ΑΝΑΛΥΣΗ: “Αρμονία Μέσης Ανατολής”… η νέα περιφερειακή τάξη μέσω ελέγχου πόρων από φιλοδυτικές μειονότητες
Από το 2010, η Μέση Ανατολή έχει εισέλθει σε μια διαδικασία συνολικού μετασχηματισμού που διαμορφώνεται από την αναζήτηση μιας νέας γεωπολιτικής τάξης. Η αναζήτηση αυτή υποστηρίχθηκε από τη φθορά της ισχύος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής (ΗΠΑ), την άνοδο των ασιατικών δυνάμεων και τις στρατηγικές κινήσεις περιφερειακών παραγόντων όπως το Ιράν, η Σαουδική Αραβία και η Τουρκία. Η αποσύνθεση του Ιράκ μέσω της εισβολής, η αποδυνάμωση της Αιγύπτου και της Συρίας μέσω μαζικών διαδηλώσεων και εμφυλίων πολέμων και η κατάρρευση των κρατικών δομών σε χώρες όπως η Λιβύη, η Υεμένη και το Σουδάν δημιούργησαν εκτεταμένα κενά ισχύος και ασφάλειας στην περιοχή. Τα κενά αυτά έχουν εμβαθύνει την αναζήτηση ενός γεωπολιτικού σχεδιασμού μεταξύ του Ιράν, της Σαουδικής Αραβίας και της Τουρκίας.
Αυτή η αναζήτηση μιας νέας τάξης μπορεί να ονομαστεί «Αρμονία της Μέσης Ανατολής», αναφερόμενη στη δομή που καθιερώθηκε από το Συνέδριο της Βιέννης το 1815.
Οι προφανείς ομοιότητες μεταξύ της τάξης που πρέπει να οικοδομηθεί στη Μέση Ανατολή σήμερα και της τάξης που εγκαθιδρύθηκε στην Ευρώπη το 1815 καθιστούν αυτή την ονοματολογία ουσιαστική. Ένας από τους κύριους στόχους του Συνεδρίου της Βιέννης ήταν να αποκαταστήσει το status quo που είχε διαταραχθεί μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους, οι οποίοι είχαν αναθεωρητικές βλέψεις, και να φέρει σταθερότητα στο κέντρο της Ευρώπης. Οι δυνάμεις του status quo της εποχής, η Βρετανία, η Ρωσία και η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία, όρισαν αυτή τη νέα τάξη ως «Ευρωπαϊκή Αρμονία».
- Η οικοδόμηση μιας νέας δομής που θα αντικαταστήσει την τάξη Σάικς-Πικό, δηλαδή της μυστικής συνθήκη του 1916 μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γαλλίας, με τη σύμφωνη γνώμη της Ρωσίας και της Ιταλίας, για τον καθορισμό των αμοιβαία συμφωνημένων σφαιρών επιρροής και ελέγχου τους σε μια ενδεχόμενη διαίρεση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αποδυναμώθηκε από τη διαδικασία της Αραβικής Άνοιξης, ίσως είναι το πιο σημαντικό θέμα της ημερήσιας διάταξης στη Μέση Ανατολή σήμερα.
Η έννοια της «Αρμονίας της Μέσης Ανατολής» αναφέρεται στη δημιουργία ενός συστήματος κρατών στην περιοχή, το οποίο θα είναι πολύ αδύναμο για να αποτελεί απειλή για το Ισραήλ και τις ΗΠΑ, αλλά πολύ ισχυρό για να ελέγχεται από περιφερειακές δυνάμεις όπως η Τουρκία, το Ιράν και η Σαουδική Αραβία. Η τάξη αυτή εξυπηρετεί τους γεωπολιτικούς στόχους των ΗΠΑ ενισχύοντας την ασφάλεια του Ισραήλ, ενώ από την άλλη πλευρά, αποσκοπεί στο να αποτρέψει τους περιφερειακούς παράγοντες από το να αυξήσουν την ισχύ τους και να ανέλθουν σε ηγετική θέση.
Η παραδοσιακή τάξη πραγμάτων στη Μέση Ανατολή βασιζόταν στην απεριόριστη πρόσβαση στο πετρέλαιο, στην εγγύηση της ασφάλειας του Ισραήλ και στην ελεύθερη χρήση των θεοπολιτικών, γεωπολιτικών και γεωοικονομικών πόρων της περιοχής από τις δυτικές δυνάμεις για την καταπολέμηση των αντιδυτικών επαναστατικών ιδεολογιών.
Στην πραγματικότητα, οι πρώτες προκλήσεις για την παραδοσιακή τάξη της Μέσης Ανατολής, η οποία δημιουργήθηκε υπό την ηγεσία δυτικών παραγόντων μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, εμφανίστηκαν αμέσως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
- Η πρώτη από αυτές τις προκλήσεις στις δυτικές αυτοκρατορικές πολιτικές στην περιοχή, με επίκεντρο τον σοσιαλιστικό αραβικό εθνικισμό, έλαβε χώρα στην Αίγυπτο. Το 1952, νεαροί αξιωματικοί με επικεφαλής τον Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ κατάφεραν να κλονίσουν τη δυτική επιρροή στην Αίγυπτο, η οποία διαρκούσε για περισσότερα από εκατό χρόνια, με το πραξικόπημα των Ελεύθερων Αξιωματικών.
Η εθνικοποίηση της διώρυγας του Σουέζ μετά το πραξικόπημα κατέστησε την Αίγυπτο επίκεντρο ενός ισχυρού κινήματος αντίστασης κατά της δυτικής ηγεμονίας. Η υποστήριξη του Νάσερ στον πόλεμο της ανεξαρτησίας της Αλγερίας και στον εμφύλιο πόλεμο της Υεμένης ενέπνευσε νέους αξιωματικούς στο Ιράκ, την Υεμένη, τη Συρία, το Σουδάν και τη Λιβύη και ενθάρρυνε τα στρατιωτικά πραξικοπήματα στις χώρες αυτές.
Για ένα τέταρτο του αιώνα, η διαδικασία αυτή αποτέλεσε μεγάλο πονοκέφαλο για τις δυτικές δυνάμεις, αποσταθεροποιώντας την παραδοσιακή τάξη της Μέσης Ανατολής. Στο Ιράν, η εθνικοποίηση των ιρανικών πετρελαϊκών πόρων από τον Μοχάμεντ Μοσαντέκ και η ισλαμική επανάσταση του 1979 στο Ιράν μπορούν επίσης να σημειωθούν ως σημαντική πρόκληση.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, αναπτύχθηκαν δύο βασικές πολιτικές για την αποτροπή αμφισβήτησης του status quo υπέρ της Δύσης. Η πρώτη ήταν η αποκατάσταση της περιφερειακής τάξης μετά το πετρελαϊκό εμπάργκο της δεκαετίας του 1970. Κατά τη διαδικασία αυτή, η ισχύς των αναθεωρητικών φορέων αποδυναμώθηκε, ενώ οι φορείς του status quo υποστηρίχθηκαν. Μετά το εμπάργκο, το κέντρο βάρους στη Μέση Ανατολή μετατοπίστηκε από τα αναθεωρητικά κέντρα, όπως η Συρία και η Αίγυπτος, στα κέντρα του status quo, όπως το Ντουμπάι και το Ριάντ.
- Η δεύτερη πολιτική ήταν ο ορισμός της περιοχής του Κόλπου από το Δόγμα Κάρτερ ως περιοχής ζωτικού ενδιαφέροντος των ΗΠΑ και η έναρξη μιας μακροχρόνιας στρατιωτικής παρουσίας των ΗΠΑ στην περιοχή. Με τις εισβολές στο Ιράκ και το Αφγανιστάν στις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι δρώντες που είχαν τη δυνατότητα να αμφισβητήσουν την περιφερειακή τάξη αποδυναμώθηκαν και απομακρύνθηκαν από την εξίσωση ισχύος, ενώ δρώντες με παρόμοιες τάσεις εκφοβίστηκαν.
Έτσι, στη μετά τον Ψυχρό Πόλεμο εποχή, η δυτική επιρροή στην περιοχή έφτασε στο απόγειό της και οι φορείς του status quo υποστηρίχθηκαν εκ νέου μέσω στρατιωτικών ενισχύσεων. Και οι δύο πολιτικές στόχευαν βασικά στη στόχευση κρατών που θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν τη Δύση.
Στη δεκαετία του 2010, προέκυψε μια νέα πρόκληση για το περιφερειακό status quo, το οποίο είχε καθοριστεί υπέρ της Δύσης. Αυτή τη φορά οι αμφισβητίες δεν ήταν κράτη ή χαρισματικοί ηγέτες, αλλά οι ίδιοι οι λαοί της Μέσης Ανατολής. Αν και ο πρώτος στόχος των αιτημάτων για πολιτική αλλαγή που αντηχούσαν στους αραβικούς δρόμους ήταν τα καθεστώτα που εξυπηρετούσαν τα συμφέροντα της Δύσης στην περιοχή, ο κύριος στόχος ήταν να αλλάξει ριζικά η περιφερειακή τάξη πραγμάτων που λειτουργούσε υπέρ της Δύσης.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι δυτικές δυνάμεις και οι φορείς που είναι οι θεματοφύλακες του περιφερειακού status quo κατέβαλαν συντονισμένες προσπάθειες να καταστείλουν τα αυξανόμενα αιτήματα για κοινωνική αλλαγή κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης.
Στην Αίγυπτο αποτράπηκε ο δημοκρατικός μετασχηματισμός, ενώ στη Λιβύη, την Υεμένη και τη Συρία τα αιτήματα για αλλαγή μετατράπηκαν σε εμφύλιους πολέμους μέσω διαφόρων παρεμβάσεων. Ωστόσο, η απροσδόκητη κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία στις αρχές Δεκεμβρίου έδειξε ότι τα αιτήματα για αλλαγή εξακολουθούν να είναι ισχυρά στους αραβικούς δρόμους.
- Στη νέα εποχή, τέθηκε σε εφαρμογή μια νέα στρατηγική για την αποτροπή προκλήσεων στο περιφερειακό status quo που καθορίστηκε υπέρ της Δύσης: η παρέμβαση στην κατανομή των πόρων. Στόχος αυτής της νέας περιφερειακής τάξης, που ονομάστηκε «Αρμονία της Μέσης Ανατολής», είναι να αφεθεί ο έλεγχος των πόρων της περιοχής στα χέρια μειονοτικών δομών που έχουν αναπτύξει αρμονικές σχέσεις με τη Δύση.
Η παραχώρηση των πλούσιων πετρελαϊκών κοιτασμάτων στο Νότιο Σουδάν μετά τη διαίρεση του Σουδάν, η παραχώρηση των πετρελαϊκών πόρων της χώρας στον έλεγχο της κουρδικής περιοχής στο βορρά στη νέα τάξη που εγκαθιδρύθηκε στο Ιράκ, η μεταβίβαση των πετρελαϊκών αποθεμάτων της Λιβύης στον έλεγχο του Χαλίφα Χαφτάρ, ο περιορισμός των δικαιωμάτων της Αιγύπτου στη χρήση των υδάτων του Νείλου και η παραχώρηση των πετρελαϊκών και υδάτινων πόρων της Συρίας στον έλεγχο της οργάνωσης των YPG αποτελούν σαφή παραδείγματα της νέας περιφερειακής τάξης που επιχειρείται να οικοδομηθεί μέσω του ελέγχου των πόρων.
Ο κύριος σκοπός αυτής της νέας τάξης, η οποία προορίζεται να εγκαθιδρυθεί με επίκεντρο τη Δύση, είναι να αποδυναμώσει τη θέληση των λαών της περιοχής να αντισταθούν μειώνοντας το μερίδιό τους στην οικονομική πίτα και να αποτρέψει το σχηματισμό αυτοδύναμων, ανεξάρτητων πολιτικών συστημάτων.