Μπορεί ένα ίντερσεξ άτομο να γίνει Πάπας;- Το μήνυμα πίσω από το οσκαρικό θρίλερ συνωμοσίας “Κονκλάβιο” στα άδυτα του Βατικανού

Θα μπορούσε να είναι ένα ενδιαφέρον θρίλερ συνωμοσιών, σκανδάλων και προδοσία στα άδυτα του Βατικανού. Αναμφίβολα μία εκλογή Ποντίφηκα από το Κονκλάβιο (η συνάθροιση των Καρδιναλιών της Καθολικής Εκκλησίας) προσφέρει αίγλη και μυστήριο με τον μαύρο και τελικά τον λευκό καπνό να βγαίνει από το φουγάρο του περίκλειστου κτιρίου όπου διεξάγονται οι ψηφοφορίες.

Το Κονκλάβιο, όμως, του Έντουαρντ Μπέργκερ (εάν δεν το είδατε στους κινηματογράφους μπορείτε να το αναζητήσετε στην Cosmote TV) φιλοδοξεί να είναι κάτι περισσότερο. Ερώτημα: μπορεί ένα ίντερσεξ άτομο να γίνει ηγέτης της Καθολικής Εκκλησίας; Μην σας μπαίνουν σκέψεις για αναλογίες με την Ορθόδοξη Εκκλησία, εκεί τα πράγματα είναι μάλλον πιο “οργανωμένα” και συντηρητικά. Το Βατικανό είναι, άλλωστε, ένας τόπος που αγαπά το σινεμά και έχει αποδειχτεί αυτό από τις τόσες ταινίες που έχουν γυριστεί με παρόμοιο αλλά και με πολύ πιο σκληρά θέματα- ποιός ξεχνά, άλλωστε, το εντυπωσιακό Spotlight για τις επί δεκαετίες σεξουαλικές κακοποιήσεις ανηλίκων από καθολικούς ιερείς. Το τελευταίο θέμα, ίσως η μεγαλύτερη ντροπή στην ιστορία του καθολικισμού διατρέχει έμμεσα και το Κονκλάβιο.

Το Conclave αναδείχθηκε μία από τις δέκα καλύτερες ταινίες του 2024 από το Εθνικό Συμβούλιο Κριτικής και το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου . Μεταξύ άλλων διακρίσεων, κέρδισε τέσσερα βραβεία στα 78α Βραβεία Κινηματογράφου της Βρετανικής Ακαδημίας (συνδυάζοντας το The Brutalist στο μεγαλύτερο μέρος της τελετής), συμπεριλαμβανομένης της Καλύτερης Ταινίας , και επίσης κέρδισε το Βραβείο Χρυσής Σφαίρας Καλύτερου Σεναρίου και το Βραβείο Screen Actors Guild για την εξαιρετική ερμηνεία ενός ηθοποιού σε κινηματογραφική ταινία . Στα 97α Όσκαρ , έλαβε οκτώ υποψηφιότητες, συμπεριλαμβανομένης της Καλύτερης Ταινίας , και κέρδισε το Καλύτερο Διασκευασμένο Σενάριο .

Οι σκηνογράφοι φρόντισαν πολύ να αντιγράψουν την Καπέλα Σιξτίνα , αν και πήραν κάποια καλλιτεχνική άδεια με το Domus Sanctae Marthae . Έκαναν το σκηνικό περισσότερο σαν φυλακή για να ενισχύσουν τη δραματική ένταση γιατί ένιωθαν ότι η πραγματική εκδοχή ήταν μάλλον βαρετή. Οι σχεδιαστές κοστουμιών επισκέφθηκαν τους Gammarelli , Tirelli Costumi και πολλά μουσεία στη Ρώμη ως μέρος της έρευνάς τους. Για την κόκκινη ενδυμασία των καρδιναλίων, η σχεδιάστρια κοστουμιών Lisy Christl επέλεξε μια απόχρωση που χρησιμοποιήθηκε στα άμφια των καρδιναλίων του 17ου αιώνα, αντί για την κόκκινη από τα σύγχρονα, πιστεύοντας ότι είναι «πολύ πιο όμορφη και πολύ πιο εύκολη για τα μάτια μας»

Ένας ιντερσεξ μπορεί να γίνει Πάπας;

To Vulture έγραψε πως πίσω από το Conclave υπάρχει ενδεχομένως ένα μήνυμα: Ίσως να μην είναι η πιο εκπληκτική ανατροπή της χρονιάς σε μια ταινία για την επιλογή ενός νέου Πάπα, αλλά είναι σημαντικό να θυμάστε ότι το Βατικανό είναι μια σκύλα που ζει για το δράμα. Το Conclave του Έντουαρντ Μπέργκερ , προσαρμοσμένο από το μυθιστόρημα του Ρόμπερτ Χάρις, προβάλλει το φανταχτερό τελετουργικό και τις περίτεχνες επιδείξεις του Ρωμαιοκαθολικισμού, ενώ προσφέρει επίσης μια οικεία (αν και φανταστική) ματιά στις παρασκηνιακές συναλλαγές και τις αντιπαραθέσεις που αφορούν την εκλογή του ανώτατου ποντίφικα. Αν και το τέλος της ταινίας είναι βέβαιο ότι θα αιχμαλωτίσει το κοινό, απέχει πολύ από το μόνο μυστικό που αποκαλύπτεται κατά τη διάρκεια της δίωρης προβολής – και παίζει το θέμα της προόδου έναντι της παράδοσης που χρησιμεύει ως κεντρική σύγκρουση του Conclave .

Η πλοκή και το …μήνυμα

Γράφει αναλυτικά το Vulture για την υπόθεση και την κατάληξη- αν και πέφτει στον πειρασμό του spoiler:

Ο Ρέιφ Φάινς πρωταγωνιστεί ως Καρδινάλιος Λόρενς, ο πρωτοπρεσβύτερος του Κολλεγίου των Καρδιναλίων που έχει επιφορτιστεί με την επίβλεψη του παπικού κονκλαβίου μετά τον ξαφνικό θάνατο του Πάπα. Προτιμώμενος υποψήφιος για τον επόμενο επίσκοπο της Ρώμης είναι ο καρδινάλιος Μπελίνι (Στάνλεϊ Τούτσι), ένας φιλελεύθερος με (σχετικά) προοδευτικές απόψεις. Στην άλλη πλευρά του ιδεολογικού χάσματος είναι ο Καρδινάλιος Τεντέσκο (Σέρτζιο Καστελίτο), ένας σκληρός επικριτής του αείμνηστου Πάπα που πιστεύει ότι η εκκλησία έχει γίνει πολύ ανοιχτόμυαλη και ο Καρδινάλιος Αντεγιέμι (Λουτσιάν Μσαμάτι), που πιστεύει ότι οι ομοφυλόφιλοι πρέπει να καταδικαστούν σε φυλακή και μετά στην κόλαση. Έπειτα, υπάρχει ο φιλόδοξος καρδινάλιος Τρέμπλεϊ (Τζον Λίθγκοου), ένας υποψήφιος που προσποιείται τον φιλελεύθερο αλλά του οποίου η μόνη πραγματική πεποίθηση φαίνεται να είναι ότι πρέπει να γίνει Πάπας.

Ο μπαλαντέρ του κονκλάβιου φτάνει με τη μορφή του Καρδινάλιου Μπενίτεθ (Κάρλος Ντιεχζ), του Μεξικανικής καταγωγής αρχιεπισκόπου της Καμπούλ. Επειδή ο Μπενίτεθ ανυψώθηκε στη θέση του στο pectore – που σημαίνει ότι ο αείμνηστος Πάπας το έκανε χωρίς να το μάθει κανένας άλλος – είναι μια έκπληξη- προσθήκη στο Κολέγιο των Καρδιναλίων. Υπάρχουν περιορισμένες πληροφορίες για τον Benitez, αλλά ο βοηθός του Lawrence Monsignor O’Malley (Brían F. O’Byrne), χρησιμοποιεί τον ρόλο του ως αουτσάιντερ για να συγκεντρώσει και να μοιραστεί πληροφορίες με τον Lawrence, συμπεριλαμβανομένου του ότι ο Benitez παραλίγο να παραιτηθεί από αρχιεπίσκοπος για μυστηριώδεις λόγους υγείας.

Καθώς ξεκινά η ψηφοφορία, ο Λόρενς μαθαίνει ότι ο Μπελίνι δεν έχει τις ψήφους για να γίνει Πάπας. Αλλά κατά τη διάρκεια του κονκλάβιου, αποκαλύπτει επίσης γιατί οι άλλοι υποψήφιοι είναι ακατάλληλοι για τον ρόλο. Ο Adeyemi προηγείται σε ψήφους μέχρι την ανακάλυψη ότι είχε μυστική σχέση (και πιθανό παιδί) με μια τότε 19χρονη καλόγρια πριν από δεκαετίες. Ο Τρέμπλεϊ φαίνεται σαν η επόμενη πιθανή επιλογή μέχρι να αποκαλυφθεί ότι πλήρωσε πολλούς καρδινάλιους για να τον ψηφίσουν, επειδή απολύθηκε από τον πάπα στην τελευταία του πράξη. Στο τέλος, φαίνεται ότι η τελευταία ελπίδα των φιλελεύθερων πέφτει στον Τεντέσκο και τον ίδιο τον Λόρενς, αλλά μια τρομοκρατική επίθεση ωθεί τον Τεντέσκο να εκφωνήσει έναν παθιασμένο λόγο ενάντια στην ανεκτικότητα για το Ισλάμ και να κηρύξει θρησκευτικό πόλεμο, που του κοστίζει την υποστήριξη όλων εκτός από τους πιο σκληροπυρηνικούς υπερασπιστές του.

Σε απάντηση στο ξέσπασμα του Τεντέσκο, ο Μπενίτεθ – που έχει δει πραγματικό πόλεμο από πρώτο χέρι – προσφέρει ένα αντί-μήνυμα για να μην ενδώσει στο μίσος, επιμένοντας ότι η εκκλησία δεν αφορά την παράδοση ή το παρελθόν, αλλά «τι κάνουμε μετά». Αυτό το επόμενο βήμα αποδεικνύεται ότι είναι η επιλογή του Μπενίτεθ για Πάπα. Αλλά ακριβώς τη στιγμή που ο Μπενίτεθ επιλέγει το παπικό του όνομα Ιννοκέντιος, ο Ο’Μάλεϊ επιστρέφει για να μοιραστεί όσα έμαθε για την κλινική στην Ελβετία όπου ο Μπενίτεθ σχεδόν ταξίδεψε για θεραπεία. Ο Λόρενς έρχεται αντιμέτωπος με τον νεοεκλεγέντα πάπα, ο οποίος συμμερίζεται την αλήθεια: Αν και ο Μπενίτεθ μεγάλωσε ως άντρας, γεννήθηκε με μήτρα και ωοθήκες. Εξακολουθεί να ταυτίζεται ως άνδρας, ενώ αναγνωρίζει ότι στα μάτια ορισμένων, τα χρωμοσώματά του θα τον καθόριζαν ως θηλυκό.

Αποκαλύπτεται, δηλαδή, ότι ο Μπενίτεθ είναι ιντερσέξ. Ενώ τόσο στο βιβλίο όσο και στην ταινία, ο νέος Πάπας δηλώνει: «Είμαι αυτό που με έφτιαξε ο Θεός», στην ταινία τονίζει ότι η ιντερσεξουαλική του ταυτότητα θα μπορούσε να τον κάνει πιο χρήσιμο στο ρόλο του, ακριβώς επειδή «υπάρχει ανάμεσα σε βεβαιότητες». Είναι μια επανάκληση στην αυτοσχέδια ομιλία που εκδίδει ο Λόρενς προτού αποκλειστούν οι καρδινάλιοι, στην οποία ισχυρίζεται ότι «η βεβαιότητα είναι ο εχθρός της ενότητας και της ανεκτικότητας». Ο Λόρενς, που παλεύει με τις δικές του αμφιβολίες, θέλει έναν Πάπα που αμφιβάλλει και αμαρτάνει. Αυτό διαβάζεται από τους περισσότερους καρδινάλιους ως έκκληση για την εκλογή ενός φιλελεύθερου και εκεί είναι τελικά όπου προσγειώνεται το κονκλάβιο, με έναν Πάπα του οποίου η ταυτότητα φύλου είναι, ωστόσο τυχαία, ένα ριζικό βήμα προς τα εμπρός για την εκκλησία.

Κάποιοι θα απορρίψουν την αποκάλυψη της τελευταίας σκηνής του Conclave ως μια φτηνή ανατροπή. Αλλά προφανώς και εδώ συμβαίνει κάτι βαθύτερο. Η εκλογή του Μπενίτεθ ως Πάπα εν μέσω της πτώσης των αδελφών του αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα της ανθρώπινης πολυπλοκότητας – δεν θα μπορούσε ποτέ να υπάρξει υποψήφιος για τον ανώτατο ποντίφικα χωρίς ελαττώματα. (Η ιντερσεξουαλική ταυτότητα δεν είναι ελάττωμα, φυσικά, αλλά η παραδοσιακά γυναικεία ανατομία του Μπενίτεθ θα θεωρούνταν σημάδι εναντίον του από τους πατριαρχικούς Ρωμαιοκαθολικούς καρδινάλιους που τον εξέλεξαν.) Όπως λέει ένας από τους συμμάχους του Μπελίνι όταν επιχειρηματολογεί για τη συνένωση των φιλελεύθερων γύρω από τον λιγότερο απαράδεκτο υποψήφιο, «Υπηρετούμε ένα ιδανικό, δεν είμαστε ιδανικοί”.

Ανεξάρτητα από τα μηνύματα, ωστόσο, η ιντερσεξουαλική ταυτότητα του Μπενίτεθ είναι μια έκπληξη και πιθανόν να κερδίσει αναλόγως απώθηση. Υπάρχει στο πλαίσιο μιας μακράς κινηματογραφικής ιστορίας της «Ανησυχαστικής Αποκάλυψης Φύλου», όπως την αποκαλούσε κάποτε ο “Συνήγορος” — ένα τροπάριο που συνδέεται καλύτερα με το The Crying Game αλλά με ακόμη πιο ανησυχητικά παραδείγματα, όπως το Ace Ventura: Pet Detective και το Sleepaway Camp . Και στις δύο τελευταίες ταινίες, τα γεννητικά όργανα ενός τρανς κακού αντιμετωπίζονται ως γραμμή διάτρησης και η τρανς ταυτότητά τους συνδέεται με εξαπάτηση. Το Conclave σίγουρα γνωρίζει το τροπάριο και κάνει ό,τι μπορεί για να αποστασιοποιηθεί από αυτό: η τελευταία συνομιλία του Μπενίτεθ με τον Λόρενς παρουσιάζει το φύλο του όχι ως κάτι κακό ή φρικτό, αλλά ως θεϊκό δώρο που εγκρίθηκε από τον ίδιο τον πρώην Πάπα.

Δεν είναι στη θέση μου να αποφασίσω αν το τέλος του Conclave είναι προσβλητικό ή όχι. Το αφήνω στους τρανς κριτικούς να το κρίνουν. Αλλά συγκρίνοντάς το με το τέλος του μυθιστορήματος, φαίνεται τουλάχιστον να είναι μια στοχαστική και σκόπιμη ενημέρωση του αρχικού υλικού. Στο βιβλίο, ο Μπενίτεθ αποκαλύπτει ότι έχει κόλπο, στην ταινία, μια μήτρα και ωοθήκες. Αν και η διάκριση μπορεί να φαίνεται μικρή, είναι σημαντική — ο νέος Πάπας έχει τα αναπαραγωγικά όργανα που επιδιώκουν να ελέγξουν οι παραδοσιακοί όπως ο Tedesco. Όταν ο Μπελίνι μοιράζεται τις φιλελεύθερες απόψεις του νωρίς στην ταινία, ξεκαθαρίζει την υποστήριξή του στην αντισύλληψη, μια συνεχιζόμενη συζήτηση εντός του Καθολικισμού.

Στην πραγματική ζωή, για παράδειγμα, ο Πάπας Φραγκίσκος επιβεβαίωσε την αντίθεση της εκκλησίας στον τεχνητό έλεγχο των γεννήσεων, ενώ παράλληλα υποστήριξε την «υπεύθυνη γονεϊκότητα».

Ωστόσο, το Conclave δεν παίρνει ακριβώς το μέρος του καθολικού δόγματος. Αν η ταινία έχει ένα μήνυμα, είναι λιγότερο για την εκκλησία συγκεκριμένα και περισσότερο για το αναπόφευκτο της προόδου. Αφού ο Bellini αποκαλύπτει ότι πιστεύει ότι οι γυναίκες πρέπει να έχουν μεγαλύτερο ρόλο στην Curia, οι υποστηρικτές του συμβουλεύουν να κρατήσει αυτόν τον ρόλο για τον εαυτό του – αυτή είναι η γραμμή που ακόμη και πολλοί φιλελεύθεροι δεν θα περάσουν. Αλλά οι γυναίκες στην ταινία, αν και αναμφισβήτητα λιγότερες σε αριθμό, αποδεικνύονται κομβικές: Είναι η αδελφή Shanumi (Balkissa Maiga) της οποίας η αντιπαράθεση με τον Adeyemi οδηγεί στην πτώση του και η αδελφή Agnes (Isabella Rossellini) που στρέφει τους καρδινάλιους εναντίον του Tremblay.

Η ταινία τελειώνει με την εκλογή ενός Πάπα που δεν είναι γυναίκα, αλλά του οποίου η ανατομία και η ύπαρξη «μεταξύ βεβαιοτήτων» επιτρέπει μια πολύ ευρύτερη προοπτική για το φύλο από ό,τι θα είχε κάποιος σαν τον Τεντέσκο.

Στο τέλος, όλες οι διαμάχες και η προδοσία των καρδιναλίων δεν μπορούν να εμποδίσουν μια άνοδο της γυναικείας δύναμης που αισθάνεται προκαθορισμένη. Εδώ, το Conclave φαίνεται να προτείνει ότι «ο κόσμος περιστρέφεται μόνο προς τα εμπρός», όπως το έθεσε κάποτε ο Tony Kushner – είναι σίγουρα μια ελπιδοφόρα και ίσως υπερβολικά αισιόδοξη ιδέα, αλλά τον Οκτώβριο του 2024 δεν είναι ανεπιθύμητη.