“Η Ιστορία είναι πανούργα και θ’ αλλάξει τα πράγματα”- Πώς το “κλειστό κλαμπ” της Ακαδημίας Αθηνών αναγκάστηκε να δεχτεί τον Κ. Τσουκαλά- Γιατί τον είχε απορρίψει το 2023

Όταν, το 2023, η Ακαδημία Αθηνών απέρριπτε την υποψηφιότητα του Κωνσταντίνου Τσουκαλά (18 ψήφοι στις δύο πρώτες ψηφοφορίες και 20 στην τρίτη, πολύ μακριά από το απαιτούμενο ήμισυ των μελών) ο καθηγητής Αντώνης Λιάκος έγραφε:” “Έκπληξη δεν είναι ότι απορρίφθηκε η υποψηφιότητα του Κωνστ. Τσουκαλά από την Ακαδημία, όπως προηγουμένως του Τίτου Πατρίκιου. Έκπληξη είναι ότι υπέβαλαν υποψηφιότητα. Η Ακαδημία είναι ένας θεσμός-υπόλειμμα, ο οποίος θα έπρεπε από καιρό να πάψει να αποτελεί ένα κλειστό κλάμπ ηλικιωμένων επιστημόνων, οι περισσότεροι από τους οποίους έχουν χάσει επαφή με την εξέλιξη των επιστημών τους.”

Είχε προηγηθεί η απόρριψη της υποψηφιότητας του Τίτου Πατρίκιου. Ο 94χρονος ποιητής, έθεσε υποψηφιότητα για την έδρα της ποίησης της Ακαδημίας Αθηνών η οποία παραμένει κενή από τον θάνατο της Κικής Δημουλά, τον Φεβρουάριο του 2020. Η υποψηφιότητά του, ωστόσο, έλαβε συνολικά 13 ψήφους με αποτέλεσμα να μην συμπληρώνεται το απαραίτητο 50+1% των μελών της, δηλαδή 19 ψήφοι, και έτσι η ψηφοφορία κρίθηκε άγονη. Εντύπωση προκάλεσε, τότε, το γεγονός ότι η ίδια η ηγεσία της Ακαδημίας είχε καλέσει τον Τίτο Πατρίκιο να θέσει εκ νέου υποψηφιότητα προκειμένου να διορθωθεί το λάθος που είχε γίνει κατά το παρελθόν, όταν επίσης δεν εξελέγη μέλος της.

Στην περίπτωση του ίσως επιδραστικότερου διεθνώς πανεπιστημιακού που έχουμε, του Κωνσταντίνου Τσουκαλά, λέγεται πως εκείνο που βάρυνε στην μη επιλογή του από το “κονκλάβιο” της Ακαδημίας ήταν ότι είχε διατελέσει βουλευτής επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ και στενός πολιτικός φίλος και συνομιλητής του Αλέξη Τσίπρα. Όμως, ο πανεπιστημιακός είχε τιμήσει με την φιλία του και τον Κώστα Σημίτη, ωστόσο αυτό δεν ελήφθη υπόψη.

Τότε, μετά την απόρριψη της υποψηφιότητας, ο γνωστός οικονομολόγος και προσφάτως παραιτηθείς από υφυπουργός (στον ανασχηματισμό) Αρίστος Δοξιάδης, έγραφε:

“Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς είναι, για μένα, ο πιο σημαντικός μελετητής της ελληνικής κοινωνίας της γενιάς του (έγραψε τα πρώτα σημαντικά του έργα πριν την μεταπολίτευση, και συνέχισε να παράγει πρωτότυπο έργο για περίπου σαράντα χρόνια). Οι μελέτες του για την “υπερεκπαίδευση” και για τους τζαμπατζήδες, είναι από τα πιο διεισδυτικά πράγματα που έχουν γραφτεί για τον ιδιότυπο ελληνικό καπιταλισμό. Το ότι δεν εξελέγη στην Ακαδημία Αθηνών λέει περισσότερα (δυστυχώς) για το επίπεδο των Ακαδημαϊκών παρά για τον Τσουκαλά. Κρίμα.”

Δύο χρόνια αργότερα, ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς δικαιώθηκε με την εκλογή του ως μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, η οποία συνόδευσε την εκλογή αυτή με σχετική ανακοίνωση. Σιωπή, ωστόσο, για την απόριψη της υποψηφιότητάς του το 2023.

Η ανακοίνωση της Ακαδημίας

“Η Ακαδημία Αθηνών, κατά τη συνεδρίαση της Ολομέλειας της 27ης Μαρτίου 2025, εξέλεξε τον κ. Κωνσταντίνο Τσουκαλά, Ομότιμο Καθηγητή Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, τακτικό μέλος της στην προκηρυχθείσα έδρα: «Κοινωνιολογία – Κοινωνική Θεωρία», στη Γ’ Τάξη των Ηθικών και Κοινωνικών Επιστημών.

Ο κ. Τσουκαλάς γεννήθηκε στην Αθήνα το 1937. Έλαβε το πτυχίο της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1958. Συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης (1959-1960) και στα Πανεπιστήμια του Μονάχου (1960-1961), των Παρισίων (1963-1964) και στο Yale (1966). Το 1971 του απονεμήθηκε ο τίτλος του Docteur ès Lettres et Sciences Humaines από το Πανεπιστήμιο Panthéon-Sorbonne (Paris I). Το 1973 προήχθη, στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Paris VIII Vincennes, στη βαθμίδα του επίκουρου Καθηγητή, το έτος 1975 σε αυτή του Καθηγητή Α΄ βαθμίδας, ενώ το διάστημα 1980-1981 διετέλεσε Πρόεδρος του Τμήματος. Από το 1981 έως το 1985 υπηρέτησε ως Καθηγητής Κοινωνιολογίας στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και από το 1985 έως το 2004 ως Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών. Υπήρξε Επισκέπτης Καθηγητής σε πολλά Πανεπιστήμια του εξωτερικού, όπως της Γαλλίας (Paris I), των Ηνωμένων Πολιτειών (Princeton, Columbia, New York University [NYU], City University of New York), της Τουρκίας (Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου-Boğaziçi Űniversitesi), καθώς και του Μεξικού (UAM Iztapalapa). Υπήρξε επίσης ομιλητής σε πολλά επιστημονικά συνέδρια διεθνώς.

Ανέπτυξε πλούσια ακαδημαϊκή σταδιοδρομία, με εκτενές και υψηλού επιπέδου συγγραφικό και διδακτικό έργο, μέσω του οποίου αναδείχθηκε σε εξέχοντα κοινωνικό επιστήμονα. Παράλληλα, κατείχε θέσεις και αξιώματα, πολλά από τα οποία σε ηγετικό επίπεδο, σε ερευνητικά κέντρα, επιστημονικούς οργανισμούς και εταιρείες, καθώς επίσης και σε σωματεία συνδεδεμένα με δραστηριότητες της κοινωνίας των πολιτών, της οποίας υπήρξε ενεργό μέλος. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι υπήρξε -μεταξύ άλλων- επιστημονικός συνεργάτης του ιδρυθέντος από την UNESCO Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθηνών, το οποίο, από το 1974 και μετά, είναι γνωστό ως Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (1964-1967), Γενικός Διευθυντής του ιδίου ιδρύματος (1981-1989) και Πρόεδρος του ΔΣ του (1993-1995), αρχηγός της ελληνικής αντιπροσωπείας στη διάσκεψη του ΟΗΕ για την κοινωνική ανάπτυξη (1994-1996), μόνιμο μέλος του Carrefour européen des sciences et de la culture (1985-1990) που οργανώθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση υπό την προεδρία του Jacques Delors, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης, Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Κοινωνιολόγων, Πρόεδρος του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, Πρόεδρος του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού (2017-2022). Το 2015 διετέλεσε Βουλευτής Επικρατείας.

Για το έργο του έχει λάβει σημαντικές τιμητικές διακρίσεις. Είναι Επίτιμος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Κρήτης (2009), Επίτιμος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου (2011), και του έχει απονεμηθεί το Αριστείο «Ιωάννης Καποδίστριας» για τις Επιστήμες, τα Γράμματα και τις Τέχνες (Δήμος Ναυπλίου, 2021).”

Ακαδημία- κλαμπ

Ο Αντώνης Λιάκος είχε επανέλθει, μετά την πρώτη απόρριψη της υποψηφιότητας Τσουκαλά, για να στιγματίσει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η Ακαδημία Αθηνών.

” Τις απόψεις μου για μεταρρυθμίσεις στην Ακαδημία Αθηνών, δεν τις εξέφρασα για πρώτη φορά τώρα με την μη-εκλογή Κ.Τσουκαλά. Τα έχω γράψει από το 2015 στο Βήμα. Σε άρθρο με τίτλο “Αλλάζοντας τον χάρτη της Παιδείας” .

“Η Ακαδημία πρέπει να επανιδρυθεί στα πρότυπα της British Academy, να στελεχωθεί με εξαιρετικούς και πρωτοπόρους επιστήμονες από Ελλάδα και εξωτερικό, με θητεία, και να γίνει ένα κυρίως ερευνητικό κέντρο το οποίο θα προκηρύσσει έρευνες, θα δέχεται προτάσεις, θα παρέχει ερευνητικές υποτροφίες και fellowships διαφορετικής διάρκειας, συγκεντρώνοντας πόρους εθνικούς και ευρωπαϊκούς, δημόσιους και ιδιωτικούς.

Είτε λέγεται νέα Ακαδημία, είτε διαφορετικά, η χώρα χρειάζεται μια καινούργια ερευνητική δομή, τουλάχιστον στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες που γνωρίζω καλύτερα, χωρίς μόνιμο προσωπικό, όπου όλοι, κρίνοντες και κρινόμενοι, θα κρίνονται, με βάση τα πεπραγμένα τους, τις προτάσεις τους και τα αποτελέσματά τους. Μια δομή επίσης η οποία θα επικοινωνεί με τον πανεπιστημιακό χώρο.”

Και δεν είναι μόνο δικές μου απόψεις, πολλοί και πολλές στον ερευνητικό χώρο τις συζητούν εδώ και πολλά χρόνια. Οι Ακαδημαϊκοί όμως φαίνεται ότι ανήκουν στην κάστα των “Ανέγγιχτων”.

Ποιός είναι ο Κ. Τσουκαλάς

Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, ένας από τους πλέον επιδραστικούς Έλληνες διανοούμενους, έχει μακρά πορεία στη διδασκαλία και τη συγγραφή. Γεννημένος στην Αθήνα το 1937, σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές σε Χαϊδελβέργη, Μόναχο, Παρίσι και Γέιλ. Αφυπηρέτησε από το ΕΚΠΑ το 2004, ενώ δίδαξε επί σειρά ετών σε πανεπιστήμια της Ελλάδας, της Ευρώπης και της Αμερικής. Διετέλεσε πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών και μέλος σημαντικών επιστημονικών και κοινωνικών φορέων.

Το συγγραφικό του έργο είναι πλούσιο και βαθιά θεωρητικό, με έμφαση στην κοινωνική ανάλυση και τη θεωρία της παγκοσμιοποίησης. Ανάμεσα στα πιο γνωστά του έργα συγκαταλέγονται «Ο Αόρατος Λεβιάθαν», «Η Γυμνή Βασίλισσα» και «Η επινόηση της ετερότητας», στο οποίο υπογραμμίζει:
«Όλες οι θεμελιώδεις αξιακές προδιαγραφές της νεωτερικότητας βρίσκονται σε συνεχή και εκρηκτική μετατόπιση […] Το “δικαίωμα στη διαφορά” φαίνεται να αποσυνδέεται από την κοινωνική δικαιοσύνη και το δικαίωμα στην άμεση επιβίωση […] το όνειρο για έναν καλύτερο κόσμο παραμένει ανοιχτό και ανολοκλήρωτο».

Για την προσφορά του, ο Τσουκαλάς έχει τιμηθεί ως Επίτιμος Διδάκτωρ από τα Πανεπιστήμια Κρήτης και Πελοποννήσου, ενώ έχει λάβει το Αριστείο «Ιωάννης Καποδίστριας» για τις Επιστήμες, τα Γράμματα και τις Τέχνες. Η σκέψη του ενέπνευσε και συνεχίζει να εμπνέει γενιές κοινωνιολόγων και πολιτικών επιστημόνων.

Σε παλαιότερη συνέντευξή του είχε επισημάνει με χαρακτηριστική οξυδέρκεια: «Η Ιστορία είναι πολύ πιο πανούργα από όσους πιστεύουν ότι την ελέγχουν […] Κάνουν λάθος. Η Ιστορία θα αλλάξει τα πράγματα».