Από το “Δόγμα ’95” στο Festen του Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου που έγινε sold out- Η ιστορία και η παράσταση

Γιατί το Festen έγινε sold out από τις πρώτες μέρες; Πώς μπορεί μία ταινία για σινεφίλ να μεταφέρεται σε ένα θεατρικό χώρο που μετατρέπεται σε οικογενειακό ξενοδοχείο για να υποδεχτεί όχι θεατές αλλά καλεσμένους- πρόσωπα, δηλαδή, που συμμετέχουν στο δρώμενο και εμπλέκονται στην πλοκή;

Το θέμα του έργου αλλά και ο τρόπος με τον οποίο έχει σκηνοθετήσει το “Festen” ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος δημιουργώντας μια οικειότητα με το κοινό, πυροδότησε το ενδιαφέρον των θεατρόφιλων και το έκανε sold out από τις πρώτες μέρες

Η γνωστή ταινία του Δόγματος 95, που αποκαλύπτει μια ιστορία ενδοοικογενειακής σεξουαλικής βίας, μεταφέρεται σε μια παράσταση που εμπλέκει όσο το δυνατό περισσότερο τους θεατές. Η ιδέα είναι ενδιαφέρουσα, το αποτέλεσμα τελικά άνισο, αλλά η βασική ερμηνεία του Προμηθέα Αλειφερόπουλου συνταρακτική. Πίσω, λοιπόν, από το Festen που μεταφέρει στο Θέατρο Άλμα ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος κρύβεται μία ιστορία, αυτή των Δανών κινηματογραφιστών που έδωσαν “Όργο αγνότητας” απέναντι στην ευκολία του εμπορικού κινηματογράφου.

Η παράσταση

Θεατρική μεταφορά της σινεφίλ ταινίας του κινήματος «Δόγμα 95», «Οικογενειακή Γιορτή» του Τ. Βίντερμπεργκ, με θέμα την ενδοοικογενειακή σεξουαλική κακοποίηση, που σπάσει τα όρια μεταξύ θεατή και ηθοποιού. Πρόκειται για την ιστορία μιας οικογενειακής γιορτής, παρουσία όλης της οικογένειας καθώς και πλήθους φίλων, για τα εξηκοστά γενέθλια του πατέρα. Όλοι τον αγαπούν και τον σέβονται. Ή μήπως όχι; Κατά την διάρκεια της γιορτής ο μεγαλύτερος γιος, ο Κρίστιαν, αποκαλύπτει το μυστικό που κρύβει από την παιδική του ηλικία και που πιθανότατα υπήρξε και ο λόγος αυτοκτονίας της δίδυμης αδελφής του.

---

Ερμηνεύουν: Ν. Τσαλίκη, Γ. Ζιόβας, Πρ. Αλειφερόπουλος, Ιωάν. Κολλιοπούλου, Μ. Πουρέγκα, Ιωάν. Τζίκα. Σκην.-κοστ.: Ηλ. Δουλαδίρη. Φωτ.: Ζ. Μολυβδά-Φαμέλη

Το σημείωμα του σκηνοθέτη

“Το 1998, έναν χρόνο μετά την ενηλικίωσή μου, είδα στον κινηματογράφο το “Festen”. Την πρώτη ουσιαστική και καθοριστική ταινία του καλλιτεχνικού κινήματος “Dogma” σε σκηνοθεσία του Τόμας Βίντεμπεργκ. Σοκαρισμένος παρακολούθησα την καινούρια αυτή αφήγηση καθώς ο σκηνοθέτης, με τον τρόπο που επέλεξε να κινηματογραφήσει, θέλησε να μας εμπλέξει τόσο πολύ στην ιστορία ώστε να μη νιώθουμε πως παρακολουθούμε μία ταινία, αλλά τα σχεδόν αμοντάριστα ντοκουμέντα μιας πραγματικής οικογενειακής ιστορίας. Ό,τι πιο κοντινό στο να ήμασταν αληθινά παρόντες στην γιορτή. Ένιωσα άβολα. Με τάραξε. Και το θέμα και ο καινούριος τρόπος. Το τακτοποίησα κάπου μέσα μου και δεν επανήλθα. Για χρόνια. 26 χρόνια. Μέσα σε αυτά τα χρόνια, ασχολούμενος κυρίως με το θέατρο, μία βασική σκέψη εδραιώθηκε μέσα μου.

Elina Giounanli

Το θέατρο δεν είναι ένας χώρος που λέμε ιστορίες. Ο κινηματογράφος μπορεί να το κάνει καλύτερα από εμάς. Το θέατρο είναι ένας τόπος “κοινωνίας”. Όλοι μαζί, θεατές και ερμηνευτές, μαζευόμαστε στον ίδιο χώρο και μέσα από την δημόσια μαρτυρία του τραύματος γνωρίζουμε καλύτερα τον εαυτό μας. Και ίσως κάνουμε και ένα βήμα πιο κοντά σε αυτόν. Κάπως έτσι επανήλθε μέσα μου το “Festen”. Μετά από 26 χρόνια. Σκέφτηκα τον Κρίστιαν. Τον μεγάλο γιο της οικογένειας. Έχει ανάγκη από θεατές για να βρει τη δύναμη να πει αυτό που κρύβει από παιδί. Η ανάγκη του Κρίστιαν να μοιραστεί δημόσια, στα πλαίσια της γιορτής για τα γενέθλια του πατέρα του, το τραύμα του, να χρησιμοποιήσει τους καλεσμένους σαν μάρτυρες για να τα καταφέρει, μου θύμισε τη δική μας λειτουργία. Την θεατρική. Με τάραξε ξανά. Μου γέννησε την επιθυμία για την δημιουργία μιας παράστασης που θα μας φέρει ακόμα πιο κοντά στο γεγονός. Μία παράσταση που συνομιλεί με την κυρίαρχη ιδέα της ταινίας. Συνομιλεί και με τον τρόπο.

Μία παράσταση που καταργεί τα όρια μεταξύ θεατή και ηθοποιού. Που μας εμπλέκει βιωματικά. Κανείς δεν παρακολουθεί κανέναν. Όλοι μαζί ζούμε την ιστορία απ’ την αρχή μέχρι το τέλος. Μία παράσταση με καλεσμένους στην γιορτή και όχι με θεατές. Μία παράσταση που μας κάνει τους μάρτυρες που χρειάζεται ο Κρίστιαν. Που χωρίς την δική μας μαρτυρία δεν έχει νόημα να ειπωθεί η ιστορία. Το μόνο που θα χρειαστεί να αποφασίσει ο καλεσμένος μας πριν έρθει στην γιορτή, είναι αν θα αποτελέσει μέλος της οικογένειας ή στενός φίλος και θα καθίσει μαζί της στο τραπέζι, αν θα καθίσει δίπλα ή αν θα πάρει μέρος στη γιορτή από κάποια απόσταση. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να είναι έτοιμος να εμπλακεί προσωπικά”.

Δόγμα 95

Το Dogme 95 ήταν ένα Δανέζικο avant-garde κινηματογραφικό κίνημα που ιδρύθηκε από τους Lars von Trier και Thomas Vinterberg , οι οποίοι δημιούργησαν το “Dogme 95 Manifesto” και τους “Wows of Chastity” ( Δανικά : kyftøers ). Αυτοί ήταν κανόνες για τη δημιουργία ταινιών με βάση τις παραδοσιακές αξίες της ιστορίας, της υποκριτικής και του θέματος, ενώ αποκλείεται η χρήση περίτεχνων ειδικών εφέ ή τεχνολογίας. Υποτίθεται ότι δημιουργήθηκε ως μια προσπάθεια να «πάρουν πίσω την εξουσία για τους σκηνοθέτες ως καλλιτέχνες» σε αντίθεση με το κινηματογραφικό στούντιο.

Ο Von Trier και ο Vinterberg ενώθηκαν αργότερα από τους Kristian Levring και Søren Kragh-Jacobsen , σχηματίζοντας μια ομάδα γνωστή ως Dogme 95 Collective ή The Dogme Brothren. Ο Γαλλοαμερικανός σκηνοθέτης Jean-Marc Barr και ο Αμερικανός σκηνοθέτης Harmony Korine θεωρούνται επίσης ως σημαντικά πρόσωπα του κινήματος. Το Breaking the Waves (1996), η πρώτη ταινία του φον Τρίερ υπό τη δική του εταιρεία παραγωγής Zentropa , θεωρείται συχνά το πρώτο έργο που προέρχεται από το κίνημα παρά το γεγονός ότι παραβιάζει πολλούς από τους κανόνες του κινήματος.

Ο Λαρς φον Τρίερ και ο Τόμας Βίντερμπεργκ (φωτό επάνω) έγραψαν και συνυπέγραψαν το μανιφέστο και τους «όρκους» του συντρόφου του. Ο Βίντερμπεργκ είπε ότι έγραψαν τα κομμάτια σε 45 λεπτά. Το μανιφέστο μιμείται αρχικά τη διατύπωση του δοκιμίου του 1954 του François Truffaut «Une suree tendance du cinéma français» στο Cahiers du cinéma .

Ανακοίνωσαν το κίνημα Dogme στις 13 Μαρτίου 1995, στο Παρίσι , στο συνέδριο Le cinéma vers son deuxième siècle . Ο κόσμος του κινηματογράφου είχε συγκεντρωθεί για να γιορτάσει τον πρώτο αιώνα των ταινιών και να συλλογιστεί το αβέβαιο μέλλον του εμπορικού κινηματογράφου. Κληθείς να μιλήσει για το μέλλον του κινηματογράφου, ο Λαρς φον Τρίερ πλημμύρισε ένα σαστισμένο κοινό με κόκκινα φυλλάδια που αναγγέλλουν το «Dogme 95».

Η διακήρυξη

Το ΔΟΓΜΑ ’95/ DOGMA 95 ιδρύθηκε από μια ομάδα Δανών σκηνοθετών στην Κοπεγχάγη την άνοιξη του 1995. Το ΔΟΓΜΑ ’95 έχει δεδομένο στόχο την καταπολέμηση «συγκεκριμένων τάσεων» στον κινηματογράφο σήμερα. Το ΔΟΓΜΑ ’95 είναι μια πράξη σωτηρίας!

(…) Σήμερα, μια απίστευτη τεχνολογική επανάσταση συντελείται, το αποτέλεσμα της οποίας θα είναι ο απόλυτος εκδημοκρατισμός του κινηματογράφου. Για πρώτη φορά, ο καθένας μπορεί να κάνει ταινίες. Όμως, όσο πιο προσβάσιμα γίνονται τα μέσα, τόσο πιο σημαντική γίνεται η πρωτοπορία. Δεν είναι τυχαίο ότι η φράση avant-garde (πρωτοπορία, εμπροσθοφυλακή) έχει στρατιωτικά σημαινόμενα.
(…) Το 1960 τα πράγματα είχαν φτάσει στο απροχώρητο. Ο κινηματογράφος είχε ωραιοποιηθεί μέχρι θανάτου, είπαν ωστόσο από τότε η χρήση οπτικών εφέ έγινε μεγαλύτερη. Το «ύψιστο» καθήκον των συμβιβασμένων κινηματογραφιστών είναι να κοροϊδέψουν το κοινό. Αυτό είναι για το οποίο είμαστε τόσο περήφανοι. Αυτό μας έφεραν τα «100 χρόνια κινηματογράφου»; Την ανάγκη παροχής ψευδαισθήσεων για τη δημιουργία συναισθημάτων; Και με ποίο τρόπο; Με τη δυνατότητα ελεύθερης επιλογής από τον ιδιώτη -δημιουργό του είδους της απάτης που θα χρησιμοποιήσει;
(…) Η δραματουργία έγινε το «χρυσόμαλλο δέρας» γύρω από το οποίο χορεύομε. Οι ταινίες, στις οποίες οι εσωτερικές ζωές των χαρακτήρων δικαιολογούν την πλοκή, παραείναι πολύπλοκες και δεν θεωρούνται «υψηλή τέχνη». Όπως ποτέ στο παρελθόν, η επιφανειακή δράση και η επιφανειακή κινηματογραφία λαμβάνουν όλους τους επαίνους. Το αποτέλεσμα είναι στείρο, άγονο, μάταιο. Μια ψευδαίσθηση πάθους και μια ψευδαίσθηση αγάπης.
(…) Το ΔΟΓΜΑ ’95 αντιστέκεται στον κινηματογράφο των ψευδαισθήσεων με την παρουσίαση μιας ομάδας αδιαφιλονίκητων κανόνων, γνωστών ως «ΟΡΚΟΣ ΑΓΝΟΤΗΤΑΣ».

Ο όρκος της αγνότητας

1. Η κινηματογράφηση πρέπει να γίνεται στους φυσικούς χώρους. Κατασκευές και σκηνικά δεν πρέπει να φτιάχνονται (Εάν ένα συγκεκριμένο σκηνικό είναι απαραίτητο για την πλοκή. Θα πρέπει να επιλεγεί ένας χώρος όπου το συγκεκριμένο σκηνικό να μπορεί να βρεθεί).
2. Ο ήχος δεν πρέπει ποτέ να παράγεται ξεχωριστά από την εικόνα και το αντίστροφο. (Μουσική δεν πρέπει να χρησιμοποιείται, εκτός και αν παίζεται την ώρα που γυρίζεται η σκηνή).
3. Η κάμερα πρέπει να κρατιέται στο χέρι. Οποιαδήποτε κίνηση ή στασιμότητα μπορεί να επιτευχθεί με το χέρι είναι αποδεκτή. (Δεν είναι η ταινία που πρέπει να γυριστεί εκεί όπου στέκεται η κάμερα, η κάμερα πρέπει να είναι εκεί όπου η ταινία λαμβάνει χώρα).
4. Η ταινία πρέπει να είναι έγχρωμη. Ιδιαίτερος φωτισμός δεν είναι αποδεκτός. (Εάν ο φωτισμός είναι τόσο χαμηλός, ώστε δεν είναι δυνατό το γύρισμα, η σκηνή ή θα πρέπει να κοπεί ή να γυριστεί με μια μόνη λάμπα πάνω στη κάμερα).
5. Οπτική επεξεργασία και φίλτρα απαγορεύονται.
6. Η ταινία δεν πρέπει να περιέχει επιφανειακή δράση.(Φόνοι, όπλα κ.λ.π. δεν πρέπει να εμφανίζονται).
7. Χρονικά και γεωγραφικά εφέ απαγορεύονται.(Αυτό σημαίνει ότι η ταινία γίνεται εδώ και τώρα).
8. Ταινίες ειδικού περιεχομένου δεν είναι αποδεκτές.
9. Η φόρμα της ταινίας πρέπει να είναι σε 35mm όπως ορίζεται από την Ακαδημία.
10. Ο σκηνοθέτης δεν πρέπει να αναγνωρίζεται ως ο «δημιουργός».

Κοπεγχάγη, Δευτέρα 13 Μαρτίου 1995

Εκ μέρους του DOGMA ’95

Lars von Trier,
Thomas Vinterberg