Η καθημερινότητα της Μεγάλης Εβδομάδας με παραδόσεις και πασχαλινές δουλειές

Από τη Μεγάλη Δευτέρα, ξεκινούν οι «πασχαλινές δουλειές», και κορυφώνονται τη Μεγάλη Παρασκευή, με κατάνυξη και παραδόσεις που προετοιμάζουν τον πιστό για την Ανάσταση και το Πάσχα. Οι παραδόσεις της Μεγάλης Εβδομάδα κάνουν την κάθε μέρα ξεχωριστή, γεμάτη έθιμα, που μας φέρνουν πιο κοντά στο πνεύμα της μεγάλης αυτής χριστιανικής γιορτής.

Μεγάλη Δευτέρα

Αυτή την ημέρα οι νοικοκυρές ξεκινούσαν την καθαριότητα του σπιτιού και του περιβόλου του. Σήμανε η έναρξη για τις «πασχαλινές δουλειές». Καθάριζαν όλο το σπίτι, γυάλιζαν τα πατώματα, τα τζάμια και τα κουζινικά σκεύη. Τα σπίτια ασβεστώνονταν τουλάχιστον τρεις φορές τον χρόνο (Πάσχα, Δεκαπενταύγουστο, Χριστούγεννα) στο εσωτερικό και στο εξωτερικό τους, στις μάντρες, στα πεζούλια και στα δέντρα. Οι γλάστρες –συνήθως μεγάλοι τενεκέδες φέτας ή λαδιού– βάφονταν κόκκινες, το χρώμα της Ανάστασης. Η καθαριότητα του σπιτιού κρατούσε μέχρι αργά το μεσημέρι της Μεγάλης Τρίτης και οι γυναίκες τελείωναν λίγο προτού ετοιμαστούν για να πάνε στην εκκλησία και να παρακολουθήσουν κι αυτές τις ακολουθίες του Θείου Πάθους. Το φαγητό της Μεγάλης Δευτέρας ήταν λιτό, συχνά αλάδωτο για όσους τηρούσαν πιστά τις παραδόσεις.

Μεγάλη Τρίτη

Τη Μεγάλη Τρίτη συνεχιζόταν η καθαριότητα του σπιτιού, περνώντας πια από τους εξωτερικούς στους εσωτερικούς χώρους της κατοικίας, μια και όλοι οι χώροι έπρεπε να αστράφτουν την ημέρα της Ανάστασης. Σε πολλές περιοχές, οι νοικοκυρές μοιράζονταν και το άσπρισμα των γύρω δρόμων, καθώς και των πλακόστρωτων της γειτονιάς τους, όπου και έγραφαν συχνά ευχές με τον ασβέστη, όπως «Καλό Πάσχα». Σε κάποιες περιπτώσεις, το ζύμωμα των γλυκών άρχιζε από τη Μεγάλη Τρίτη, όταν οι οικογένειες ήταν μεγάλες και η Μεγάλη Πέμπτη δεν αρκούσε για κουλούρια, λαμπροκουλούρες και τσουρέκια. Το απόγευμα, με τη δύση του ήλιου, οι πιστοί πηγαίνουν στην εκκλησία όπου και ψάλλεται ένα από τα πιο γνωστά και δημοφιλή ιδιόμελα τροπάρια της θρησκευτικής υμνολογίας, αυτό της ευγενούς Κασσιανής, που το συνέγραψε στο μοναστήρι όπου απομονώθηκε, αφήνοντας τα εγκόσμια.

Μεγάλη Τετάρτη

Το πρωί πραγματοποιείται η προηγιασμένη Θεία Λειτουργία και το απόγευμα το Μυστήριο του Αγίου Ευχελαίου, κατά τη διάρκεια του οποίου ο παπάς διαβάζει επτά Ευαγγέλια και επτά ευχές για να ευλογήσει το ελαιόλαδο που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία ψυχικών και σωματικών ασθενειών. Την ίδια ημέρα, εκτός από το ευχέλαιο, στην εκκλησία «αναπιάνουν» (δηλ. ανανεώνουν) το προζύμι για το ψωμί. Ιδιαίτερη σημασία δίνονταν στην παρασκευή του προζυμιού της χρονιάς. Στην Αθήνα, η εκκλησάρισσα πήγαινε από σπίτι σε σπίτι, μάζευε αλεύρι και το ζύμωνε χωρίς προζύμι. Ο παπάς ακουμπούσε απάνω τον σταυρό με το Τίμιο Ξύλο και το ζυμάρι ανέβαινε. Στην Κρήτη, καταγράφεται ανάλογη συνήθεια τη Μεγάλη Παρασκευή, την ώρα που ο παπάς διαβάζει το πρώτο Ευαγγέλιο: «Καινουργιώνεται το προζύμι», όπως λένε. Με το προζύμι της Μεγάλης Τετάρτης ζυμώνουν τα κουλούρια του Πάσχα: κουτσούνες, κουζουνάκια, καλαθάκια, αυγούλες, παύλους κ.ά.

Μεγάλη Πέμπτη

Το πρωί, συνήθως, οι οικογένειες έβαφαν τα κόκκινα αυγά, πριν ανακαλυφθούν οι σύγχρονες βαφές, χρησιμοποιώντας ριζάρι, κρεμμυδόφυλλα, άγρια λάπατα, κόκκινο λάχανο και άλλες φυτικές χρωστικές. Στο βαμμένο κέλυφος έγραφαν ευχές, «κεντούσαν» σχέδια ή ζωγράφιζαν. Το κόκκινο χρώμα είναι αποτρεπτικό του κακού και γι’ αυτό κρεμούσαν και κόκκινα πανιά από τα παράθυρα (Μεσημβρία). Το αυγό, σύμβολο της ζωής σε πολλούς πολιτισμούς, αποτελεί ισχυρό σύμβολο του Πάσχα. Πήγαιναν κατόπιν στην εκκλησία για να κοινωνήσουν και μετά ζύμωναν με μυρωδικά και ξηρούς καρπούς τα κουλούρια και τα ψωμιά της Λαμπρής. Τα στόλιζαν με ζυμάρι και αυγά. Οι κουλούρες προσφέρονται τη Δευτέρα του Πάσχα στους γονείς και στους νονούς ως αντίδωρο για τη λαμπάδα και τα άλλα δώρα προς τα βαφτιστήρια τους. Τη Μεγάλη Πέμπτη στέλνονται και οι λαμπάδες στα βαφτιστήρια. Στη Χίο, στους πασχαλιάτικους άρτους (κουλούρες) έβαζαν και λίγα φύλλα δάφνης ή μάλαθρου (μάραθου). Στην Κορώνη, τις κουτσούνες τις έπλαθαν με λάδι, αμύγδαλα, γλυκάνισο και ζωμό από βρασμένα δαφνόφυλλα. Τις στόλιζαν πλούσια (πουλάκια, αμύγδαλα, γαρίφαλα), και, κυρίως σε εκείνες που προόριζαν για τα παιδιά, έδιναν ανθρωπόμορφα σχήματα. Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης, κατά την ανάγνωση των Δώδεκα Ευαγγελίων, οι γυναίκες πήγαιναν στην εκκλησία ψωμί, αλάτι, αυγά και νερό για να αγιαστούν(Λήμνος).

Μεγάλη Παρασκευή

Η ημέρα της απόλυτης αργίας και νηστείας. Σχεδόν ολόκληρη η μέρα αφιερωνόταν στην Αποκαθήλωση του Εσταυρωμένου και στην Ακολουθία του Επιταφίου. Όταν κατά το μεσημέρι γινόταν η Αποκαθήλωση και εξετίθετο σε προσκύνημα η παράσταση του νεκρού Ιησού, άρχιζε ο στολισμός του Επιταφίου, που τον έκαναν τα κορίτσια της κάθε ενορίας, με άνθη της άνοιξης: βιολέτες, μενεξέδες, τριαντάφυλλα, όλα πλεγμένα σε στεφάνια και γιρλάντες. Κοπέλες με καλάθια γεμάτα λουλούδια στεκόταν κοντά του και έραιναν το νεκρό Ιησού. Τη Μεγάλη Παρασκευή, σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση, δεν έστρωναν ποτέ τραπέζι και έτρωγαν μόνο ψωμί, ελιές, κρεμμύδι ή πράσο, τουρσιά και χαλβά. Από το μεσημέρι και μετά οι νονοί έστελναν –αν δεν το είχαν κάνει τη Μεγάλη Πέμπτη– τα δώρα στα βαπτιστήρια τους: ρούχα, παπούτσια, λαμπάδες, τσουρέκι, αυγό. Αυτά τα ρούχα φορούσαν συνήθως τα παιδιά για να χαιρετήσουν αργότερα τον Επιτάφιο, αλλά και στην Ανάσταση. Σταδιακά, άρχισε να μπαίνει και κατσαρόλα στα σπίτια, αλλά πάντοτε για αλάδωτα φαγητά, όπως η ταχινόσουπα, το ντοματόρυζο, η ντοματόσουπα.

Νεοπαγές έθιμο της ημέρας είναι η κατανάλωση θαλασσινών συνοδεία ούζου μετά το πέρας της περιφοράς του Επιταφίου, ένα έθιμο που ισχύει από άκρη σε άκρη της χώρας.