Η Ελλάδα στο νέο ταραγμένο κόσμο του Τραμπ- Τα παλιά “εργαλεία” σκούριασαν…

Εάν υπήρχε κάποια αμφιβολία, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέϊ Λαβρόφ την διέλυσε. Ο εμπειρότερος διπλωμάτης στον κόσμο, καθώς υπηρετεί στην θέση αυτή από το 2004, δήλωσε πως η συνάντησή του στο Ριάντ με τον αμερικανό ομόλογό του Μάρκο Ρούμπιο αφορά “ολόκληρο το σύμπλεγμα των ρωσοαμερικανικών σχέσεων”. Ως εκ τούτου, είναι προφανές πως βρισκόμαστε μπροστά στη διαμόρφωση ενός νέου παγκόσμιου γεωπολιτικού χάρτη, τον οποίο, εκτός απροόπτου, θα επισφραγίσει, σε επόμενο χρόνο, η συνάντηση κορυφής του Ντόναλντ Τραμπ με τον Βλαντιμίρ Πούτιν.

Κάποιοι αναλυτές παρομοιάζουν την πιθανή έκβαση μιας τέτοιας συμφωνίας με αυτή του 1987, όταν Ρόναλντ Ρέϊγκαν και Μιχαήλ Γκορμπατσώφ υπέγραψαν την Συνθήκη ΗΠΑ- Ρωσικής Ομοσπονδία (πρ. ΕΣΣΔ) για την ξάλειψη των Πυραύλων Μεσαίας Εμβέλειας και Μικρότερης Εμβέλειας, η οποία άντεξε μέχρι το 2019, όταν ο Τραμπ (πρώτη θητεία) αποφάσισε να αποσύρει την Αμερική απ΄ αυτήν επειδή την παραβίαζε η Μόσχα. Υπάρχουν αρκετές ενδείξεις, ωστόσο, ότι πρόκειται για κάτι πολύ μεγαλύτερο.

Η στρατηγική του Ντόναλντ Τραμπ είναι απλή. Αποσκοπεί πρωτίστως στην απομάκρυνση της Ρωσίας από την κινεζική ομπρέλα επιρροής, ώστε να επικεντρωθεί η αμερικανική πολιτική στον εμπορικό, οικονομικό και γεωπολιτικό επεκτατισμό του Πεκίνου. Η εξομάλυνση των αμερικανορωσικών σχέσεων και η επιστροφή του Βλαντιμίρ Πούτιν στο φουαγιέ της διεθνούς διπλωματίας είναι μέρος του μεγάλου σχεδίου, ό,τι για τις ΗΠΑ ο μεγάλος αντίπαλος είναι το Πεκίνο- όλα τα άλλα έπονται και μάλιστα σε απόσταση.

“Δευτερευόντως θα μας απασχολήσει το ουκρανικό”, πρόσθεσε, σε όσα εισαγωγικά περιγράψαμε, ο Λαβρόφ, κι αυτό ίσως αποτελέσει και τον καμβά επιχειρημάτων για τον αποκλεισμό της Ε.Ε και του Κιέβου απ΄αυτή την πρώτη φάση διαπραγματεύσεων. Όταν σχηματιστεί ο νέος γεωπολιτικός χάρτης (δυτικοί αναλυτές, ίσως καθ΄ υπερβολή, μιλούν για “νέα Γιάλτα”) Ευρώπη και Ζελένσκι θα πληροφορηθούν τις προθέσεις και το σχέδιο, το βέβαιο είναι πως θα προβλέπει την επαναχάραξη συνόρων (Ουκρανία-Ρωσία) και την απώλεια περίπου του 25% των ουκρανικών εδαφών ως αποτέλεσμα της ρωσικής εισβολής.

“Τυφλές” ευρωπαϊκές ηγεσίες

Είναι σαφές πως οι ευρωπαϊκές ηγεσίες αιφνιδιάστηκαν. Ίσως επειδή δεν είχαν λάβει σοβαρά υπόψη τους όσα έλεγε ο Τραμπ πριν κερδίσει τις αμερικανικές εκλογές, κυρίως, όμως, όσα έλεγε μετά από αυτές και όσα με σαφήνεια περιέγραψε στην ομιλία της ορκομωσίας του. Τώρα, δεν αντιμετωπίζουν μόνο μία απλή στροφή στην αμερικανική τακτική, αλλά μία ριζική αναθεώρηση του αμερικανικού δόγματος ασφαλείας για την Ευρώπη και τον κόσμο. Παράλληλα με μία επιθετική οικονομική και εμπορική πολιτική (δασμοί, ενέργεια κ.ά).

Η διάσκεψη στο Παρίσι με πρωτοβουλία του Εμανουέλ Μακρόν, όμως, τι είναι; Μία έστω καθυστερημένη αφύπνιση μπροστά στις τεκτονικές αναθεωρήσεις των παγκόσμιων ισορροπιών, ή ο ύστατος σπασμός μιας πολιτικά ημιθανούς Ευρώπης; Δυστυχώς, είναι πιθανό να είναι το δεύτερο.

Πώς μπορεί, άλλωστε, να προσδοκά κανείς την εκ βάθρων αλλαγή της ευρωπαϊκής στρατηγικής όταν είναι μάλλον σαφές πως δεν υπήρξε ποτέ κάτι τέτοιο; Εάν, δέκα πέντε και πλέον χρόνια από τότε που ξεκίνησε η οικονομική κρίση (2008) η Ευρώπη δεν έχει κατανοήσει πως σιγά σιγά κατέτρωγε τις σάρκες της και περιθωριοποιούσε τις κοινωνίες της (όπως περιγράφει ο Μάριο Ντράγκι στην έκθεσή του), δεν είναι και πολύ βάσιμες οι όποιες ελπίδες μιας γρήγορης, συνεκτικής και ενιαίας αντίδρασης.

Τα συμφέροντα που συγκρούονται στο εσωτερικό της ΕΕ είναι μεγάλα και οι αντιλήψεις πολύ διαφορετικές. Κι αυτό φάνηκε στην πρώτη αυτή συνάντηση στο Παρίσι, όπου η μοναδική κατ’ αρχήν συμφωνία αφορούσε την ανάγκη μεγάλης αύξησης των κονδυλίων για την άμυνα με ρήτρα διαφυγής από τους αυστηρούς δημοσιονομικούς κανόνες.

Είναι, όμως, η ασφάλεια της Ευρώπης (απέναντι στη Ρωσία;), ως συνέπεια της επικέιμενης απόσυρσης του αμερικανικού ενδιαφέροντος γι’ αυτήν, και την σταδιακή άρση των σχετικών εγγυήσεων που παρείχε παραδοσιακά η Ουάσιγκτον, το μοναδικό πρόβλημα της ΕΕ;

Ή μήπως είναι μεγαλύτερα τα προβλήματα της ανταγωνιστικότητας, της παραγωγικότητας, του χαοτικού ενεργειακού ελλείμματος, της απουσίας κοινωνικής συνοχής, της πίεσης που δέχεται το πλεονέκτημα της ευρωπαϊκής ευημερίας, και, εν τέλει στα πολιτικά, η εκρηκτική άνοδος εθνικιστικών ακροδεξιών κομμάτων που αναλαμβάνουν ακόμα και την διακυβέρνηση κρατών; Μαζί, φυσικά, με τους πολιορκητικούς κριούς που στήνει ο Ντόναλντ Τραμπ σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και προοπτικά θα προκαλέσουν ακόμα βαθύτερα προβλήματα συνοχής.

Η ελληνική παράμετρος

Το πρόβλημα είναι σοβαρό και για την Ελλάδα. Η κυβέρνηση και το βασικό τμήμα του πολιτικού συστήματος επένδυσε -παράδοξα και με το θυμικό- στη νίκη της Κάμαλα Χάρις, μετά στην υποβάθμιση του σχεδίου Τραμπ, στη συνέχεια αναζήτησε τους λάθος διαύλους επικοινωνίας (έλλειμμα πληροφόρησης), και τώρα η Αθήνα επιχειρεί να πιάσει το νήμα μέσω μιας εταιρείας lobbying στην Ουάσιγκτον. Σωστό, όμως οι λομπίστες κλείνουν ραντεβού και προλειαίνουν το έδαφος, δεν εκπονούν στρατηγική. Αυτή πρέπει να συμφωνηθεί στην Αθήνα, να έχει αρχή, μέση και τέλος, να εκπαιδευτεί κατάλληλα η διπλωματία μας, και –ευκταίον και απαραίτητο– να συγκλίνει σε αυτή όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος της κεντρικής πολιτικής σκηνής.

Δυστυχώς, φαίνεται πως στα κόμματα πλεονάζουν οι σχολιαστές των διεθνών εξελίξεων, οι κρυφοί, ή φανεροί, υποστηρικτές της θεωρίας Τραμπ για την Ευρώπη, και σκληροί επικριτές του τραμπισμού.

Το να σου αρέσει, ή να μην σου αρέσει ο αμερικανός πρόεδρος και ο “κόσμος” που σχεδιάζει, είναι δικαίωμα, η προετοιμασία της χώρας σου, όμως, μπροστά στο νέο “χάρτη” σύγκρουσης συμφερόντων που περιλαμβάνει και την ευρύτερη περιοχή μας, είναι υποχρέωση.

Μερικά συνοδευτικά ερωτήματα:

-Τι θα σημάνει η πιθανή –κατά τους περισσότερους αμερικανούς αναλυτές, βέβαιη– απόσυρση του αμερικανικού πλέγματος ασφαλείας από την Ευρώπη, για τον στρατηγικό σχεδιασμό πέριξ του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης; Ένα “καρφί”, δηλαδή, στον τουρκικό αναθεωρητισμό που προσπάθησε να ακυρώσει.

-Ποιός μπορεί να είναι ο αντίκτυπος στο Κυπριακό από τη νομιμοποίηση (μέσω μιας συμφωνίας Τραμπ-Πούτιν) των κατεχόμενων εδαφών ανεξάρτητης χώρας, ως συνέπεια της ρωσικής εισβολής;

-Μήπως η βελτίωση των αμερικανοτουρκικών σχέσεων και ένας σταθερός ανοικτός δίαυλος επικοινωνίας Τραμπ- Ερντογάν, για τη Μέση Ανατολή και άλλες αμερικανικές στρατηγικές προτεραιότητες στην περιοχή μας, ενισχύσει τον τουρκικό αναθεωρητισμό; Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει: πρώτον, επιμονή της Τουρκίας στο “αφήγημα” των δύο κρατών στην Κύπρο, με διευθέτηση, βεβαίως, της “κατανομής” των κοιτασμάτων στη Ν.Α Μεσόγειο, δεύτερον, μία νέα αδυσώπητη κούρσα εξοπλισμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, είτε λόγω επιστροφής στην ένταση, είτε για να ικανοποηθεί ο ίδιος ο αμερικανός πρόεδρος από τις “παραγγελίες” μας προς την πολεμική βιομηχανία των ΗΠΑ.

-Η θέση ότι στα ελληνοτουρκικά έχουμε ισχυρές συμμαχίες και το Διεθνές Δίκαιο με το μέρος μας καταρρέει με πάταγο. Καμία συμμαχία δεν φαίνεται ανθεκτική σε αυτό το νέο ευρωπαϊκό περιβάλλον (το διαπιστώσαμε και με την υπόθεση των Meteor) και υπό το πρίσμα της στρατηγικής του Τραμπ, το δε Διεθνές Δίκαιο έχει ήδη ακυρωθεί από τον αμερικανό πρόεδρο, μέσω… Παναμά, Καναδά, Γροιλανδίας κλπ, και είναι πιθανό να εκπνεύσει ως αντίληψη σε μία συμφωνία επί του πεδίου στην Ουκρανία.

-Πώς, ακόμα, θα απαντήσει η χώρα μας εφόσον ενισχυθεί η τάση για αποστολή ευρωπαϊκών στρατευμάτων στην Ουκρανία με σκοπό την διασφάλιση της όποιας συμφωνίας Τραμπ-Πούτιν; Πόσο εύκολα αποδεκτό θα ήταν κάτι τέτοιο από τους πολίτες, εάν δεν υπάρχει σαφής και αιτιολογημένη βάση και πολιτική συνεννόηση;

-Τέλος –αν και μπορούν να ειπωθούν πολλά ακόμα-, όταν ο Τραμπ “τα βρίσκει” με τον Πούτιν, και δηλώνει ότι τον …εμπιστεύεται, η δε υπόλοιπη Ευρώπη αρχίζει αμήχανα την αναθεώρηση της στρατηγικής για μέτωπο απέναντι στην …”αυτοκρατορία του κακού” (Ρωσία), πώς θα ξαναπιάσει η Αθήνα το νήμα των παραδοσιακών σχέσεων με τη Μόσχα που κατέρρευσε από την πρώτη κιόλας φάση της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία;

Εν κατακλείδι, σε αυτόν το νέο ταραγμένο χώρο που ίσως αναθεωρηθεί συθέμελα, η Ελλάδα οφείλει να δει “εχθρούς” και “συμμάχους” με νέο βλέμμα και νέα στρατηγική. Τα παλιά εργαλεία σκούριασαν, οι αυταρέσκειες χτυπούν με θόρυβο στον τοίχο των τεράστιων νέων γεωπολιτικών συμφερόντων, ακόμα και τα πλεονέκτημα μετατρέπονται εύκολα σε μειονεκτήματα.

Η διπλωματία μας, που ίσως είχε “καλομάθει” να διαβάζει τις γεωπολιτικές ισορροπίες με το εγχειρίδιο του “πάγιου”, πρέπει να επανεκπαιδευτεί τάχιστα. Προέχει, ωστόσο, η εκπόνηση νέας στρατηγικής με εναλλακτικά σενάρια, καθώς αυτό που συμβαίνει πιθανότατα θα έχει μεγάλο βάθος χρόνου, ίσως ξεπερνάει την τετραετία Τραμπ. Σε κάθε περίπτωση, ο χώρος δράσης μας είναι η Ευρώπη, χωρίς, ωστόσο, να μπορούμε πλέον να βασιζόμαστε σε αυτό το υπό διαμόρφωση πεδίο σύγκρουσης συμφερόντων που αναζητεί ενιαία έκφραση και στάση σε στενά χρονικά περιθώρια. Όμως, δεν πρέπει να είναι μόνο αυτός. Η Ελλάδα είχε κατά το παρελθόν την “πολυτέλεια” να κινείται πολυδιάστατα, από τον αραβικό κόσμο μέχρι την Ευρώπη, και από την Ουάσιγκτον μέχρι τη Μόσχα και το Πεκίνο. Αυτό οφείλει να το ξαναβρεί, να το περιγράψει με νέους όρους, και να το εφαρμόσει.

Και επ΄ αυτού απαιτείται και η εγχώρια κατασίγαση πολιτικών παθών, η ευρύτερη δυνατή, δηλαδή, συνεννόηση των πολιτικών δυνάμεων. Εκείνων, τουλάχιστον, που μπορούν να το κάνουν. Εάν δεν συμβούν όλα αυτά, οι καιροί που έρχονται θα είναι δύσκολοι.