“ReArm Europe”: Αρχίζει το μεγάλο παζάρι για τη ρήτρα διαφυγής-Οφέλη για Ελλάδα και γκρίζες ζώνες

Το σχέδιο “ReArm Europe” όπως ανακοίνωσε η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν στοχεύει στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας και των στρατιωτικών ικανοτήτων, με συνολικές επενδύσεις που θα μπορούσαν να φτάσουν τα 800 δισ. ευρώ. Η πρόταση περιλαμβάνει την ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής, επιτρέποντας στα κράτη-μέλη να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες χωρίς να ενεργοποιηθεί η διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος.

Επιπλέον, προβλέπονται δάνεια ύψους 150 δισ. ευρώ για αμυντικές επενδύσεις, με στόχο την ενίσχυση της ασφάλειας της Ευρώπης.

Η Φον ντερ Λάιεν δήλωσε ότι έχει γράψει επιστολή προς τους Ευρωπαίους ηγέτες και περιγράφει ένα σχέδιο για τον επανεξοπλισμό της Ευρώπης:

– «Απελευθέρωση» της χρήσης δημόσιας χρηματοδότησης σε εθνικό επίπεδο που θα επιτραπεί μέσω της ενεργοποίησης της λεγόμενης «ρήτρας διαφυγής» στο πλαίσιο του δημοσιονομικού πλαισίου του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Παρέχεται δηλαδή δημοσιονομική «ευελιξία» στα κράτη-μέλη «να αυξήσουν σημαντικά τις αμυντικές δαπάνες τους» χωρίς να απειλούνται με «κυρώσεις» από τη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος. «Εάν τα κράτη-μέλη αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες τους κατά 1,5% του ΑΕΠ κατά μέσον όρο, αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει δημοσιονομικό χώρο κοντά στα 650 δισ. ευρώ για περίοδο τεσσάρων ετών», ανέφερε η πρόεδρος της Κομισιόν.

– Νέο «μέσο» χορήγησης δανείων ύψους 150 δισ. ευρώ που παρέχεται πλέον για κοινές αμυντικές επενδύσεις σε τομείς όπως: αεροπορική και πυραυλική άμυνα, συστήματα πυροβολικού, μη επανδρωμένα αεροσκάφη πυραύλων και πυρομαχικών και συστήματα κατά των μη επανδρωμένων αεροσκαφών. «Θα βοηθήσει τα κράτη-μέλη να συγκεντρώσουν τη ζήτηση και να αγοράσουν από κοινού. Φυσικά, με αυτόν τον εξοπλισμό τα κράτη-μέλη μπορούν να εντείνουν μαζικά την υποστήριξή τους προς την Ουκρανία», σημείωσε η Φον ντερ Λάιεν.

– Χρήση της «ισχύος» του προϋπολογισμού της Ε.Ε. Σύμφωνα με την πρόεδρο της Κομισιόν, θα προταθούν πρόσθετες δυνατότητες και κίνητρα στα κράτη-μέλη, που θα αποφασίσουν εάν θέλουν να χρησιμοποιήσουν κονδύλια από το Ταμείο Συνοχής και για την αύξηση των αμυντικών δαπανών τους.

– «Κινητοποίηση» ιδιωτικών κεφαλαίων μέσω της επιτάχυνσης της ένωσης αποταμιεύσεων και επενδύσεων, καθώς και μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, προκειμένου να επενδύει περισσότερα στην άμυνα.

Αναμένεται η επιστολή της να γίνει «βάση» προς συζήτηση ανάμεσα στους «27».

Η Κομισιόν εκτιμά ότι μέσω των προτάσεών της θα διευκολυνθούν τα κράτη-μέλη να προχωρήσουν σε άμεσες αποφάσεις σχετικά με την αναγκαία και άμεση αύξηση των αμυντικών δαπανών τους.

'We are in an era of rearmament.'

President of the European Commission Ursula von der Leyen is delivering a news conference following a meeting with European leaders in London last week.https://t.co/n9OXQq5x7L

📺 Sky 501, Virgin 602, Freeview 233 and YouTube pic.twitter.com/IXpzCayvS5

— Sky News (@SkyNews) March 4, 2025

Τι σημαίνει για την Ελλάδα

Παρά τα οφέλη, υπάρχουν γκρίζες ζώνες που απαιτούν διαπραγματεύσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όπως ο ορισμός των αμυντικών δαπανών που θα εξαιρούνται από τους δημοσιονομικούς κανόνες. Το θέμα αναμένεται να συζητηθεί στην επόμενη συνεδρίαση του ECOFIN και στην εαρινή σύνοδο κορυφής του Μαρτίου, με στόχο την επίτευξη συμφωνίας το αργότερο έως τον Μάιο.

Η Ελλάδα, λόγω της γεωπολιτικής της θέσης και των αυξημένων αμυντικών αναγκών, επενδύει διαχρονικά σημαντικούς πόρους στην άμυνα, κατατάσσοντας την σταθερά στις πρώτες θέσεις των χωρών του ΝΑΤΟ όσον αφορά τις αμυντικές δαπάνες.

Η ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής θα επιτρέψει στην Ελλάδα να αυξήσει τις αμυντικές της δαπάνες χωρίς να χρειαστεί να περικόψει άλλες δαπάνες ή να επηρεαστεί αρνητικά το πρωτογενές πλεόνασμα και το χρέος. Αυτό θα δώσει “ανάσα” στον προϋπολογισμό, επιτρέποντας την αγορά περισσότερων οπλικών συστημάτων χωρίς δημοσιονομικές περιπέτειες.

Το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών εμφανίζεται θετικό στην πρόταση της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς οι αμυντικές δαπάνες θα εξαιρούνται από την προσμέτρηση του χρέους και του ελλείμματος, ώστε να μην χρειαστεί αλλαγή της Συνθήκης. Προς τούτο, άλλωστε, ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Κωστής Χατζηδάκης δήλωσε την περασμένη Τρίτη από τις Βρυξέλλες ότι «οι πρωτοβουλίες αυτές θωρακίζουν την αμυντική μας ικανότητα και στέλνουν ένα ξεκάθαρο μήνυμα σε όσους απειλούν την ασφάλειά μας. Και πρέπει να υιοθετηθούν χωρίς καθυστέρηση».

Αρμόδια στελέχη του υπουργείου Οικονομικών έχουν δηλώσει πάντως ότι η υιοθέτηση της πρότασης επουδενί θα δημιουργεί πρόσθετο δημοσιονομικό χώρο που θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για π.χ. επιπλέον κοινωνικές παροχές.

Όπως επισημαίνουν εάν αυξηθούν οι αμυντικές δαπάνες για το 2024 από το 1,1 δισ. ευρώ π.χ. στο 1,4 δισ. ευρώ, η αύξηση αυτή να γίνεται αποδεκτή χωρίς να χρειαστεί να περικοπούν άλλες δαπάνες. Το χαρακτηρίζουν δε “ανάσα” στον προϋπολογισμό, με προσοχή πάντα να μην επηρεαστούν αρνητικά το πρωτογενές πλεόνασμα και το χρέος.

Άλλοι κυβερνητικοί παράγοντες αναφέρουν ότι η χώρα μπορεί να επωφεληθεί από την πρόταση της προέδρου της Κομισιόν, λόγω της γεωπολιτικής θέσης της και της ανάγκης για αυξημένους εξοπλισμούς.

Αυτό που δεν έχει γίνει γνωστό οι όροι και οι προϋποθέσεις για να μπορεί ένα κράτος- μέλος να υπερβαίνει τα όρια για τις αμυντικές δαπάνες. Για να καθοριστούν αυτά, θα υπάρξει πιθανότατα ένα μεγάλο «παζάρι», είτε στο πλαίσιο του Eurogroup, είτε σε διμερείς επαφές ηγετών. Το “ReArm Europe” αναμένεται να συζητηθεί στην εαρινή σύνοδο κορυφής του Μαρτίου ώστε να αποφασιστούν τελικά εάν οι νέοι όροι θα αφορούν σε κάθε κράτος- μέλος ξεχωριστά ή σε ομάδες κρατών.

• Σήμερα, οι δημοσιονομικοί κανόνες επικεντρώνονται στον ανά έτος ρυθμό αύξησης των καθαρών (μετά την αφαίρεση των εσόδων και των δαπανών για συγχρηματοδοτούμενα έργα, αλλά και των έκτακτων one off δαπανών για φυσικές καταστροφές) πρωτογενών (εξαιρούνται οι δαπάνες για τους τόκους εξυπηρέτησης του χρέους) δαπανών.

Ειδικά για την Ελλάδα, ο ρυθμός αύξησης των καθαρών πρωτογενών δαπανών είναι 3,7% για το 2025 (περίπου 3,5 δισ. ευρώ), 3,6% το 2026, 3,1% το 2027 και 3% το 2028. Με τα σημερινά δεδομένα, εάν η χώρα επιθυμεί να δαπανήσει επιπλέον π.χ. 1 δισ. ευρώ από το όριο των 3,5 δισ. ευρώ, τότε θα πρέπει το πρόσθετο ποσό να εξευρεθεί: Είτε από την επιβολή νέων φόρων ή αύξηση των υπαρχόντων είτε από έσοδα σε μόνιμη βάση που θα έχουν την ίδια ισχύ.

Τα συγκεκριμένα έσοδα μπορούν να προκύψουν ή από την άνοδο του ΑΕΠ, ή από άλλες πηγές όπως η αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής. Και καθώς μιαμισή μονάδα αύξησης των εσόδων από την ανάπτυξη προϋποθέτει άνοδο του ΑΕΠ κατά 5%, εκ των πραγμάτων, όπως κατ’ επανάληψη έχει δηλώσει ο κ. Χατζηδάκης, το μεγάλο βάρος ρίχνεται στην αποκάλυψη φορολογητέας ύλης και στην καταπολέμηση της φοροαποφυγής και φοροδιαφυγής.