80 Χρόνια από την Απελευθέρωση του Άουσβιτς–Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης, καθήκον απέναντι στην Ιστορία-“Με στοιχειώνουν ακόμη οι κραυγές”

27η Ιανουαρίου, ημέρα παγκόσμιας μνήμης για τα εκατομμύρια θύματα του Ολοκαυτώματος, της μεγαλύτερης γενοκτονίας του 20ού αιώνα. 80η επέτειο της απελευθέρωσης του ναζιστικού στρατοπέδου Αάουσβιτς-Μπίρκεναου από τον σοβιετικό στρατό. Ημέρα αφιερωμένη στη μνήμη όσων χάθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Φόρος τιμής στα έξι εκατομμύρια Εβραίους που εξοντώθηκαν από τους Ναζί, μεταξύ αυτών και 67.151 Έλληνες. Αναγνώριση της ευθύνης μας να διατηρήσουμε ζωντανή την ιστορική αλήθεια.

Αυτή η ημέρα, που καθιερώθηκε από τον ΟΗΕ το 2005, μας υπενθυμίζει όχι μόνο τις φρικαλεότητες, αλλά και τη διαρκή ανάγκη για εγρήγορση απέναντι στον αντισημιτισμό, τον ρατσισμό και τη μισαλλοδοξία. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, καλούμαστε να αναστοχαστούμε την αξία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και να υπερασπιστούμε την ειρήνη και την ισότητα, ώστε να μην επαναληφθούν ποτέ ξανά τέτοιες τραγωδίες.

Το Ολοκαύτωμα αποτελεί μία από τις πιο σκοτεινές σελίδες της ανθρώπινης ιστορίας. Στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η ναζιστική Γερμανία και οι συνεργάτες της εξαπέλυσαν μια συστηματική εκστρατεία εξόντωσης κατά των Εβραίων, αλλά και άλλων μειονοτήτων, όπως Ρομά, ομοφυλοφίλων, ατόμων με αναπηρίες και πολιτικών αντιφρονούντων.

Η «Τελική Λύση» (“Die Endlösung”), όπως αποκαλούσαν οι Ναζί το σχέδιό τους, είχε ως στόχο τη μαζική εξόντωση Εβραίων μέσα από εκτελέσεις, γκέτο, καταναγκαστική εργασία και στρατόπεδα θανάτου. Το Άουσβιτς-Μπίρκεναου, το μεγαλύτερο στρατόπεδο θανάτου, έγινε σύμβολο αυτής της θηριωδίας.

Στις 27 Ιανουαρίου 1945, τα σοβιετικά στρατεύματα εισήλθαν στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου και αποκάλυψαν στον κόσμο την κλίμακα της φρίκης. Περισσότεροι από 1,1 εκατομμύρια άνθρωποι —στην πλειονότητά τους Εβραίοι— είχαν βρει τον θάνατο εκεί. Η απελευθέρωση του στρατοπέδου σηματοδότησε την αρχή του τέλους της ναζιστικής κυριαρχίας και την απαρχή της προσπάθειας για δικαιοσύνη.

Η 80η επέτειος υπενθυμίζει τη σημασία της ιστορικής μνήμης. Με τους επιζώντες να λιγοστεύουν, η ευθύνη μας να διατηρήσουμε ζωντανή την ιστορία γίνεται πιο επιτακτική από ποτέ.

Οι Έλληνες Εβραίοι και το Ολοκαύτωμα

Από τις ακμάζουσες εβραϊκές κοινότητες της Ελλάδας πριν τον πόλεμο, κυρίως στη Θεσσαλονίκη, τη Λάρισα και τα Ιωάννινα, ελάχιστοι επέζησαν. Συνολικά, 67.151 Έλληνες Εβραίοι —το 83% του εβραϊκού πληθυσμού της χώρας— χάθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Η μαρτυρία του Νισήμ Λεβή από τα Ιωάννινα ή της Σέλμας Μπεν Ρουμπή από τη Θεσσαλονίκη, όπως και το έργο των επιζώντων, μας δίνουν εικόνες της φρίκης αλλά και της αντοχής της ανθρώπινης ψυχής. Μνημεία όπως το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος και το Μνημείο Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη διατηρούν ζωντανή τη μνήμη τους.

Η μεγάλη εκδήλωση και οι συγκλονιστικές μαρτυρίες στον τόπο του εγκλήματος

Επιζώντες του Άουσβιτς επέστρεψαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης για την 80η επέτειο της απελευθέρωσής τους. Αντικρίζοντας τα κτήρια μέσα στα οποία δολοφονήθηκαν άνθρωποι, οι επιζώντες θυμήθηκαν τα όσα μαρτυρικά εκτυλίσσονταν στον χώρο όπου έγινε η μεγαλύτερη μαζική εκτέλεση ανθρώπων που έχει καταγραφεί ποτέ.

Φορώντας κασκόλ με μπλε και άσπρες ρίγες που θύμιζαν τις στολές των στρατοπέδων, άναψαν κεριά και κατέθεσαν στεφάνια στο «Τείχος του Θανάτου» στο Άουσβιτς, όπου χιλιάδες κρατούμενοι εκτελέστηκαν. Στις φετινές εκδηλώσεις, απαγορεύτηκαν οι ομιλίες πολιτικών. «Φέτος επικεντρωνόμαστε στους επιζώντες και το μήνυμά τους» δήλωσε ο Παβέλ Σαβίτσκι, εκπρόσωπος του Μουσείου του Άουσβιτς.

«Φονική μηχανή»

Στο βήμα ανέβηκε η 94χρονη Τζανίνα Ιβάνσκα. Σήμερα είναι καθολική και όχι Εβραία, ενώ οι ναζί την είχαν συλλάβει κατά τη διάρκεια της εξέγερσης στη Βαρσοβία το 1944, όταν οι Πολωνοί επιχείρησαν να εκδιώξουν τους ναζί.

Οι γερμανικές δυνάμεις εκτόπισαν 13.000 κατοίκους της Βαρσοβίας στο Άουσβιτς, και η Ιβάνσκα ήταν μία από τους σχεδόν 6.000 νέους που έφτασαν στο στρατόπεδο τον Αύγουστο του 1944. Ζούσε στην περιοχή Wola της Βαρσοβίας, όπου υπολογίζονται πως 50.000 κάτοικοι δολοφονήθηκαν ως απάντηση στην εξέγερση.

Η Τζανίνα σήμερα μίλησε για την «φονική μηχανή» που είχαν δημιουργήσει οι ναζί στο Άουσβιτς, υπενθυμίζοντας πως εκτός από τους Εβραίους δολοφονήθηκαν και 21.000 Σίντι (φυλή Ρομά της κεντρικής Ευρώπης). Μέσα σε μία νύχτα, ο Γιόσεφ Μένγκελε είχε στείλει τους εναπομείναντες ζωντανούς της φυλής στους θαλάμους αερίων διότι θεωρούσε πως δεν χρειάζονταν πια για τα πειράματά του.

Στην αρχή της ομιλίας της, η Τζανίνα περιέγραψε πως το Άουσβιτς είχε ξεκινήσει ως στρατόπεδο κυρίως για ενήλικες Πολωνούς, μέχρι τη μεταφορά ανηλίκων και στη συνέχεια πήρε μορφή μετατρεπόμενο σε στρατόπεδο για χιλιάδες Σοβιετικούς αιχμαλώτους πολέμου.

«Οι Ρώσοι και οι Πολωνοί έγιναν αντικείμενα δοκιμής για το ποιο αέριο θα είναι πιο αποτελεσματικό. Οι χειμώνες εδώ ήταν πραγματικά τραγικοί, φτώχεια, σκληρή δουλειά, λίγο φαγητό… Αν δεν σου άρεσε κάτι, θα σε σκότωναν», ανέφερε και επεσήμανε πως 12.000 άνθρωποι μεταφέρθηκαν στο Άουσβιτς το 1942 και επέζησαν 500.

«Δεν ήταν στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου όταν η φονική μηχανή ξεκίνησε την επιχείρησή της. Το μόνο που έκαναν ήταν να σκοτώνουν ανθρώπους», συνέχισε.

Οι Εβραίοι και οι Ρομά θεωρούνταν απάνθρωποι και εξοντώνονταν, είπε η Ιβάνσκα, ενώ πειράματα γίνονταν και σε παιδιά και νεογέννητα μωρά.

«Τι γιορτάζουμε σήμερα; Γιορτάζουμε την απελευθέρωση – όταν το στρατόπεδο σταμάτησε τη λειτουργία του», ανέφερε. Σύμφωνα με την ίδια, όταν απελευθερώθηκε το Άουσβιτς, απελευθερώθηκε μόνο το 5-10% των ανθρώπων αφού 100.000 ήταν σε άλλα στρατόπεδα.

Στο τέλος της ομιλίας της, η Ιβάνσκα επικαλέστηκε μια Πολωνή συγγραφέα και δοκιμιογράφο που είχε γράψει για τον πόλεμο: «Οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν να προβλέπουν καλύτερα τις συνέπειες των πράξεών τους».

«Θυμάμαι τις κραυγές»

Η Τόβα Φρίντμαν ήταν ένας από τους νεότερους ανθρώπους που επέζησαν στο Άουσβιτς. Μόλις 6,5 ετών απελευθερώθηκε, αλλά τα χρόνια που ήταν φυλακισμένη έχουν μείνει στη μνήμη της.Η Φρίντμαν γεννήθηκε ένα χρόνο πριν από τη γερμανική εισβολή στην Πολωνία και παρόλα αυτά θυμάται τη συμβουλή της μητέρας της να μην κοιτάξει ποτέ κανέναν από τους ναζί στα μάτια. «Δεν ήμουν καν σίγουρη για το τι είναι Εβραίος», είπε.

Ήταν μόλις πέντε ετών όταν εκείνη και η μητέρα της στάλθηκαν στο Άουσβιτς, κατά τα λεγόμενά της ένα «πολύ τρομοκρατημένο» κορίτσι σε ένα σκοτεινό βαγόνι με ζώα, κρατώντας το χέρι της μητέρας της.

Η Φρίντμαν βλέπει ακόμα εφιάλτες από αυτά που έζησε και προειδοποιεί για τον αντισημιτισμό που εξαπλώνονται σε όλο τον κόσμο. «Θυμάμαι ως παιδί να παρακολουθώ από την κρυψώνα μου καθώς όλοι οι μικροί μου φίλοι μαζεύονταν και οδηγούνταν στο θάνατο, ενώ οι σπαρακτικές κραυγές των γονιών τους έπεφταν στο κενό. Αφού όλα τα παιδιά είχαν φύγει και η αυλή ήταν άδεια, σκέφτηκα: Είμαι το μόνο εβραϊκό παιδί που έχει απομείνει στον κόσμο; Είναι ο στρατώνας μου ο επόμενος; Αναρωτήθηκα σιωπηλά. Σκέφτηκα ότι όλοι πρέπει να πεθάνουμε, ότι αυτό ήταν φυσιολογικό. Αν είσαι εβραϊκό παιδί, πρέπει να πεθάνεις», ανέφερε.

Η Τόβα δήλωσε ότι θεωρεί την 27η Ιανουαρίου ως τα γενέθλιά της, σε τέτοιο βαθμό που κάποιοι φίλοι της «δεν γνωρίζουν καν ότι έχω κανονικά γενέθλια, γιατί αυτό είναι που μετράει».

LIVE: Auschwitz survivors mark 80th anniversary of camp's liberation https://t.co/psqxJ2hIzv

— Reuters (@Reuters) January 27, 2025

Εκτιμά ότι θα είναι η τελευταία συγκέντρωση επιζώντων στο Άουσβιτς και ήρθε από το σπίτι της στο Νιου Τζέρσεϊ για να προσθέσει τη φωνή της σε όσους προειδοποιούν για την αύξηση του μίσους και του αντισημιτισμού.

Πριν απ’ αυτή την 80η επέτειο της απελευθέρωσης του Άουσβιτς-Μπιρκενάου, γύρω στους σαράντα επιζώντες των ναζιστικών στρατοπέδων δέχθηκαν να μιλήσουν στο Γαλλικό Πρακτορείο.

Σε 15 χώρες, από το Ισραήλ ως την Πολωνία, από τη Ρωσία ως την Αργεντινή, από τον Καναδά ως τη Νότια Αφρική, αφηγήθηκαν την ιστορία τους και πόζαραν για μια φωτογραφία, μόνοι ή περιτριγυρισμένοι από τα παιδιά, τα εγγόνια και τα δισέγγονά τους, απόδειξη της νίκης τους επί του απόλυτου κακού.

Προειδοποίησαν κατά της ανόδου του μίσους και του αντισημιτισμού στον κόσμο και μοιράστηκαν τους φόβους τους μήπως η Ιστορία επαναληφθεί.

Η Τζούλια Βάλαχ, σχεδόν εκατό ετών, δυσκολεύεται να μιλήσει για το παρελθόν χωρίς να κλάψει. «Είναι υπερβολικά σκληρό να το διηγούμαι, υπερβολικά σκληρό», λέει αυτή η Παριζιάνα που επέζησε δύο χρόνια στο Μπιρκενάου, όπου ένας ναζί την κατέβασε την τελευταία στιγμή από ένα φορτηγό με προορισμό τους θαλάμους αερίων.

Αν και την πονάει να ξαναζεί αυτή τη φρίκη, αποφάσισε να συνεχίσει να καταθέτει τη μαρτυρία της. «Όσο μπορώ να το κάνω, θα το κάνω», επιμένει. Δίπλα της, η εγγονή της, η Φράνκι, αναρωτιέται: «Όταν δεν θα είναι πια εδώ, θα μας πιστεύουν εμάς, όταν θα μιλάμε γι’ αυτό;».

Γι’ αυτό η Εσθήρ Σενότ, 97 ετών, πήγε τον περασμένο μήνα στο Μπιρκενάου συνοδεύοντας γάλλους μαθητές του λυκείου. Είναι μια υπόσχεση που είχε δώσει το 1944 στην ετοιμοθάνατη αδελφή της, την Φανί, η οποία, ξαπλωμένη πάνω στο άχυρο και φτύνοντας αίμα, της είχε ζητήσει με την τελευταία της πνοή να αφηγηθεί αυτό που συνέβη «ώστε η ιστορία να μην μας ξεχάσει».

Το στρατόπεδο δημιουργήθηκε το 1940 στους στρατώνες του Οσβιέτσιμ, στην κατεχόμενη νότια Πολωνία, και το όνομά του εκγερμανίσθηκε σε Άουσβιτς από τους ναζί. Οι 728 πρώτοι πολωνοί πολιτικοί κρατούμενοι έφθασαν εκεί στις 14 Ιουνίου εκείνης της χρονιάς.

Στις 17 Ιανουαρίου 1945, μπροστά στην προέλαση των σοβιετικών στρατευμάτων, οι Ες-Ες αναγκάζουν 60.000 απισχνασμένους φυλακισμένους να κάνουν πορεία προς τη δύση, σ’ αυτό που θα αποκληθεί αργότερα «Πορεία του θανάτου».

Από τις 21 ως τις 26 Ιανουαρίου, οι Γερμανοί ανατίναξαν υποχωρώντας τους θαλάμους αερίου και τους φούρνους αποτέφρωσης του Μπιρκενάου και αποσύρθηκαν.

Στις 27 Ιανουαρίου, τα σοβιετικά στρατεύματα φθάνουν και βρίσκουν 7.000 επιζώντες.

Η ημέρα της απελευθέρωσης του στρατοπέδου κηρύχθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος.

Μέχρι την εισβολή στην Ουκρανία το 2022, μια ρωσική αντιπροσωπεία παρευρισκόταν πάντα στις επετειακές εκδηλώσεις, αλλά εδώ και τρία χρόνια δεν προσκαλείται πλέον, βάσει απόφασης των οργανωτών επικριτικής για τη Μόσχα.

Φήμες για ενδεχόμενη συμμετοχή του ισραηλινού πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου στις εκδηλώσεις προκάλεσαν επίσης αντιδράσεις.

Πέρυσι, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο εξέδωσε ένταλμα σύλληψης σε βάρος του Νετανιάχου ως ύποπτου για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και εγκλήματα πολέμου.

Έπειτα από αίτημα του πολωνού προέδρου Αντρέι Ντούντα, η πολωνική κυβέρνηση επιβεβαίωσε τον περασμένο μήνα ότι δεν θα συλλάβει τον Νετανιάχου σε περίπτωση που επισκεφθεί το Άουσβιτς.

Το Ισραήλ θα εκπροσωπηθεί από τον υπουργό Παιδείας Γιοάβ Κις.

Ποιοι έδωσαν το παρών

Στην εκδήλωση τη χώρα μας εκπροσώπησε ο υφυπουργός Εξωτερικών Τάσος Χατζηβασιλείου.

Μεταξύ των ηγετών είναι ο καγκελάριος της Γερμανίας Όλαφ Σολτς και ο πρόεδρος, Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ.

Σύμφωνα με το γερμανικό πρακτορείο ειδήσεων dpa, η Γερμανία δεν έχει στείλει ποτέ στο παρελθόν και τους δύο ανώτατους κρατικούς εκπροσώπους της στους εορτασμούς.

Πρόκειται για σημάδι της συνεχούς δέσμευσης της Γερμανίας να αναλάβει την ευθύνη για τα εγκλήματα του έθνους, ακόμη και με ένα ακροδεξιό κόμμα να κερδίζει αυξημένη υποστήριξη τα τελευταία χρόνια.

Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν δίνει το παρών αφού πρώτα απέτισε φόρο τιμής στο Μνημείο της Σοά στο Παρίσι, έναν συμβολικό τάφο για τα έξι εκατομμύρια Εβραίους που δεν έχουν τάφο, και συναντηθεί με έναν επιζώντα από το Άουσβιτς και έναν από το στρατόπεδο Μπέργκεν-Μπέλσεν.

Τέλος, ο βασιλιάς της Βρετανίας Κάρολος Γ’ είναι επίσης εκεί, μαζί με βασιλείς και βασίλισσες από την Ισπανία, τη Δανία και τη Νορβηγία.

Τα μηνύματα των ηγετών

«Καθώς οι τελευταίοι επιζώντες λιγοστεύουν, είναι καθήκον μας ως Ευρωπαίοι να θυμόμαστε τα ανείπωτα εγκλήματα και να τιμούμε τη μνήμη των θυμάτων» δήλωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η οποία είναι Γερμανίδα, στο X.

«Το κακό που επιδιώκει να καταστρέψει τις ζωές ολόκληρων εθνών παραμένει ακόμη στον κόσμο», έγραψε ο Ουκρανός πρόεδρος, Βολοντίμιρ Ζελένσκι στη σελίδα του στο Telegram.

«Εμείς οι Πολωνοί, στη γη των οποίων -που εκείνη την εποχή κατείχαν οι ναζί Γερμανοί- οι Γερμανοί έχτισαν αυτή τη βιομηχανία εξόντωσης και αυτό το στρατόπεδο συγκέντρωσης, είμαστε σήμερα οι θεματοφύλακες της μνήμης», δήλωσε ο Πολωνός πρόεδρος, Αντρέι Ντούντα στους δημοσιογράφους.
Ο Πολωνός πρόεδρος μίλησε για το «αφάνταστο κακό» που προκλήθηκε σε τόσους πολλούς ανθρώπους, ιδίως στον εβραϊκό λαό.