Μεσογειακή διατροφή: Μύθος, μάρκετινγκ ή πραγματικότητα;

Τρίζει η διάσημη «μεσογειακή διατροφή». Το Politico αναλύει την ιστορία της καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ένα κατασκευασμένο μύθο, ο οποίος δημιουργήθηκε από Αμερικανούς ερευνητές τη δεκαετία του ’70 για να βελτιώσει τις διατροφικές συνήθειες της αμερικανικής μεσαίας τάξης.

Ωστόσο, η πραγματικότητα στη Μεσόγειο, και ιδιαίτερα στην Ιταλία, ήταν πολύ διαφορετική από αυτή που διατυπώθηκε και διαφημίστηκε.

Η πείνα ως μυστικό της μακροζωίας

Σύμφωνα με τον Αλεσάντρο Φορντ, δημοσιογράφο που ειδικεύεται σε αγροτικά θέματα και γράφει από τη Νικοτέρα της νότιας Ιταλίας, το κλειδί της μακροζωίας των Μεσογειακών πληθυσμών τις προηγούμενες δεκαετίες δεν ήταν η διατροφή, αλλά η πείνα. Η έλλειψη αφθονίας, η κατανάλωση λίγων αλλά αγνών και τοπικών προϊόντων, καθώς και η έλλειψη βιομηχανοποιημένων τροφίμων, ήταν οι βασικοί παράγοντες που συνέβαλαν στην υγεία και τη μακροζωία.

Η μεσογειακή διατροφή, όπως την ξέρουμε σήμερα, δημιουργήθηκε και εξιδανικεύτηκε από Αμερικανούς ερευνητές, οι οποίοι την «πώλησαν» ως ένα ιδανικό μοντέλο διατροφής στις ΗΠΑ. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, οι κάτοικοι της Μεσογείου δεν έτρωγαν όπως περιγράφεται στη διατροφική πυραμίδα. Αυτό φαίνεται και από τους σύγχρονους δείκτες υγείας, όπως η αυξανόμενη παχυσαρκία και οι υψηλές δαπάνες υγείας στην περιοχή.

Η ιστορία του Ancel Keys

Η ιστορία της μεσογειακής διατροφής ξεκινά με τον Ancel Keys, έναν Αμερικανό επιστήμονα με διδακτορικά στη βιολογία και τη φυσιολογία. Ο Keys έγινε γνωστός για τη δημιουργία της «Κ-ration», μιας φορητής διατροφής για τα αμερικανικά στρατεύματα κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ωστόσο, η μεγάλη του ανακάλυψη ήρθε όταν παρατήρησε ότι οι άνδρες της αμερικανικής μεσαίας τάξης πέθαιναν σε μεγάλους αριθμούς από καρδιακές παθήσεις, παρά την αφθονία τροφίμων.

Ο Keys και η σύζυγός του, Margaret, υπέθεσαν ότι η αιτία ήταν η υπερβολική κατανάλωση κορεσμένων λιπών. Για να το αποδείξουν, ταξίδεψαν στη νότια Ιταλία, όπου διαπίστωσαν ότι οι εργαζόμενοι της Νάπολης είχαν πολύ χαμηλότερα επίπεδα χοληστερίνης και σπάνια υπέφεραν από καρδιακές παθήσεις. Η έρευνά τους στη Νικοτέρα, μια μικρή παραθαλάσσια πόλη, έδειξε ότι οι κάτοικοι έτρωγαν μια απλή, αγροτική διατροφή βασισμένη σε τοπικά και βιολογικά προϊόντα.

Η «Μελέτη των Επτά Χωρών»

Η έρευνα του Keys οδήγησε στη «Μελέτη των Επτά Χωρών», μια από τις μεγαλύτερες επιδημιολογικές μελέτες στην ιστορία, η οποία κάλυψε 12.000 άνδρες σε τρεις ηπείρους. Τα ευρήματα της μελέτης έκαναν τους Keys διάσημους και βοήθησαν στη δημιουργία της ιδέας της «μεσογειακής διατροφής». Το βιβλίο τους, «Πώς να τρώτε καλά και να παραμείνετε καλά με τον μεσογειακό τρόπο», που εκδόθηκε το 1975, έγινε μπεστ σέλερ και βοήθησε στη δημοσιοποίηση της ιδέας στις ΗΠΑ.

Η άλλη πλευρά της ιστορίας

Ωστόσο, υπάρχει και μια εναλλακτική ερμηνεία για την ιστορία της μεσογειακής διατροφής. Σύμφωνα με τον Αλμπέρτο Γκράντι, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Πάρμας και συγγραφέα του βιβλίου «Το ιταλικό φαγητό δεν υπάρχει», η μεσογειακή διατροφή δεν ήταν ποτέ μια πραγματική διατροφική πρακτική, αλλά ένα κανονιστικό μοντέλο που δημιουργήθηκε για να βελτιώσει τις διατροφικές συνήθειες των Αμερικανών.

Ο Γκράντι υποστηρίζει ότι οι Ιταλοί της εποχής δεν έτρωγαν όπως περιγράφεται στη διατροφική πυραμίδα. Αντίθετα, η πείνα και η έλλειψη τροφίμων ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά της διατροφής τους. «Οι άνθρωποι ντράπηκαν όταν ο Keys πήγε στα σπίτια τους. Έλεγαν ‘Ελάτε αύριο γιατί σήμερα δεν θα φάμε τίποτα’», αναφέρει ο Γκράντι.

Η εμπορευματοποίηση της μεσογειακής διατροφής

Με την πάροδο του χρόνου, η μεσογειακή διατροφή μετατράπηκε σε ένα ισχυρό εμπορικό σήμα. Η αναγνώρισή της από την UNESCO ως άυλη πολιτιστική κληρονομιά το 2010 ενίσχυσε περαιτέρω τη θέση της ως παγκόσμιας υγιεινής διατροφής. Ωστόσο, αυτή η αναγνώριση είχε και τις αρνητικές της πλευρές. Η μεσογειακή διατροφή έγινε συνώνυμη με τα «μεσογειακά τρόφιμα», χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ποιότητα ή η υγιεινή αξία τους.

Στην Ιταλία, οι εξαγωγές αγροδιατροφικών προϊόντων αυξήθηκαν δραματικά, φτάνοντας τα 70 δισεκατομμύρια ευρώ το 2023. Ωστόσο, η σύσταση αυτών των προϊόντων έχει αλλάξει. Τα επεξεργασμένα τρόφιμα, όπως τα ζυμαρικά, οι σάλτσες και τα αλλαντικά, κυριαρχούν πλέον στις εξαγωγές, ενώ τα φρέσκα φρούτα και λαχανικά έχουν μειωθεί.

Η σύγχρονη πραγματικότητα

Η σύγχρονη Ιταλία αντιμετωπίζει μια κρίση παχυσαρκίας, ιδιαίτερα στα παιδιά και τους κατοίκους του νότου. Οι διατροφικές συνήθειες έχουν αλλάξει δραματικά, με την αυξημένη κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων και την έλλειψη φυσικών προϊόντων. Παρά τη δημοφιλία της μεσογειακής διατροφής, οι Ιταλοί δεν τρώνε πλέον όπως οι πρόγονοί τους.

Η μεσογειακή διατροφή, όπως την ξέρουμε σήμερα, είναι περισσότερο ένα προϊόν μάρκετινγκ παρά μια πραγματική διατροφική πρακτική. Η ιστορία της είναι μια μίξη επιστήμης, πολιτικής και εμπορίου, η οποία έχει επηρεάσει τόσο τις διατροφικές συνήθειες όσο και την οικονομία της Μεσογείου. Ωστόσο, η σύγχρονη πραγματικότητα δείχνει ότι η μεσογειακή διατροφή, όπως την κατασκεύασαν οι Αμερικανοί, έχει πεθάνει. Κάποιος να το πει στους Ιταλούς.