ΑΝΑΛΥΣΗ/Η κατάσταση και οι μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η “νέα” Συρία

Η κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία από τις ένοπλες δυνάμεις της αντιπολίτευσης, άνοιξε τις πόρτες σε ένα μέλλον που εμπεριέχει μεγάλες ελπίδες για τους Σύρους, ενώ ταυτόχρονα θέτει νέες προκλήσεις για τις νέες αρχές της χώρας. Παρά τις δηλώσεις διπλωματών και πολιτικών για μια ιστορική ευκαιρία ανοικοδόμησης της χώρας, επίτευξης σταθερότητας και καθιέρωσης μιας νέας φάσης στην οποία θα εισέλθει η Συρία μετά την πτώση του καθεστώτος του Μπασάρ αλ Άσαντ, η πραγματικότητα δείχνει ότι η χώρα αντιμετωπίζει τεράστιες προκλήσεις υπό το πρίσμα μιας πολύπλοκης τοπικής, περιφερειακής και διεθνούς πραγματικότητας.

Ίδρυση του κράτους και μορφή του πολιτικού συστήματος

Η κατάσταση στη Συρία διαφέρει από άλλες χώρες όπου τα θεμέλια του κράτους είναι σαφή, όπως ένα σύνταγμα, μια συγκεκριμένη μορφή κυριαρχίας, ένα πολιτικό σύστημα και γεωγραφικά σύνορα.

Από την άλλη πλευρά, η σημερινή συριακή αντιπολίτευση χαρακτηρίζεται από μια πληθώρα ένοπλων παρατάξεων με ισλαμιστικές και ιδεολογικές αναφορές, καθώς και φιλελεύθερες πολιτικές δυνάμεις, και αυτή η ποικιλομορφία αποτελεί πρόκληση για την επίτευξη συναίνεσης σχετικά με τη μορφή του μελλοντικού κράτους.

• Οι αναλυτές πιστεύουν ότι η επιτυχία της ελπιδοφόρας πορείας της χώρας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητά της να ξεπεράσει τις διαφορές της, να βρει λύσεις σε ακανθώδη ζητήματα και να αντιμετωπίσει άλλα εμπόδια, αρχεία και εξωτερικές πολιτικές.

Επίτευξη μεταβατικής δικαιοσύνης

Παράλληλα με τη σύσταση ενός μεταβατικού συμβουλίου έρχεται και η υλοποίηση της μεταβατικής δικαιοσύνης, για την οποία ο αρχηγός της νέας συριακής διοίκησης, Αχμετ αλ Σαράα, δεσμεύτηκε ότι θα πάρει το δρόμο της. Ορκίστηκε ότι δεν θα υποχωρήσει στην απόδοση ευθυνών σε εγκληματίες, δολοφόνους και αξιωματικούς της ασφάλειας και του στρατού που εμπλέκονται στα βασανιστήρια του συριακού λαού, τονίζοντας ότι θα καταδιωχθούν και θα ζητηθούν από τις χώρες στις οποίες διέφυγαν, ώστε να λογοδοτήσουν.

• Η κίνηση αυτή αντανακλά τη συνειδητοποίηση ότι τα αδιάκριτα αντίποινα είναι επίσης ακατάλληλα και θα μπορούσαν να προκαλέσουν πολλά προβλήματα και ότι οι διαβεβαιώσεις μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο σε αυτό το στάδιο.

Το Τμήμα Πολιτικών Υποθέσεων της συριακής αντιπολίτευσης τόνισε ότι το επόμενο στάδιο απαιτεί μια συνολική κοινωνική συμφιλίωση που θα οικοδομήσει την εμπιστοσύνη μεταξύ των διαφόρων συνιστωσών της συριακής κοινωνίας, με βάση τις αρχές της δικαιοσύνης και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Το βαθύ κράτος

Οι νέες αρχές της χώρας έχουν επίγνωση των διαστάσεων του βαθέως κράτους και των υπολειμμάτων των υπηρεσιών ασφαλείας και πληροφοριών που κυβέρνησαν τη Συρία, γεγονός που έρχεται στην κορυφή των κινδύνων στην επόμενη φάση.

• Αυτό που μπορεί να περιγραφεί ως βαθύ κράτος στη Συρία διαφέρει από άλλες χώρες, λόγω της διαφυγής ή της εξαφάνισης μεγάλου μέρους των ηγετών και των αξιωματούχων του πρώην καθεστώτος και της κατάστασης ρευστότητας με την οποία διοικείται η χώρα ελλείψει κρατικών θεσμών.

Οι πρόσφυγες

Υπό το πρίσμα της αναμενόμενης επιστροφής περισσότερων από 6 εκατομμυρίων Σύριων προσφύγων, ο φάκελος των προσφύγων δεν βρίσκεται μόνο στο τραπέζι των οικονομικών προκλήσεων, αλλά και άλλων φακέλων που έχουν στενή σχέση με την οικονομία και την εξωτερική πολιτική, και αυτό ήταν εμφανές στις ευρωπαϊκές κινήσεις και δηλώσεις σχετικά με τους νόμους περί ασύλου και τις συμβουλές προς τους πρόσφυγες.

Η οικονομία

Σύμφωνα με τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, το 70% του πληθυσμού της Συρίας, που σήμερα υπολογίζεται σε 15 εκατομμύρια, έχει ανάγκη από ανθρωπιστική βοήθεια και 9 στους 10 Σύριους ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Το καθεστώς Άσαντ άφησε πίσω του μεγάλες οικονομικές προκλήσεις, με σχεδόν πλήρη κατάρρευση της οικονομικής δομής ως αποτέλεσμα των πολιτικών που εφάρμοσε το καθεστώς αυτό επί σειρά ετών, ιδίως από την έναρξη του πολέμου το 2011.

Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, του ΟΗΕ και του ΔΝΤ, το ΑΕΠ της Συρίας συρρικνώθηκε κατά περισσότερο από 85% από το 2011 έως το 2023, πέφτοντας στα 9 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ η οικονομία αναμένεται να συρρικνωθεί άλλο 1,5% φέτος, με τον ενεργειακό τομέα να έχει παραλύσει.

Προκλήσεις ασφαλείας

Η προειδοποίηση του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Χακάν Φιντάν για την εκμετάλλευση της τρέχουσας κατάστασης από «τρομοκρατικές οργανώσεις όπως το Ισλαμικό Κράτος και το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK)» αποκαλύπτει ένα άλλο ζήτημα και μια πρόκληση ασφαλείας για τις νέες αρχές της χώρας.

• «Η προτεραιότητα στην παρούσα φάση είναι ο έλεγχος της ασφάλειας σε όλες τις πόλεις και η επιστροφή της σταθερότητας, ενώ η πλήρης σύνθεση της προσωρινής κυβέρνησης θα ανακοινωθεί εντός των ημερών», δήλωσε ο νέος πρωθυπουργός Μοχάμεντ αλ Μπασίρ.

Από την άλλη πλευρά, ξεχωρίζει το λαθρεμπόριο ναρκωτικών. Η εμπλοκή της οικογένειας Άσαντ στο εμπόριο Captagon έχει αποκαλυφθεί ως σοβαρό ζήτημα στη Συρία, εκτός από τα εγκλήματα και τους κινδύνους που προκύπτουν ως αναπόφευκτη συνέπεια της φτώχειας και των κακών οικονομικών συνθηκών.

Αντιπαράθεση με τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF)

Με περισσότερο από το 30% της ανατολικής Συρίας υπό τον έλεγχο των υποστηριζόμενων από τις ΗΠΑ Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF), το αισιόδοξο συριακό τοπίο μπορεί να είναι λίγο επισφαλές, ειδικά με τις συνεχιζόμενες κινήσεις της αντιπολίτευσης για την απελευθέρωση περισσότερων περιοχών στη Συρία.

• Από την άλλη πλευρά, ο διοικητής των SDF Μαζλούμ Άμπντι τόνισε ότι υπάρχει μια ευκαιρία για ένα νέο πολιτικό ξεκίνημα και ότι αυτή η αλλαγή παρέχει την ευκαιρία να οικοδομηθεί μια νέα Συρία βασισμένη στη δημοκρατία και τη δικαιοσύνη, που θα εγγυάται τα δικαιώματα όλων των Σύριων.

Το θέμα αυτό δεν απέχει πολύ από τα επόμενα βήματα της Ουάσινγκτον απέναντι στο συριακό φάκελο, η οποία ξεκίνησε με δηλώσεις για την υποστήριξή της στην επερχόμενη κυβέρνηση και την επικοινωνία της μαζί της, ενώ από την άλλη πλευρά τόνισε τη συνεχιζόμενη παρουσία της στη Συρία.

Ξένη στρατιωτική παρουσία στη Συρία

Εκτός από τις διεθνείς πολιτικές συμφωνίες που μπορεί να παρέχουν σε μια χώρα το δικαίωμα να χρησιμοποιεί μια στρατιωτική βάση εφ’ όρου ζωής, η Συρία έχει φιλοξενήσει μεγάλο αριθμό ξένων δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, της Τουρκίας, της Ρωσίας, του Ιράν και των ιρανικών πληρεξουσίων.

• Οι δυνάμεις των ΗΠΑ εδρεύουν στη συνοριακή βάση αλ-Τανφ, με συνολικά 17 βάσεις και 13 στρατιωτικά σημεία, συμπεριλαμβανομένων έξι εξεχουσών σημασίας βάσεων. Η Ρωσία διαθέτει δύο κύριες βάσεις στη Συρία, τη Hmeimim και την Ταρτούς, με συνολικά 114 στρατιωτικές εγκαταστάσεις, συμπεριλαμβανομένων 21 βάσεων και 93 στρατιωτικών σημείων. Η Τουρκία διαθέτει 126 στρατιωτικές θέσεις στη Συρία και οι ιρανικές δυνάμεις σταθμεύουν σε 52 βάσεις, εκτός από τις θέσεις της λιβανέζικης Χεζμπολάχ και των τοπικών δυνάμεων που συνδέονται με αυτήν.

Μιλώντας στο CNN Arabic, ο αλ Σαράα εξέφρασε την επιθυμία του να φύγουν οι ξένες δυνάμεις από τη Συρία, προσθέτοντας ότι «πιστεύω ότι μόλις πέσει αυτό το καθεστώς, το ζήτημα θα επιλυθεί και δεν θα υπάρχει ανάγκη να παραμείνουν ξένες δυνάμεις στη Συρία».

Η διεθνής κοινότητα και η κατάσταση αποδοχής και αναγνώρισης

Οι δηλώσεις που υποδηλώνουν την πιθανότητα αφαίρεσης της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ (HTS) από τους καταλόγους τρομοκρατίας, είναι ένα γεγονός που θα άνοιγε την πόρτα στις νέες αρχές για να αποκτήσουν διεθνή αναγνώριση και αποδοχή και θα επέτρεπε στη σημερινή κυβέρνηση να καταλάβει τη θέση της Συρίας στους διεθνείς και περιφερειακούς οργανισμούς.

Ο πρώην εκπρόσωπος των Επαναστατικών και Αντιπολιτευτικών Δυνάμεων Φαράχ Ατάσι μίλησε για την ανάγκη άρσης των κυρώσεων στη Συρία, σημειώνοντας ότι αυτό θα ήταν ένα κρίσιμο βήμα για τη στήριξη του συριακού λαού και τη σταθεροποίηση της χώρας.

Αντιπαράθεση με το Ισραήλ

Με την κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ, το Ισραήλ έσπευσε να εντείνει τις στρατιωτικές του επιχειρήσεις εντός του συριακού εδάφους και να ενισχύσει την παρουσία του στο κατεχόμενο Γκολάν, όπου διείσδυσε στη νεκρή ζώνη που είχε δημιουργηθεί σύμφωνα με τη συμφωνία του 1974.

Καθώς ο έκπτωτος πρόεδρος Μπασάρ αλ Άσαντ εγκατέλειψε τη Δαμασκό, ο ισραηλινός στρατός άρχισε χερσαία εισβολή, διασχίζοντας τη γραμμή απομάκρυνσης με τη Συρία και παίρνοντας τον έλεγχο ορισμένων σημείων, ορισμένα από τα οποία βρίσκονται σε υψώματα του όρους Ερμόν.

• Ως εκ τούτου, η διαμόρφωση της σχέσης με το Ισραήλ αποτελεί μια συνολική πρόκληση για την επόμενη συριακή κυβέρνηση σε όλες τις στρατιωτικές, πολιτικές και διπλωματικές διαστάσεις.

Η πρόκληση των ΗΠΑ. Εξισορρόπηση μεταξύ συμφερόντων και πιέσεων

Από την πλευρά τους, οι Ηνωμένες Πολιτείες βλέπουν τη Συρία από μια ευρύτερη οπτική γωνία που σχετίζεται με τα περιφερειακά και παγκόσμια συμφέροντά τους. Η πολιτική των ΗΠΑ έναντι της Συρίας έχει συνδεθεί με τρεις βασικούς άξονες. Την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, τον περιορισμό της ιρανικής επιρροής και την διασφάλιση της σταθερότητας των συμφερόντων τους και των συμμάχων τους στην περιοχή.

Σε προηγούμενες δηλώσεις του ο Τζέιμς Τζέφρι, ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ στη Συρία, σημείωσε ότι «οι ΗΠΑ υποστηρίζουν οποιαδήποτε πολιτική λύση που αντανακλά τη βούληση του συριακού λαού, αλλά πρέπει να διασφαλίσει ότι οι δεσμοί της Συρίας με το Ιράν θα διακοπούν». Η θέση αυτή αντανακλά την επιθυμία της Ουάσινγκτον να επηρεάσει την ταυτότητα οποιασδήποτε μελλοντικής συριακής κυβέρνησης επιβάλλοντας τους όρους της.