Ανάλυση: Τι κρύβει ο “Οδικός Χάρτης” για τη ΣΥΡΙΑ- Οι προκλήσεις για Ελλάδα και Κύπρο

Το Ελιζέ δημοσίευσε τις λεπτομέρειες ενός «οδικού χάρτη» για τη Συρία μετά τη σύνοδο κορυφής των «Πέντε της Ανατολικής Μεσογείου» την Παρασκευή στο Παρίσι. Η σύνοδος ασχολήθηκε με το ζήτημα των προσφύγων σε ένα «περιφερειακό πλαίσιο» και συνέδεσε τη βοήθεια με τις συνθήκες ασφάλειας και πολιτικής μετάβασης στη Συρία. Στον «οδικό χάρτη» για τη Συρία, κατέληξαν οι ηγέτες της Γαλλίας, της Ελλάδας, της Κύπρου, του Λιβάνου και της Συρίας στη σύνοδο κορυφής που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι, μετά από πρόσκληση του προέδρου Εμανουέλ Μακρόν. Η συνάντηση των πέντε είναι η πρώτη του είδους της «με τη νέα της μορφή, με σκοπό την υποστήριξη της μεταβατικής διαδικασίας για μια ενωμένη, σταθερή και ειρηνική Συρία».

Το αξιοσημείωτο σε αυτή τη φόρμουλα είναι ότι είναι «μερική», δεδομένων των φιλοδοξιών που εγείρει, είτε σε σχέση με τους Σύρους πρόσφυγες είτε με τη χάραξη των θαλάσσιων συνόρων μεταξύ της Συρίας και των γειτόνων της.

Σε αντίθεση με τους προέδρους του Λιβάνου Ζοζέφ Αούν, της Κύπρου Νίκο Χριστοδουλίδη και της Ελλάδας Κυριάκο Μητσοτάκη που βρέθηκαν στο Μέγαρο των Ηλυσίων, ο πρόεδρος της Συρίας Άχμαντ αλ Σαράα επικοινώνησε «εξ αποστάσεως». Ο Μακρόν δήλωσε ότι δεν αποκλείεται να προσκληθεί ο Αλ Σαράα να επισκεφθεί το Παρίσι και θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί τις επόμενες εβδομάδες, αλλά έθεσε ως προαπαιτούμενο την εκπλήρωση ορισμένων προϋποθέσεων και δεδομένων που σχετίζονται με την εξέλιξη της κατάστασης στην ίδια τη Συρία.

• Αξίζει να σημειωθεί ότι η επικοινωνία με τον Αλ-Σαράα πραγματοποιήθηκε σε τρία στάδια: Διμερώς με τον Μακρόν, τριμερώς με τους προέδρους της Γαλλίας και του Λιβάνου και πενταμερώς με τους τέσσερις προέδρους. Τα συμπεράσματά της ήταν η γέννηση ενός «οδικού χάρτη» που συμπεριλήφθηκε υπό τον τίτλο «Πενταμερής της Ανατολικής Μεσογείου».

Η μεγαλύτερη απουσία στο Παρίσι ήταν αναμφίβολα η Τουρκία, η οποία ασχολείται με την οριοθέτηση των συνόρων όχι μόνο με τη Συρία, αλλά και, κυρίως, με την Κύπρο και την Ελλάδα. Ενώ οι σχέσεις μεταξύ Άγκυρας, Αθήνας και Λευκωσίας έχουν σε μεγάλο βαθμό ηρεμήσει μετά από μια περίοδο έντασης που παραλίγο να οδηγήσει σε ένοπλη σύγκρουση τα τελευταία χρόνια, η Κύπρος και η Ελλάδα φοβούνται μια συμφωνία για την οριοθέτηση των συνόρων μεταξύ Συρίας και Τουρκίας που θα ήταν επιζήμια για τα συμφέροντα και τα δικαιώματά τους, δεδομένης της στενής σχέσης μεταξύ του νέου συριακού καθεστώτος και της Τουρκίας.

Πολλοί παρατηρητές συγκρίνουν τις δύο αυτές χώρες με την κατάσταση μεταξύ της Τουρκίας και της Λιβύης, η οποία κατέληξε σε μια συμφωνία οριοθέτησης των θαλάσσιων συνόρων που εξόργισε την Αίγυπτο, την Κύπρο και την Ελλάδα.

• Δεν είναι μυστικό ότι η Γαλλία τάχθηκε στο πλευρό της Ελλάδας στο αποκορύφωμα της κλιμάκωσης της κρίσης με την Τουρκία, έστειλε ναυτικά σκάφη για να υποστηρίξει το ελληνικό ναυτικό και σύναψε στρατηγική συμφωνία με την Αθήνα. Τα παραπάνω δείχνουν το κρυφό χαρτί της συνάντησης στο Παρίσι και την επιθυμία των τριών ευρωπαϊκών χωρών να «συμβαδίσουν» με τις νέες συριακές αρχές, ώστε να μην υλοποιηθεί το σενάριο που φοβούνται.

Ο «οδικός χάρτης» χωρίζεται σε πέντε κεφάλαια: Άρση των κυρώσεων, οικονομικές δεσμεύσεις, το προσφυγικό ζήτημα, οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων και, τέλος, συριακή κυριαρχία.

Οι τρεις ευρωπαϊκές χώρες υποστήριξαν την άρση των κυρώσεων κατά της Συρίας, «σύμφωνα με τα συμπεράσματα που ενέκρινε το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις 20 Μαρτίου», σημειώνοντας την αναστολή ορισμένων τομεακών κυρώσεων της ΕΕ για τις μεταφορές και την ενέργεια τον Φεβρουάριο.

Το πιο σημαντικό είναι ότι «συμφώνησαν να συνεχίσουν τις προσπάθειές τους στο πλαίσιο της ΕΕ για να επιτύχουν την άρση άλλων κυρώσεων και να ενθαρρύνουν άλλους διεθνείς εταίρους να πράξουν το ίδιο».

• Ωστόσο, σε αυτόν και σε άλλους τομείς, θέλησε να διατηρήσει ένα χαρτί πίεσης προς τη Δαμασκό αναφέροντας ότι «θα συνεχίσει να παρακολουθεί στενά την κατάσταση στη Συρία». Η ΕΕ έχει τονίσει στο παρελθόν το ενδεχόμενο να ανατρέψει την άρση των κυρώσεων, εάν η κατάσταση στη Συρία δεν κινηθεί προς τη σωστή κατεύθυνση.

Σε συνέχεια της διάσκεψης των Βρυξελλών που πραγματοποιήθηκε στις 17 Μαρτίου, οι τρεις Ευρωπαίοι εξέφρασαν τη «δέσμευσή τους να αυξήσουν την οικονομική βοήθεια για την ανοικοδόμηση της Συρίας», στο πλαίσιο της συνέχειας της διάσκεψης των Βρυξελλών.

Ωστόσο, έσπευσαν να επισημάνουν ότι η δέσμευση αυτή «βασίζεται στην αποτελεσματική εφαρμογή από τις συριακές μεταβατικές αρχές μιας σειράς ειδικών μέτρων», το πρώτο από τα οποία είναι η διαδικασία «πολιτικής μετάβασης», δηλαδή «ο σχηματισμός μιας κυβέρνησης χωρίς αποκλεισμούς που θα σέβεται και θα εκπροσωπεί όλες τις συνιστώσες της συριακής κοινωνίας, ανεξάρτητα από την καταγωγή ή τις θρησκευτικές πεποιθήσεις τους».

• Σε επίπεδο ασφάλειας, οι τέσσερις χώρες καλούν τη Δαμασκό να «συντονίσει αποτελεσματικά τις δυνάμεις των συριακών αρχών με τους υφιστάμενους διεθνείς αντιτρομοκρατικούς μηχανισμούς, ιδίως με τον συνασπισμό κατά του ISIS (Operation Inherent Resolve)», ενώ χαιρετίζουν τη συμφωνία του περασμένου μήνα μεταξύ της Δαμασκού και των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF), οι οποίες αργότερα απέρριψαν τη νέα κυβέρνηση λόγω της υποεκπροσώπησής τους.

Τέλος, οι Ευρωπαίοι κάλεσαν τη Δαμασκό να παράσχει «αποτελεσματική προστασία σε όλους τους πολίτες της Συρίας, ανεξάρτητα από την καταγωγή και τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, καθώς και αποτελεσματική και ουσιαστική λογοδοσία για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν κατά αμάχων, μεταξύ άλλων κατά τη διάρκεια της πρόσφατης βίας στη δυτική ακτή της Συρίας». Υπογράμμισαν επίσης τη σημασία της «πλήρους μεταβατικής δικαιοσύνης, η οποία είναι απαραίτητη για τη διαδικασία συμφιλίωσης».

• Με άλλα λόγια, οι Ευρωπαίοι αρνούνται να δώσουν «λευκή επιταγή» στις νέες αρχές, κρατώντας τις συριακές εξελίξεις στο μικροσκόπιο και θεωρώντας το «οικονομικό χαρτί ως κρίσιμο» για να ωθήσουν τη Δαμασκό στον δρόμο που επιθυμούν, δεδομένης της οικονομικής δυσπραγίας που υφίσταται η χώρα λόγω των συνεχιζόμενων κυρώσεων που της έχουν επιβληθεί εδώ και χρόνια.

Η βοήθεια δεν μπορεί να διαχωριστεί από τη διευθέτηση του φακέλου των Σύριων προσφύγων στις γειτονικές χώρες. Το ζήτημα αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για την Ελλάδα και την Κύπρο, οι οποίες φοβούνται τη συνέχιση της συριακής μετανάστευσης στα εδάφη τους.

Στην Κύπρο, για παράδειγμα, οι Σύριοι αποτελούν το 3% του πληθυσμού του νησιού. Ο οδικός χάρτης προτείνει «μια περιφερειακή προσέγγιση που θα φέρει σε επαφή τους αρμόδιους διεθνείς δωρητές και τις χώρες που φιλοξενούν Σύριους πρόσφυγες και εσωτερικά εκτοπισμένους, καθώς και εξειδικευμένα ιδρύματα και αναπτυξιακές τράπεζες, ενσωματώνοντας την ανθρωπιστική βοήθεια, την ανοικοδόμηση, την αποκατάσταση των μέσων διαβίωσης και την οικονομική ανάπτυξη, ώστε να διασφαλιστεί ένα κατάλληλο περιβάλλον για την επιστροφή των Σύριων προσφύγων στις εστίες τους με ασφάλεια και αξιοπρέπεια».

Το ζήτημα της θωράκισης των θαλάσσιων συνόρων έχει ιδιαίτερη σημασία για την Ελλάδα και την Κύπρο, οι οποίες φοβούνται τη συνεχιζόμενη μετανάστευση των Σύριων στα εδάφη τους.

Όσον αφορά το θέμα της οριοθέτησης των θαλάσσιων συνόρων, οι τρεις Ευρωπαίοι προτίμησαν να υπενθυμίσουν τις γενικές αρχές που διέπουν τον τομέα αυτό, χωρίς να υπεισέλθουν σε ενδεχόμενες μετέπειτα διαφορές.

• Ως εκ τούτου, περιορίστηκαν στο να «υποστηρίξουν την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων της Συρίας με βάση το διεθνές ναυτικό δίκαιο, ιδίως τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, λαμβάνοντας υπόψη τα συμφέροντα των γειτονικών ευρωπαϊκών χωρών, και δεσμεύτηκαν να συγκροτήσουν τις κατάλληλες επιτροπές για το σκοπό αυτό».

Ακολούθησαν επίσης την ίδια προσέγγιση όσον αφορά τη διατήρηση της συριακής κυριαρχίας. Ο οδικός χάρτης αναφέρει ότι «υποστηρίζουν τον πλήρη σεβασμό της κυριαρχίας της Συρίας, ιδίως όσον αφορά τις παραβιάσεις και τις παρεμβάσεις από τα ενδιαφερόμενα ξένα μέρη, και καλούν για την πλήρη αποχώρησή τους από το συριακό έδαφος».

Η τελευταία παράγραφος του οδικού χάρτη είναι αξιοσημείωτη για την προτίμησή της στην «ανωνυμία», πιθανότατα λόγω της επιθυμίας να μην κατονομάσει άμεσα το Ισραήλ.

Ωστόσο, στη συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε τη σύνοδο κορυφής της Παρασκευής, ο πρόεδρος Μακρόν δεν δίστασε να αναφερθεί ονομαστικά στο Ισραήλ και η ανακοίνωση που εξέδωσε το Ελιζέ την Κυριακή μετά την τηλεφωνική επικοινωνία με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Νετανιάχου περιλάμβανε μια παράγραφο που καλούσε το Ισραήλ να αποσυρθεί από το συριακό έδαφος.