ΗΠΑ–Ιράν: Συνομιλίες για την ειρήνη και τον πόλεμο με διακύβευμα το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης

Εν μέσω απειλών για στρατιωτική επέμβαση, η Τεχεράνη ανεβάζει τους τόνους, απειλώντας με απέλαση των επιθεωρητών της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας και με μυστική μεταφορά εμπλουτισμένου ουρανίου. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, με την υποστήριξη του Ισραήλ, δηλώνουν έτοιμες να αποτρέψουν με κάθε τρόπο την απόκτηση πυρηνικού όπλου από το Ιράν. Την ίδια ώρα, η διπλωματία κινείται σε τεντωμένο σχοινί, με τις συνομιλίες στο Ομάν (αρχίζουν σήμερα εκτός απροόπτου) να αναμένεται να κρίνουν το μέλλον μιας από τις πιο επικίνδυνες γεωπολιτικές αντιπαραθέσεις της εποχής.

Η Τεχεράνη έχει απειλήσει να απελάσει τους επιθεωρητές της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) και να μεταφέρει εμπλουτισμένο ουράνιο σε μυστικές τοποθεσίες, εφόσον πλησιάσει το ενδεχόμενο αμερικανικής στρατιωτικής επίθεσης.

Ο Αλί Σαμχάνι, σύμβουλος του Ιρανού ηγέτη και ειδικός επόπτης για τις πυρηνικές διαπραγματεύσεις, προειδοποίησε πως η συνέχιση των εξωτερικών απειλών και η διατήρηση του Ιράν υπό τη σκιά μιας πιθανής επίθεσης θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αποτρεπτικές ενέργειες, όπως η αποπομπή των επιθεωρητών του ΙΑΕΑ, η διακοπή της συνεργασίας με τη Διεθνή Υπηρεσία και η μεταφορά πυρηνικών υλικών σε ασφαλείς, απόρρητες τοποθεσίες.

Η δήλωση αυτή ήρθε ως απάντηση στη νέα απειλή του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, για στρατιωτική δράση εναντίον της Ισλαμικής Δημοκρατίας, εάν δεν υπάρξει συμφωνία για τον τερματισμό του πυρηνικού της προγράμματος.

Η κλιμάκωση των προειδοποιήσεων σημειώνεται λίγο πριν τις προγραμματισμένες συνομιλίες μεταξύ Αμερικανών και Ιρανών αξιωματούχων στο Ομάν, οι οποίες αναμένεται να διεξαχθούν σήμερα Σάββατο.

• Ο Τραμπ ανακοίνωσε αιφνιδιαστικά τη διεξαγωγή απευθείας διαπραγματεύσεων, προειδοποιώντας ότι η Τεχεράνη διατρέχει «μεγάλο κίνδυνο» εάν οι συνομιλίες αποτύχουν. Από την πλευρά του, το Ιράν δήλωσε ότι οι συνομιλίες θα είναι έμμεσες και θα διεξαχθούν υπό την αιγίδα του Υπουργού Εξωτερικών του Ομάν, Μπαντ αλ- Μπουσάιντι, με επικεφαλής τον Ιρανό ΥΠΕΞ Αμπάς Αραγκτσί και τον Αμερικανό προεδρικό απεσταλμένο Στιβ Γουίτκοφ. Οι διαφορές στην προσέγγιση αντανακλούν το βάθος της δυσπιστίας μεταξύ των δύο χωρών.

Τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και το Ισραήλ έχουν διαμηνύσει κατηγορηματικά ότι δεν θα επιτρέψουν στο Ιράν να αναπτύξει πυρηνικό όπλο, με τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας να επιβεβαιώνει σημαντική πρόοδο της Τεχεράνης στον εμπλουτισμό ουρανίου σε επίπεδα κοντά στον οπλικό βαθμό.

Ο Τραμπ, μετά την υπογραφή σειράς εκτελεστικών διαταγμάτων στον Λευκό Οίκο, επανέλαβε: «Δεν ζητάω πολλά, αλλά δεν μπορούν να έχουν πυρηνικό όπλο. Αν αυτό απαιτεί στρατιωτική επέμβαση, θα το κάνουμε».

• Παρότι η διεθνής ανησυχία αυξάνεται καθώς το Ιράν φαίνεται να πλησιάζει στη δυνατότητα κατασκευής πυρηνικής βόμβας, ο Τραμπ απέφυγε να προσδιορίσει σαφές χρονοδιάγραμμα για την επίτευξη συμφωνίας ή για το ενδεχόμενο στρατιωτικής δράσης. Παράλληλα, άφησε να εννοηθεί ότι σε περίπτωση κλιμάκωσης, το Ισραήλ θα αναλάβει ηγετικό ρόλο σε οποιοδήποτε στρατιωτικό πλήγμα, προσθέτοντας ότι οι ΗΠΑ θα ενεργήσουν σύμφωνα με τη δική τους βούληση.

Ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάρκο Ρούμπιο, δήλωσε από την πλευρά του ότι η Ουάσινγκτον ελπίζει οι επερχόμενες συνομιλίες να οδηγήσουν στην ειρήνη. Επανέλαβε ότι ο στρατηγικός στόχος είναι σαφής: να αποτραπεί οριστικά η απόκτηση πυρηνικού όπλου από το Ιράν.

Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός, Μπένιαμιν Νετανιάχου, εξέφρασε την υποστήριξή του στη διπλωματική προσπάθεια του Τραμπ, υπογραμμίζοντας ότι ΗΠΑ και Ισραήλ μοιράζονται τον ίδιο στόχο. Κάνοντας αναφορά στο παράδειγμα της Λιβύης το 2003, πρότεινε ένα ανάλογο μοντέλο για το Ιράν, με πλήρη εγκατάλειψη του πυρηνικού προγράμματος υπό διεθνή εποπτεία.

Το Ιράν, ωστόσο, επιμένει ότι το πυρηνικό του πρόγραμμα είναι αποκλειστικά ειρηνικού χαρακτήρα και λειτουργεί υπό την εποπτεία της ΙΑΕΑ. Παρόλα αυτά, οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών προειδοποιούν για πιθανή ισραηλινή στρατιωτική επιχείρηση κατά ιρανικών εγκαταστάσεων μέσα στο πρώτο εξάμηνο του έτους, αξιοποιώντας την αποδυνάμωση του Ιράν σε περιφερειακό επίπεδο, λόγω της πτώσης του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία, της αποδυνάμωσης της Χεζμπολάχ και της αυξανόμενης εσωτερικής δυσαρέσκειας λόγω της οικονομικής κρίσης.

• Οι Ηνωμένες Πολιτείες, εν τω μεταξύ, ανέπτυξαν στρατηγικά βομβαρδιστικά B-2 στη βάση Ντιέγκο Γκαρσία στον Ινδικό Ωκεανό. Το Πεντάγωνο διέταξε και τη μετακίνηση ναυτικού στόλου ως απάντηση στην επιδείνωση της κατάστασης στην Υεμένη και στο ενδεχόμενο σύγκρουσης με την Τεχεράνη. Ο Υπουργός Άμυνας, Πιτ Χέγκσεθ, ανέφερε ότι το Ιράν είναι εκείνο που θα κρίνει αν η αμερικανική κινητικότητα αποτελεί προειδοποιητικό μήνυμα. Τόνισε πως ελπίζει σε ειρηνική διευθέτηση, υπογραμμίζοντας ωστόσο την αποφασιστικότητα της Ουάσινγκτον.

Η μεταφορά των Stealth βομβαρδιστικών B-2 – εκ των οποίων υπάρχουν μόλις 20 – προκάλεσε ερωτήματα σε ευρωπαϊκούς στρατιωτικούς κύκλους σχετικά με το αν πρόκειται για προετοιμασία προληπτικού χτυπήματος. Τα συγκεκριμένα αεροσκάφη μπορούν να φέρουν τις υπερβαρέες βόμβες GBU-57, σχεδιασμένες για καταστροφή υπόγειων οχυρών, και θεωρούνται το καταλληλότερο μέσο για πλήγμα σε πυρηνικές εγκαταστάσεις.

• Οι διαπραγματεύσεις αποτελούν συνέχεια των έμμεσων συνομιλιών επί προεδρίας Τζο Μπάιντεν, οι οποίες δεν απέδωσαν απτά αποτελέσματα. Οι τελευταίες άμεσες επαφές μεταξύ Τεχεράνης και Ουάσινγκτον καταγράφηκαν επί κυβέρνησης Ομπάμα, ο οποίος είχε ηγηθεί της Συμφωνίας του 2015, πριν ο Τραμπ αποσύρει μονομερώς τις ΗΠΑ και επαναφέρει πλήρως τις κυρώσεις.

Μετά την αποχώρηση της Ουάσινγκτον, η Τεχεράνη υπερέβη τους περιορισμούς εμπλουτισμού, φτάνοντας το ουράνιο αρχικά στο 20% και αργότερα στο 60%, ενώ ανέστειλε το Πρόσθετο Πρωτόκολλο της ΝΡΤ, το οποίο εξασφάλιζε αυξημένο επίπεδο επιθεώρησης από την ΙΑΕΑ. Η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας έχει προειδοποιήσει ότι το απόθεμα του Ιράν σε ουράνιο εμπλουτισμένο κατά 60% αρκεί για την κατασκευή έξι πυρηνικών βομβών, εφόσον αυξηθεί στο 90% το επίπεδο εμπλουτισμού.

• Παρά τις ιρανικές διαβεβαιώσεις ότι το πυρηνικό πρόγραμμα εξυπηρετεί αποκλειστικά ειρηνικούς σκοπούς, οι δυτικές κυβερνήσεις αμφισβητούν την ύπαρξη πολιτικής αιτιολόγησης για τον τόσο υψηλό εμπλουτισμό. Η ΙΑΕΑ σημειώνει ότι καμία χώρα δεν έχει επιτύχει τέτοιο επίπεδο χωρίς να αποκτήσει πυρηνικά όπλα.

Σε παράλληλη εξέλιξη, το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών ανακοίνωσε νέες κυρώσεις κατά πέντε ιρανικών οντοτήτων και ενός φυσικού προσώπου για εμπλοκή σε δραστηριότητες που σχετίζονται με το πυρηνικό πρόγραμμα. Ο Ιρανός πρόεδρος, Μασούντ Πεζεσκιάν, επανέλαβε ότι το Ιράν δεν επιδιώκει να κατασκευάσει πυρηνική βόμβα και υπογράμμισε πως μια συμφωνία θα μπορούσε να ανοίξει την πόρτα για άμεσες αμερικανικές επενδύσεις στη χώρα.

Οι δηλώσεις του, που ευθυγραμμίζονται με το μεταρρυθμιστικό πολιτικό ρεύμα στο Ιράν, αντανακλούν μία ενδεχόμενη αλλαγή στάσης σε σχέση με την περίοδο μετά τη Συμφωνία του 2015, όταν η Τεχεράνη επιδίωξε την αγορά αμερικανικών αεροσκαφών, αλλά παρέμενε επιφυλακτική απέναντι στην είσοδο αμερικανικών εταιρειών στην εσωτερική της αγορά.