργήσουν Ενεργειακές κοινότητες. Μόνο έτσι μπορούν να διαχέονται άμεσα τα οφέλη στην κοινωνία. 

Και ενώ θα έπρεπε εδώ και χρόνια να επιταχυνθούν οι επενδύσεις δικτύων και σε μια νέα αρχιτεκτονική πολύ-πολικών δικτύων ηλεκτρισμού που θα εξισορροπήσει την δομή κεντρικών δικτύων μεταφοράς με περιφερικά δίκτυα διανομής, με στόχο να εκμεταλλευόμαστε τις δυνατότητες αυτοπαραγωγής / αυτοκατανάλωσης (Prosumers), εκχωρούν τον ηλεκτρικό χώρο στα μεγάλα ιδιωτικά συμφέροντα. Με άλλα λόγια δεν γίνεται ο ΑΔΜΗΕ και ο ΔΕΔΔΗΕ, που έχουν μονοπωλιακή θέση και έσοδα εγγυημένα από την πολιτεία να μην κάνουν αυτά που εν τέλει η πολιτεία για την ενεργειακή μετάβαση. Και σε ορισμένες περιπτώσεις να γίνονται εμπόδιο. 

• Τέλος, είναι αδήριτη ανάγκη να μειωθεί ο ΕΦΚ στα καύσιμα στο ελάχιστο επιτρεπτό των συντελεστών της ΕΕ.

Με βάση τις παραπάνω βασικές κατευθύνσεις που χρειάζεται η χώρα, θα εξασφαλίσει και τις τρεις κρίσιμες παραμέτρους για την ενέργεια (ενεργειακή ασφάλεια, ενεργειακή συμβατότητα με το περιβάλλον και την προστασία των οικοσυστημάτων, και ενεργειακή προσιτότητα, δηλαδή ενέργεια φτηνή και προσιτή για τον πολίτη) ώστε όλοι να απολαμβάνουν τα οφέλη της και όχι οι λίγοι και πλουσιότεροι. 

Αυτοί οι παραπάνω άξονες στρατηγικής —που βρίσκονται στον αντίποδα των σημερινών κυβερνητικών επιλογών — είναι η μόνη βιώσιμη λύση για το περιβάλλον, την οικονομία, την κοινωνία και τις επόμενες γενιές.