Ρεπορτάζ libre/Σαντορίνη: Σπίτια στο χείλος του γκρεμού-“Το έδαφος στην Καλντέρα είναι κούφιο… είναι κοινό μυστικό”  

Όσοι έχετε ταξιδέψει έστω για μία μέρα στην (πανέμορφη) Σαντορίνη, προφανώς θα έχετε ζηλέψει τη θέα που έχουν τα πάσης φύσεως οικήματα που έχουν χτιστεί σ’ όλο το πλάτος της Καλντέρας. Είναι φυσικό γιατί μιλάμε για το απόλυτο φόντο, ένα θέαμα που πραγματικα ταϊζει τα μάτια και το νου με απίστευτες εικόνες. Οσο συνεχίζεται το ντεμαράζ σεισμικών δονήσεων στο νησί τις τελευταίες ημέρες, η πρόσβαση στην Καλντέρα όμως απαγορεύεται.

Και ο λόγος είναι ένας. Σε περίπτωση μεγάλου σεισμού (ενδεχόμενο, πάντως, που σύμφωνα με τους επιστήμονες ολοένα και απομακρύνεται) είναι πολύ πιθανό οι σημαντικότερες ζημιές να συμβούν σ’ αυτά ακριβώς τα κτίρια που είναι χτισμένα στο χείλος του γκρεμού.

• Αναζητήσαμε πληροφορίες εκ των έσω. Εντοπίσαμε άνθρωπο, Σαντορινιό, που έχει γνώση της κατάστασης των κτιρίων λόγω της επαγγελματικής του ενασχόλησης. Και μάς έκανε σοφότερους.

“Τα κτίρια στη Σαντορίνη εν γένει είναι ασφαλή. Ηδη ελέγχθηκαν τρία από τα σχολικά κτίρια του νησιού και δεν αντιμετωπίζουν κανένα πρόβλημα. Δεν είναι σ’ αυτά που επικεντρώνονται το βλέμμα όλων μας. Τα οικήματα πάνω στην Καλντέρα είναι που μας ενδιαφέρουν” τονίζει χαρακτηριστικά.

Σπίτια στην Καλντέρα υπάρχουν από παλιά στο νησί. Όταν άρχισε όμως η τουριστική μανία, ήδη από τα 70s, τα παλιά σπίτια έδωσαν τη θέση τους (σιγά-σιγά) σε τουριστικα καταλύματα όλων των ειδών. Ακόμα και βαριές κατασκευές με πισίνες πάνω στην κόψη του γκρεμού έκαναν την εμφάνισή τους, παρά το γεγονός ότι οι πάντες γνώριζαν την επικινδυνότητα των εγχειρημάτων αυτών.

“Για να τα πούμε απλά, έτσι ώστε να καταλαβαίνει και ο κόσμος. Το έδαφος στην Καλντέρα είναι κούφιο κατά το κοινώς λεγόμενο. Υπάρχει, άρα, ένας βάσιμος φόβος ότι μπορεί να υποχωρήσει, να “φύγει”, όπως λέμε χαρακτηριστικά, σε περίπτωση ισχυρής δόνησης. Αυτό το ξέρουν οι πάντες στο νησί, δεν αποτελεί κάποιο μυστικό” λέει η πηγή από τη Σαντορίνη στο Libre.

• “Δεν είναι τυχαίο ότι μόλις άρχισε το σεισμικό ντεμαράζ, αυτά τα μέρη έκλεισαν με κορδέλες. Εκλεισαν για λόγους ασφαλείας. Αδειασαν πισίνες κτλ. Και οι ίδιοι οι ιδιοκτήτες ξέρουν ότι τα κτίσματά τους κινδυνεύουν” προσθέτει.

“Xρειαζόμαστε εχέγγυα ασφαλείας, νέες μετρήσεις. Βλέπω ότι γίνονται στο νησί. Αλλά παράλληλα χρειαζόμαστε έργα υποδομών. Νέο λιμάνι στο Μονόλιθο οπωσδήποτε. Νέο οδικό δίκτυο. Πρέπει να φροντίσουμε το νησί το δίχως άλλο πριν να είναι πολύ αργά” καταλήγει.

Αν θέλουμε να μιλήσουμε με περισσότερο δόκιμους όρους για την Καλντέρα, θα πρέπει να αναφερθούμε στα πρανή του εδάφους και στην επικινδυνότητά τους. Ως πρανή ορίζονται οι κεκλιμένες επιφάνειες του εδάφους, που σχηματίζονται είτε φυσικά είτε τεχνητά. Συνήθως αναφέρονται σε πλαγιές, πρανή οδών, πρανή ποταμών ή πρανή σε τεχνικά έργα. Εδώ έχουμε να κάνουμε με πρανή που έχουν σχηματιστεί απολύτως φυσικά, λόγω της γεωλογικής ιδιαιτερότητας του μέρους (μην ξεχνάμε την ύπαρξη του ηφαιστείου επίσης).

Τα πρανή της Καλντέρας είναι απότομα και φτάνουν σε ύψος έως και 300 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Η κλίση τους είναι εξαιρετικά “βίαιη” λόγω των ηφαιστειακών εκρήξεων που σχημάτισαν τη Σαντορίνη. Λόγω της μεγάλης κλίσης και της σύνθεσης των πετρωμάτων, τα πρανή της Καλντέρας είναι επιρρεπή σε κατολισθήσεις και διάβρωση, ιδιαίτερα μετά από σεισμούς ή έντονες βροχοπτώσεις. Αυτά λέει η φυσική και η γεωλογία.

Τα ερωτήματα που τίθενται, δραματικά θα έλεγε κανείς αυτές τις ώρες, είναι το εξής:

• Γιατί δόθηκαν άδειες για την κατασκευή ξενοδοχειακών μονάδων πάσης φύσεως πάνω σε τέτοιο έδαφος;
• Και επίσης, ποια μέτρα πάρθηκαν έτσι ώστε να καταστούν αυτά τα κτίρια ακόμη περισσότερο ασφαλή;

Όταν η συζήτηση φτάνει σ’ αυτό το σημείο έχει να κάνει με το μοντέλο ανάπτυξης που επελέγη για τις Κυκλάδες και γενικότερα για τη χώρα. Ο τουρισμός είναι αλήθεια ότι αποφέρει κέρδη. Αυτό έγινε πασιφανές τουλάχιστον τα τελευταία 40 χρόνια. Στη Σαντορίνη, όπως και στα άλλα μεγάλα νησιά των Κυκλάδων, έλαβε χώρα ένα αναπτυξιακό όργιο με ανέγερση ξενοδοχειών σχεδόν παντού (δείτε και το παράδειγμα της Μήλου με το Σαρακήνικο και την ανέγερση ξενοδοχείο πάνω του).

Αυτό που ονομάζουμε φέρουσα ικανότητα (δηλαδή η μέγιστη ποσότητα πληθυσμού, δραστηριοτήτων ή ανάπτυξης που μπορεί να υποστηρίξει ένας τόπος χωρίς να υποβαθμίζεται το φυσικό, κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον του) στη Θύρα ξεχείλωσε. Εν γνώση των αρχών, των τοπικών αρχόντων και φυσικά του κράτους. Φαίνεται ότι υπήρξε πλήρης αδιαφορία ότι η περιοχή είναι απολύτως σεισμογενής, όπως έχει δείξει άλλωστε και το πρόσφατο παρελθόν, αγνοήθηκε παντελώς και ο παράγοντας του ηφαιστείου.

• Τα όρια, λοιπόν, της φέρουσας ικανότητας του νησιού έχουν προ πολλού ξεπεραστεί. Κάτι που άλλωστε αποδείχθηκε το καλοκαίρι όταν είχε βγει από τις τοπικές αρχές εκείνη η περιβόητη ανακοίνωση που συμβούλευε τους ντόπιους να περιορίσουν τις μετακινήσεις τους λόγω της αυξημένης τουριστικής κίνησης!

Το “χτίσιμο” της Καλντέρας συνεπώς συνιστά φαινόμενο άκρως επικίνδυνο αν και όχι καινούργιο. Γίνεται όμως κάτι παραπάνω από σαφές ότι όταν περάσει ο σεισμικός κίνδυνος, θα πρέπει να γίνει ένας ριζικός ανασχεδιασμός ο οποίος θα είναι συμβατός με την ιδιαίτερη μορφολογία του εδάφους και με την… κοινή λογική.

Κάτι τελευταίο από την πηγή μας σε σχέση με τον τουρισμό: “Νομίζετε όλοι ότι η Σαντορίνη έχει κόσμο το καλοκαίρι αλλά δεν είναι έτσι τα πράγματα. Δουλεύει πολύ με την κρουαζιέρα και τις ημερήσιες εκδρομές από τα γύρω νησιά. Ολα αυτά υπάρχουν μέχρι το απόγευμα. Στη συνέχεια η πραγματικότητα είναι τελείως διαφορετική. Και αυτό το μοντέλο πρέπει να αλλάξει αν θέλουμε να δούμε μία διαφορετική Σαντορίνη”.

Ο,τι λάμπει, δεν είναι χρυσός συμπερασματικά. Με αφορμή το μπαράζ σεισμών ήρθαν στην επιφάνεια πολλά από τα προβλήματα του νησιού, προέκυψαν όμως και ευκαιρίες λύσεων. Οταν λήξει η κατάσταση έκτακτης ανάγκης θα δούμε ποιες θα είναι οι προτεραιότητες που θα δοθούν.