Τα “ανεξήγητα” των σεισμών στη Σαντορίνη-Τέσσερις επιστήμονες αναλύουν στο libre την εξέλιξη του φαινομένου 

Η σεισμική δραστηριότητα στην περιοχή της Σαντορίνης έχει προκαλέσει έντονο σκεπτικισμό στην επιστημονική κοινότητα η οποία έχει καταλήξει εν ολίγοις στα εξής συμπεράσματα: δεν υπάρχει χρονοδιάγραμμα για τη διάρκεια της, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος για σεισμό πάνω από 6 Ρίχτερ ενώ εσχάτως άρχισε να μπαίνει στην εξίσωση ενδεχόμενος συσχετισμός με τα ηφαιστειακά δεδομένα της περιοχής.

Των Παναγιώτη Ι. Δρίβα, Χρόνη Διαμαντόπουλου

Σε μια προσπάθεια να φωτίσουμε τις απορίες όλων μας στο πλαίσιο μιας νηφάλιας ενημέρωσης, και να εξηγήσουμε τα… “ανεξήγητα” για μας μυστήρια της σεισμογενούς περιοχής του Αιγαίου μιλήσαμε με τέσσερις επιστήμονες οι οποίοι από την έναρξη της “σεισμικής κρίσης” παρακολουθούν στενά το φαινόμενο και έχουν εμπεριστατωμένη άποψη για τη μέχρι τώρα εξέλιξη….

Πρόκειται για τους Κώστα Παπαζάχο, Γεράσιμο Παπαδόπουλο, Δημήτρη Παπανικολάου και Σταύρο Τάσσο.

Με τόνους αισιοδοξίας περιγράφει μια δύσκολη κατάσταση ο Δρ Γερ. Παπαδόπουλος. Κάνει λόγο για “χαρακτηριστικά γνωρίσματα πολλών προσεισμικών ακολουθιών, όχι σμηνοσειρών” τα οποία “προδικάζουν την έλευση ισχυρότερου σεισμού“. Ωστόσο δεν παραλείπει να προσθέσει ότι μετά τα “μεγέθη 5,2 και 5,3, αντίστοιχα, παρατηρείται μια σχετική ύφεση που δίνει ένα τόνο αισιοδοξίας”.

Ο καθηγητής Κώστας Παπαζάχος και εκπρόσωπος Τύπου της Επιτροπής Σεισμικού κινδύνου επικεντρώνει στο “ότι αυτή τη στιγμή εμφανίζεται κόπωση κινδύνου”. Όσον αφοά το ηφαίστειο αναφέρει: “Υπάρχει μία ήπια έξαρση μέσα στη Σαντορίνη, η οποία οφείλεται σε μία διέγερση του ηφαιστείου, η οποία έχει ξεκινήσει περίπου από το καλοκαίρι. Αυτό είναι ένα φαινόμενο μόνιμο, το οποίο δεν μας απασχολεί αυτή τη στιγμή γιατί είναι πιο αργό στην εξέλιξη, αλλά αυτό υπάρχει και το έχουμε ανακοινώσει από τον Γενάρη και είναι ξεχωριστό“…

Ο Δημήτρης Ι. Παπανικολάου, Ομότιμος Καθηγητής, αν και αναφέρεται σε ηφαιστειακή δρστηριότητα στις αρχές του 2024, επισημαίνει σαφώς ότι “δεν αναμένεται έκρηξη” διευκρινίζοντας πως “η μικρή ανύψωση των 4 cm (στην Καλντέρα) οφείλεται στην δραστηριότητα του 2024, που ήδη σταμάτησε”….

Ο Σταύρος Τάσσος, Σεισμολόγος, αναφέρει ότι δεν μπορεί “να αποκλειστεί η πιθανότητα ενός μεγαλύτερου των 5,3 σεισμού” υπογραμμίζοντας ότι “το πιθανότερο είναι ότι η σεισμική αυτή ακολουθία θα συνεχιστεί για αρκετές εβδομάδες ακόμα.

Γεράσιμος Παπαδόπουλος: «Θα χρειαστούν αρκετές μέρες προσεκτικής αξιολόγησης πριν καταλήξουμε σε ασφαλή συμπεράσματα»

Πριν από δύο βδομάδες ξεκίνησε μια έντονη σεισμική δράση στο θαλάσσιο χώρο μεταξύ Σαντορίνης και Αμοργού, η οποία εξελίχθηκε ταχύτατα με ιδιαιτέρως επιθετικά χαρακτηριστικά. Συγκεκριμένα, το πλήθος των σεισμών αυξανόταν με εκθετικό ρυθμό και τα μεγέθη επίσης αύξαναν συνεχώς. Αυτά είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα πολλών  προσεισμικών ακολουθιών, όχι σμηνοσειρών,  που έχουν μελετηθεί σε όλο τον κόσμο. Τα χαρακτηριστικά αυτά προδικάζουν την έλευση ισχυρότερου σεισμού.

Πράγματι, στις 5 και 10 Φεβρουαρίου έγιναν οι ισχυρότεροι μέχρι τώρα σεισμοί με μεγέθη 5,2 και 5,3, αντίστοιχα. Έκτοτε παρατηρείται μια σχετική ύφεση δεδομένου ότι ο ρυθμός της σεισμικής δράσης μειώθηκε και ταυτόχρονα μειώθηκαν και τα μεγέθη.

Προς το παρόν τα σημάδια αυτά δίνουν έναν τόνο αισιοδοξίας ότι η σεισμική δράση μπορεί να αποκλιμακωθεί σταδιακά, αλλά προς το παρόν είναι νωρίς για να το υποστηρίξουμε αυτό με ισχυρά επιστημονικά επιχειρήματα. Θα χρειαστούν αρκετές μέρες προσεκτικής αξιολόγησης πριν καταλήξουμε σε ένα τέτοιο συμπέρασμα. Μέχρι τώρα έχουν καταγραφεί από το εθνικό σεισμογραφικό δίκτυο πάνω από 2500 σεισμοί.

Οι σεισμοί συσχετίστηκαν από μερικούς επιστήμονες με επερχόμενη ηφαιστειακή έκρηξη. Η άποψη αυτή δεν δικαιώνεται από τις καταγραφές των σεισμών που δείχνουν ότι οι σεισμοί είναι τεκτονικοί και όχι ηφαιστειακοί. Εξάλλου, τα επίκεντρά τους εντοπίζονται σε αποστάσεις μεγαλύτερες από 15 χλμ., από το κοντινότερο υποθαλάσσιο κέντρο του Κολούμπου, και μεγαλύτερες από 25 χλμ. από το ηφαίστειο της Νέας Καμμένης μέσα στην καλντέρα.

Άλλοι μίλησαν για τον κίνδυνο δημιουργίας τσουνάμι, παραλείποντας συχνά να αναφέρουν ότι αυτό μπορεί να συμβεί αν το μέγεθος του σεισμού είναι μεγάλο, δηλαδή πάνω από 6,0 ή και 6,5. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το επίπεδο του σεισμικού κινδύνου στη διεγερμένη περιοχή ανέβηκε κατά το τελευταίο διάστημα, ενώ το επίπεδο του ηφαιστειακού κινδύνου δεν αυξήθηκε μέχρι τώρα. Η συνεχής και προσεκτική παρακολούθηση και αξιολόγηση της σεισμικής δράσης και των συναφών φαινομένων είναι ο μόνος τρόπος για να ερμηνεύουμε ορθά τα φαινόμενα και να επικοινωνούμε δημόσια τα θέματα των κινδύνων.   

Κώστας Παπαζάχος: «Παρατηρείται «κόπωση κινδύνου»

«Μας προβληματίζει το γεγονός ότι είναι δύσκολο και δύσπεπτο από τους κατοίκους να αποδεχτούν ότι αυτές οι ακολουθίες κρατάνε σημαντικό χρονικό διάστημα. Ας υποθέσουμε ότι είναι μια σμηνοσειρά που είναι το πιο πιθανό σενάριο. Είναι κάτι το οποίο κρατάει εβδομάδες, συνήθως σε κάποιες περιπτώσεις και μήνες περισσότερους, καμιά φορά και από δύο και τρεις μήνες.

Αυτό είναι το πρόβλημά μας. Ότι αυτή τη στιγμή εμφανίζεται αυτό που λέγαμε «κόπωση κινδύνου», δηλαδή ο κόσμος κουράζεται μετά από κάποιο διάστημα και ταλαιπωρείται από τις συνεχόμενες δονήσεις, δυσκολεύεται να αποδεχτεί ότι αυτές οι ακολουθίες κρατούν ένα σημαντικό χρονικό διάστημα».

Για το ηφαίστειο της Σαντορίνης

«Υπάρχει μία ήπια έξαρση μέσα στη Σαντορίνη, η οποία οφείλεται σε μία διέγερση του ηφαιστείου, η οποία έχει ξεκινήσει περίπου από το καλοκαίρι. Αυτό είναι ένα φαινόμενο μόνιμο, το οποίο δεν μας απασχολεί αυτή τη στιγμή γιατί είναι πιο αργό στην εξέλιξη, αλλά αυτό υπάρχει και το έχουμε ανακοινώσει από τον Γενάρη και είναι ξεχωριστό. Όσον αφορά το Κολούμπο, η ακολουθία είναι πολύ μακριά από το ηφαίστειο. Δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι υπάρχει δραστηριοποίηση του Κολούμπο, δραστηριοποίηση τέτοια που να δημιουργεί υποψίες διαφορετικές. Από την ανατολική μεριά της Σαντορίνης η ακολουθία που μας απασχολεί είναι η σεισμική ακολουθία που είναι στην Άνυδρο».

«Εκτίμηση των σεισμικών γεγονότων στο χώρο μεταξύ Σαντορίνης – Αμοργού»
(Διέγερση Ιανουαρίου – Φεβρουαρίου 2025)

Κατ’  αρχήν, πρόκειται για ένα ιδιαίτερο γεωδυναμικό φαινόμενο, το οποίο δεν έχει συμβεί στη χώρα μας έως σήμερα, τουλάχιστον κατά την χρονική περίοδο που έχουμε ενόργανες μετρήσεις. Στην αρχή το φθινόπωρο του 2024 έως λίγο μετά τις γιορτές φαινόταν να έχουμε μικρούς ηφαιστειακούς σεισμούς κάτω από την Καλντέρα της Σαντορίνης, γεγονός που παρέπεμπε στην προηγούμενη έξαρση του  2011 του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Στη συνέχεια όμως η δραστηριότητα αυτή σταμάτησε και εμφανίστηκε κάποια μικρή διέγερση πιο ανατολικά στο Υποθαλάσσιο Ηφαίστειο του Κολούμπο. Οι σεισμοί αυτοί μεγέθους 1.5-3.0 σίγησαν και εμφανίστηκαν τεκτονικοί σεισμοί μεγέθους άνω του 4 στο χώρο μεταξύ Κολούμπο και  της νησίδας της Ανύδρου. Έκτοτε, οι σεισμοί αυξήθηκαν σταδιακά έως και 5.3 στο πρώτο δεκαπενθήμερο του Φεβρουαρίου με αμείωτη συχνότητα πολλών δεκάδων σεισμών ανά ημέρα.

Το φαινόμενο κατέστη σαφές ότι δεν μπορούσε να αντιστοιχηθεί με την συνήθη σεισμική δραστηριότητα των τεκτονικών σεισμών, που διακρίνονται σε προ-σεισμούς, κύριο σεισμό και μετα-σεισμούς. Με την προσθήκη νέων σεισμογράφων (π.χ. στην Άνυδρο) και κυρίως υποθαλάσσιων σεισμογράφων άρχισε να γίνεται πιο σαφής ο χώρος διέγερσης, τόσο σε γεωγραφικές συντεταγμένες όσο και σε βάθος. Σε συνδυασμό με τις προηγούμενες γεωφυσικές μετρήσεις προσδιορισμού του μάγματος στον φλοιό, φάνηκε ότι έχουμε διείσδυση γρανιτικού μάγματος σε βάθος 15-5 χλμ μεταξύ Κολούμπο και Ανύδρου, το οποίο ασκεί πιέσεις, πέραν των τεκτονικών τάσεων που προυπήρχαν, με προσπάθεια ανόδου προς την επιφάνεια. Το αποτέλεσμα είναι να ενεργοποιούνται τα ενεργά ρήγματα βαρύτητας και να δίνουν σεισμούς σταδιακά μεγαλύτερους από 4 έως 5.3. Το μεγαλύτερο μέγεθος που αναμένεται είναι η πιθανή ενεργοποίηση του ρήγματος της Ανύδρου, το οποίο έχει βυθίσει προς τα ΒΔ την Λεκάνη / Τάφρο της Ανύδρου, η οποία φιλοξενεί το υποθαλάσσιο ηφαίστειο του Κολούμπο και την αλυσίδα των 22 ηφαιστειακών κώνων. Με βάση το μέγεθος του ρήγματος και τα λοιπά του χαρακτηριστικά αναμένεται σεισμός μεγέθους 6 (5.9-6.1). Το μέγεθος αυτό δεν αναμένεται να δώσει κύματα τσουνάμι, τα οποία συμβαίνουν συνήθως σε σεισμούς μεγέθους άνω του 7.

Με βάση συγκριτικά στοιχεία από άλλες περιοχές εκτός Μεσογείου παρόμοιας τεκτονο-μαγματικής δραστηριότητας αναμένεται χρονική διάρκεια μερικών μηνών. Επισημαίνεται ότι δεν αναμένεται ηφαιστειακή έκρηξη στην περιοχή  (Η μικρή ανύψωση των 4 cm που βρέθηκε οφείλεται στην δραστηριότητα του 2024, που ήδη σταμάτησε) και δεν αναμένεται δραστηριοποίηση του μεγάλου ρήγματος της Αμοργού στα ανατολικά, που εκτονώθηκε με τον σεισμό του 1956. Τα άλλα μεγάλα ρήγματα στην ευρύτερη περιοχή, της  Ίου και της Ανάφης, που μπορούν να δώσουν μεγέθη σεισμών της τάξεως του 6.5 βρίσκονται εκτός της περιοχής της παρούσας διέγερσης. Οι σεισμικές εντάσεις του πιθανού σεισμού μεγέθους 6 στη Σαντορίνη αναμένονται σχετικά μικρές έως μέτριες λόγω της απόστασης των 20-25 χλμ και του βάθους. Σε κάθε περίπτωση θα είναι μικρότερες στο νότιο τμήμα, όπου έχουμε το αλπικό υπόβαθρο, σε σχέση με το βόρειο, όπου έχουμε μόνον ηφαιστειακά πετρώματα. Η δυσμενέστερη περιοχή είναι η ζώνη των κρημνών της Καλντέρας, όπου θα έχουμε και καταπτώσεις βράχων – κατολισθήσεις.

«Τι συμβαίνει στη Σαντορίνη –  Τα «ανεξήγητα» της σμηνοσειράς»

Οι σεισμοί, όπως και τα ηφαίστεια, είναι επεισοδιακά φυσικά φαινόμενα που γίνονται παράλληλα και απαιτούν μεγάλη συγκέντρωση ενέργειας – μηχανική στην περίπτωση των σεισμών, θερμική στην περίπτωση των ηφαιστείων – σε περιορισμένο χώρο και το χρόνο. Και τα δύο οφείλονται σε διεργασίες που γίνονται στο εσωτερικό της γης.

Το γεγονός ότι γίνονται στο εσωτερικό της Γης- μέχρι ένα βάθος 700 χλμ όσον αφορά τους σεισμούς – παρουσιάζει μια αντικειμενική αδυναμία παρακολούθησης του φαινομένου εκεί όπου γίνεται. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να αναπτύσσονται θεωρίες που μπορεί να μην  έχουν καμιά σχέση με την φυσική πραγματικότητα.  

Στο θαλάσσιο χώρο μεταξύ Σαντορίνης και Αμοργού τις τελευταίες μέρες εξελίσσεται μια σμηνοσειρά, που ορίζεται ως μια σεισμική  ακολουθία όπου δεν υπάρχει ένας σεισμός που να είναι εμφανώς μεγαλύτερος. Συμβαίνουν κυρίως στις ηφαιστειακές περιοχές, τα μεγέθη είναι γενικά μικρά, και είναι πολύ κοινές στον ελληνικό χώρο.

Η ιδιαιτερότητα της συγκεκριμένης σμηνοσειράς είναι ότι έχει πολλούς σεισμούς με σχετικά μεγάλα μεγέθη. Χιλιάδες σεισμούς με μεγέθη μέχρι 3 Ρίχτερ, εκατοντάδες από 3 μέχρι 4 Ρίχτερ, και δεκάδες με μεγέθη από 4 μέχρι 5,3 Ρίχτερ στο θαλάσσιο χώρο ΒΑ της Σαντορίνης, ΝΔ της Αμοργού, σε ένα σεισμογόνο χώρο μια έλλειψη, με μεγάλο άξονα περίπου 30 χλμ, και μικρό περίπου 15 χλμ.

Το σύνολο της ενέργειας που έχει μέχρι τώρα εκλυθεί από τη συγκεκριμένη σμηνοσειρά είναι ανάλογο με ένα σεισμό 6,1 – 6,2 Ρίχτερ, λίγο μεγαλύτερο από το σεισμό της Αθήνας, που όμως επειδή εστία του ήταν μέσα στον οικιστικό ιστό της Αθήνας, είχε τα γνωστά καταστροφικά αποτελέσματα. Πρέπει να πούμε ότι η καταστρεπτικότατα ενός σεισμού εξαρτάται από το σύνολο της ενέργειας που εκλύεται και το πόσο κοντά συμβαίνει σε κατοικημένη περιοχή.

Χωρίς να αποκλειστεί η πιθανότητα ενός μεγαλύτερου των 5,3 σεισμού, το πιθανότερο είναι ότι η σεισμική αυτή ακολουθία θα συνεχιστεί για αρκετές εβδομάδες ακόμα. Κάποια στιγμή η συχνότητα των σεισμών θα μειωθεί, χωρίς όμως να μειωθεί το μέσο μέγεθος, που σημάνει ότι μετά από αρκετούς μήνες μπορεί να γίνει ένας σεισμός της τάξης του 5.  

Με δεδομένο ότι οι σεισμοί δεν προβλέπονται, πρέπει το κράτος να είναι προετοιμασμένο σαν να ήταν να γίνει ένας μεγάλος και καταστρεπτικός σεισμός ανά πάσα στιγμή. Αυτό σημαίνει συγκεκριμένες και αυτονόητες ενέργειες πριν, κατά, και μετά το σεισμό. Και εδώ υπάρχουν μεγάλα ελλείματα επειδή λειτουργεί η λογική του κόστους – οφέλους.