Γιατί ο Τζ. Ντ. Βανς συγκλονίζει τους Ευρωπαίους, για τους λάθος λόγους

“Έγινε για να σοκάρει. Και σόκαρε” αναφέρει σε άρθρο του το jacobi.com και συνεχίζει: “Οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι, αρχηγοί κρατών, υπουργοί Άμυνας και μεγαλόσχημοι του ΝΑΤΟ που συγκεντρώθηκαν στο Bayerische Hof του Μονάχου την περασμένη Παρασκευή περίμεναν από τον αντιπρόεδρο των ΗΠΑ να τους διαφωτίσει σχετικά με το ειρηνευτικό σχέδιο για την Ουκρανία που μόλις έβαλε σε εφαρμογή ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ”.

Αντίθετα, αντιμετώπισαν μια δεκαεννιάλεπτη διατριβή για την προδοσία των δημοκρατικών αξιών από τις ευρωπαϊκές ελίτ. Ο Βανς τους κατηγόρησε ότι καταφεύγουν σε «εκφράσεις σοβιετικού τύπου» για να επικρίνουν απόψεις που δεν ταίριαζαν στην ομαδική τους σκέψη, χρησιμοποιούν αντιδημοκρατικά μέσα για να αποκλείσουν τους λαϊκιστές αμφισβητίες από την εξουσία και γενικότερα δείχνουν καθαρά ότι δεν έχουν επαφή με τα εκλογικά σώματα. Σύμφωνα με τον Βανς, αυτός ήταν ο «εχθρός από μέσα», πιο επικίνδυνος από τη Ρωσία ή την Κίνα.

Η δολοφονική φράση ήταν: «Εάν τρέχετε από φόβο για τους ψηφοφόρους σας, δεν υπάρχει τίποτα που μπορεί να κάνει η Αμερική για εσάς, ούτε, εν προκειμένω, υπάρχει κάτι που μπορείτε να κάνετε για τον αμερικανικό λαό που με εξέλεξε και εξέλεξε τον πρόεδρο Τραμπ».

Μέχρι στιγμής, οι ευρωπαϊκές απαντήσεις ήταν συντριπτικά αρνητικές.

Χαρακτηριστική ήταν η αντίδραση του Γερμανού υπουργού Άμυνας Μπόρις Πιστόριους. Οι δηλώσεις του Βανς, είπε ο Πιστόριους, «ήταν απαράδεκτες». Μεταξύ ίσων, απλά δεν είναι αποδεκτό να δίνουμε ο ένας στον άλλον μαθήματα για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η δημοκρατία στις χώρες μας. Αντίθετα, σεβόμαστε ο ένας την ιστορία και τις παραδόσεις του άλλου και υποθέτουμε με καλή πίστη ότι οι βασικές αξίες της δημοκρατίας και του φιλελευθερισμού βρίσκονται στη ρίζα αυτών των παραδόσεων.

Ένας δεύτερος τύπος απάντησης ερμήνευσε την ομιλία ως μανιφέστο της φιλοσοφίας που διέπει το κίνημα MAGA του Τραμπ. Το άρθρο του διπλωματικού συντάκτη της Guardian, Πάτρικ Γουίντουρ, μπορεί, επίσης, να μεταφέρει το μήνυμα πολλών άλλων απαντήσεων. Σύμφωνα με τον Γουίντουρ, η ομιλία σηματοδότησε μια ιδεολογική ρήξη μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης, μια σύγκρουση μεταξύ δύο διαφορετικών κοσμοθεωριών. Σε γενικές γραμμές, μια εύστοχη παρατήρηση.

Τα πράγματα γίνονται πιο περίπλοκα όταν ο Γουίντουρ διακρίνει στην ομιλία φιλελεύθερα κλισέ του κινήματος MAGA. Σύμφωνα με τον Γουίντουρ, ο Βανς είχε κατηγορήσει την Ευρώπη για την «πολυπολιτισμικότητα, την «παγκοσμιοποίηση» της, τη μετανάστευση, τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων και το φιλελεύθερη νοοτροπία woke». Ενώ ο Βανς μπορεί κάλλιστα να συμφωνεί, η πολυπολιτισμικότητα, η εγρήγορση και τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων απουσίαζαν από την ομιλία. Αντίθετα, μίλησε μόνο για την αποσύνδεση των ελίτ από τους λαούς, τους αποκλεισμούς και τον φόβο απέναντι στη δημοψηφισματική δημοκρατία.

Ένας άλλος τύπος απάντησης επικεντρώθηκε στα παραδείγματα που έδωσε ο Βανς για τις αποτυχίες της ευρωπαϊκής δημοκρατίας: το τείχος προστασίας ενάντια στους δεξιούς αμφισβητίες όπως το Alternative für Deutschland της Γερμανίας, η νομική ακύρωση των εκλογικών αποτελεσμάτων και η δίωξη σιωπηλών διαδηλωτών κοντά σε κλινικές αμβλώσεων. Όσοι εξετάζουν ένα ένα τα στοιχεία, επεσήμαναν γρήγορα ότι τα πράγματα ήταν πιο περίπλοκα.

Ο σιωπηλός διαδηλωτής που αναφέρθηκε είχε προειδοποιηθεί πολλές φορές και του επιβλήθηκε πρόστιμο μόνο αφού δεν συμμορφώθηκε. Η ακύρωση αφορούσε μόνο τον πρώτο γύρο των ρουμανικών προεδρικών εκλογών και έγινε μετά από σοβαρές παρατυπίες. Ενώ η πρακτική του «τείχους προστασίας» μπορεί να ακούγεται εξωτική στα αυτιά των Αμερικανών, για τους Ευρωπαίους (όπου τα αναλογικά, πολυκομματικά συστήματα τείνουν να κυριαρχούν) είναι η πραγματικότητα της πολιτικής ζωής. Επιπλέον, αυτό δεν εμπόδισε πολλά δεξιά λαϊκίστικα κόμματα να φτάσουν στην εξουσία, όπως φαίνεται από πρόσφατες κυβερνήσεις στη Σουηδία, την Ιταλία, τη Δανία, την Ουγγαρία, την Ολλανδία, την Αυστρία και το Βέλγιο.

• Όπως και να έχει, αυτό που λείπει μέχρι στιγμής είναι μια σοβαρή εξέταση του πυρήνα του μηνύματος του Βανς: Κι αν η Ευρώπη δείχνει πράγματι σημάδια δημοκρατικής παρακμής, αν και για διαφορετικούς λόγους από αυτούς που ανέφερε ο Βανς;

Επειδή δεν είναι όλα καλά στην Ευρώπη. Καθώς έχουν επισημάνει μελετητές όπως ο Wolfgang Streeck και ο Fritz Scharpf από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, υπάρχει μια κρίσιμη ασυμμετρία ενσωματωμένη στις ευρωπαϊκές συνθήκες. Η «δημιουργία αγοράς» απαιτεί απλώς πλειοψηφία, ενώ η «διόρθωση αγοράς» απαιτεί ομοφωνία. Το αποτέλεσμα είναι μια ΕΕ που ταιριάζει στο νεοφιλελεύθερο όνειρο, ενώ το σοσιαλδημοκρατικό αντίστοιχό της με τη μορφή της «κοινωνικής Ευρώπης» δεν ενηλικιώθηκε ποτέ, όπως έχει δείξει επιτακτικά η Aurélie Andry.

Ο τεχνοκρατικός χαρακτήρας της ΕΕ, όπου η μη εκλεγμένη Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι ταυτόχρονα νομοθετική και εκτελεστική, και όπου το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι περισσότερο εποπτικό συμβούλιο παρά νομοθέτης, ταιριάζει με το νεοφιλελεύθερο όραμα των ιδρυτών της. Όπως υποστήριξε ο Quinn Slobodian, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση είχε σκοπό να εκθρονίσει τη δημοψηφισματική δημοκρατία και να παραδώσει τη χάραξη οικονομικής και νομισματικής πολιτικής σε μη εκλεγμένους τεχνοκράτες.

Αυτές οι προειδοποιήσεις δεν είχαν αποτέλεσμα. Κάθε κρίση έκτοτε (τραπεζική κρίση, κρίση στην Ευρωζώνη, κλιματική κρίση, κρίση υγείας, κρίση ασφάλειας) χρησιμοποιήθηκε από τις ευρωπαϊκές ελίτ για να εμβαθύνουν, να διευρύνουν και να επεκτείνουν ακόμη περισσότερο την ΕΕ. Κάθε φορά που η μη εκλεγμένη Ευρωπαϊκή Επιτροπή διεκδίκησε περισσότερα δικαιώματα και ευθύνες, δημιούργησε περισσότερα και μεγαλύτερα ταμεία εκτός Συνθήκης και επέκτεινε την εντολή της ακόμη περισσότερο πέρα από τις συνθήκες, μετέτρεπε περαιτέρω την ΕΕ σε μια τεχνοκρατία για την οποία οι ψηφοφόροι δεν έχουν λόγο.

Ή όπως άφησε κάποτε να του ξεφύγει ο πρώην πρόεδρος της Κομισιόν, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ: «Αποφασίζουμε για κάτι, το αφήνουμε εκεί και περιμένουμε να δούμε τι θα συμβεί. Αν κανείς δεν αντιδράσει, επειδή οι περισσότεροι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν τι έχει αποφασιστεί, συνεχίζουμε βήμα-βήμα μέχρι να μην υπάρχει γυρισμός». Αυτό δεν θα είχε μεγάλη σημασία αν οι τεχνοκράτες παρέδιδαν τα καλούδια. Αυτό, όλο και περισσότερο αποτυγχάνουν να το κάνουν.

Από το 2008, οι οικονομικές επιδόσεις της ΕΕ γίνονται διαρκώς χειρότερες. Οι φιλόδοξες πράσινες συμφωνίες της έχουν αμφισβητηθεί καθώς οι αγρότες και οι εργάτες της αυτοκινητοβιομηχανίας είδαν να θυσιάζονται τα δικά τους συμφέροντα. Τα νοικοκυριά έχουν έρθει αντιμέτωπα με αιχμηρό πληθωρισμό λόγω της αύξησης των τιμών της ενέργειας, επειδή οι ελίτ δεν κατάφεραν να προβλέψουν τις πληθωριστικές επιπτώσεις της μετάβασης από το φθηνό ρωσικό αέριο στο ακριβό αμερικανικό υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG).

Οι ίδιες ελίτ επέτρεψαν στην ΕΕ να κηδεμονεύεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες και άφησαν να ξεχαστεί το όραμα του Εμμανουέλ Μακρόν για «στρατηγική αυτονομία». Αυτό, στην πορεία, επιβάρυνε τους πολίτες τους με έναν ακριβό πόλεμο και μια εξίσου δαπανηρή ανοικοδόμηση όταν οι Αμερικανοί θα έχουν φύγει, παρέχοντας προσοδοφόρες επενδυτικές ευκαιρίες για ορισμένους και υψηλότερους φόρους για πολλούς.

Ως αποτέλεσμα, οι ψηφοφόροι δείχνουν όλο περισσότερο δυσαρέσκεια: Απέχοντας από τις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (λίγο κάτω από το 51% ψήφισαν στις εκλογές του περασμένου Ιουνίου). Ψηφίζοντας λαϊκιστές αμφισβητίες κατά τη διάρκεια των εθνικών εκλογών. Χρησιμοποιώντας τα δημοψηφίσματα για να σταματήσουν την περαιτέρω ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και ψηφίζοντας να φύγουν μόλις προσφέρθηκε η ευκαιρία.

Οι ευρωπαϊκές ελίτ το αντιλαμβάνονται. Δείτε την έκθεση τετρακοσίων σελίδων που παρουσίασε ο Μάριο Ντράγκι τον περασμένο Σεπτέμβριο, η οποία έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για τις θλιβερές οικονομικές επιδόσεις της ΕΕ. Γεμάτη με γραφήματα με κατωφερείς γραμμές, η έκθεση δείχνει ότι δεν υπήρξε ανάπτυξη, καινοτομία, αύξηση παραγωγικότητας, αύξηση μισθών, σύγκλιση. Είναι ένα αποθαρρυντικό μήνυμα που έρχεται σε έντονη αντίθεση με τα αγκιτπρόπ συνθήματα με την οποία η Επιτροπή κατακλύζει καθημερινά τους πολίτες της σε μια προσπάθεια να τους πείσει ότι τελικά υπάρχει ένα λαμπερό και φωτεινό μέλλον.

Η αναντιστοιχία μεταξύ της επίσημης ρητορικής και της βιωμένης εμπειρίας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης εγείρει ερωτήματα που ο Βανς, με τον δικό του τρόπο, υπαινίχθηκε.

• Γιατί οι ψηφοφόροι πλησιάζουν τα κόμματα που καταγγέλλονται ως λαϊκιστές αμφισβητίες; Γιατί δεν εμπιστεύονται τις κατεστημένες ελίτ; Μπορεί να έχει να κάνει με την ανεπαρκή απόδοση και την ανευθυνότητά τους; Γιατί οι ψηφοφόροι δυσπιστούν όλο και περισσότερο για τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης και στρέφονται σε εναλλακτικά; Μήπως έχει σχέση με την υποψία ότι η επίσημη ενημέρωση εξυπηρετεί συγκεκριμένα συμφέροντα; Γιατί οι επικριτές των κυβερνητών της Ευρώπης παρουσιάζονται ως παράφρονες, ακυρώνονται και εξοστρακίζονται; Γιατί οι αιτιολογημένες αντιρρήσεις για επεμβατικά μέτρα για τον COVID απαγορεύτηκαν από τη δημόσια συζήτηση; Και γιατί είναι τόσο δύσκολο τώρα να αμφισβητηθεί η συναίνεση ότι περισσότερα όπλα είναι ο μόνος δρόμος προς την ειρήνη;

Μια ώριμη απάντηση στον καθρέφτη που κράτησε μπροστά στα πρόσωπά τους ο Βανς στο Μόναχο, θα ήταν οι φορείς της εξουσίας να κοιτάξουν με τόλμη και γενναιότητα τα ερείπια που προκάλεσαν. Και στη συνέχεια να κάνουν τη σκληρή δουλειά που απαιτείται για να ανακτήσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών. Σε ένα πράγμα τουλάχιστον, ο Βανς είχε δίκιο: «Χρειάζονται δημοκρατικές εντολές για να επιτευχθεί οτιδήποτε έχει αξία τα επόμενα χρόνια».