ΑΝΑΛΥΣΗ/Γιατί το Ιράν επιλέγει τον διάλογο με την ευρωπαϊκή τρόικα αντί της σύγκρουσης

Μέχρι σήμερα είναι δύσκολο να προβλεφθεί η έκβαση των συνομιλιών για την τύχη του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, οι οποίες πιθανότατα θα διεξαχθούν την ερχόμενη Παρασκευή στη Γενεύη μεταξύ του Ιράν και της ευρωπαϊκής «τρόικας» [Γαλλία, Βρετανία και Γερμανία]. Τις συνομιλίες προώθησε το Διοικητικό Συμβούλιο του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ), με την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών, να υιοθετήσει ψήφισμα όπου καταγγέλλει την έλλειψη συνεργασίας της Τεχεράνης στα θέματα μεταξύ αυτής και του οργανισμού.

Η Τεχεράνη φαίνεται να προσπαθεί να συνδυάσει μια «ισχυρή» απάντηση με την ανάπτυξη συσκευών φυγοκέντρισης για την επιτάχυνση και την αύξηση του εμπλουτισμού ουρανίου, με μια «ήπια» απάντηση, εκφράζοντας την προθυμία της για διάλογο με την τρόικα και δείχνοντας μάλιστα ανοιχτή στην αναζήτηση μιας νέας πυρηνικής συμφωνίας που θα αντικαταστήσει τη συμφωνία του 2015, από την οποία έχουν απομείνει ελάχιστα.

• Ωστόσο, η αντίφαση μεταξύ των δύο θέσεων μπορεί να επιλυθεί σε ότι αφορά την προτεραιότητα της επιθυμίας διαπραγμάτευσης, έναντι της επιδίωξης κλιμάκωσης, στη βάση ενός συνδυασμού αλληλένδετων εσωτερικών, περιφερειακών και διεθνών παραγόντων.

Διπλωματικές πηγές στο Παρίσι, χαρακτηρίζοντας τους διορισμούς του εκλεγμένου προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ σε θέσεις που σχετίζονται με τη Μέση Ανατολή, αναφέρουν ότι το κοινό τους στοιχείο είναι ότι είναι ανεπιφύλακτα φιλοϊσραηλινοί και εξαιρετικά εχθρικοί προς το Ιράν.

Δύο μήνες πριν από την επιστροφή του Τραμπ στον Λευκό Οίκο, οι κύκλοι του επιβεβαίωσαν ότι «πολλά εκτελεστικά διατάγματα που σχετίζονται με το Ιράν θα ανακοινωθούν την πρώτη ημέρα της ανάληψης της προεδρίας του» και ότι θα είναι άμεσα εκτελεστά, επειδή δεν χρειάζονται έγκριση από το Κογκρέσο.

• Ωστόσο, δεδομένης της ιδιοσυγκρασίας και της αστάθειας του Τραμπ, δεν μπορεί να αποκλειστεί μια αιφνιδιαστική συμφωνία μεταξύ αυτού και του Ιράν για το πυρηνικό ζήτημα. Ωστόσο, άλλα ζητήματα που σχετίζονται με τις επιδόσεις της Τεχεράνης στη Μέση Ανατολή και τις οντότητες και οργανώσεις που υποστηρίζει μπορεί να σημαίνουν ότι το Ιράν θα πρέπει να κάνει σημαντικές παραχωρήσεις, να εγκαταλείψει την επαναστατική του γραμμή και να «εξομαλυνθεί».

Το ενδεχόμενο αυτό παραμένει μακρινό και είναι πιο πιθανό η Ουάσιγκτον να επιστρέψει στην άσκηση «μέγιστης πίεσης» σε πολιτικό, διπλωματικό και οικονομικό επίπεδο, και ίσως περισσότερο από αυτό, για να αναγκάσει την Τεχεράνη να προσέλθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για μια συμφωνία που θα εξαλείψει οριστικά την πιθανότητα απόκτησης πυρηνικού όπλου.

• Ως εκ τούτου, η ιρανική πλευρά θέλει, μέσω των διαπραγματεύσεων με την τρόικα, να εκμεταλλευτεί την προθεσμία των δύο μηνών για να επιτύχει δύο ταυτόχρονους στόχους: Μια πυρηνική ανάπτυξη κατά τη διάρκεια της εναπομείνασας θητείας του προέδρου Τζο Μπάιντεν αφενός, και αφετέρου μια προσπάθεια να μπει σφήνα μεταξύ των Ευρωπαίων και της επερχόμενης κυβέρνησης Τραμπ, «δελεάζοντας» την τρόικα και εμποδίζοντάς την να «δεθεί» αργότερα από την Ουάσινγκτον.

Η αλήθεια είναι ότι το Ιράν πλέει σε έναν αχαρτογράφητο ωκεανό. Αρκεί να σημειωθεί ότι ο Τραμπ πίστευε ότι το Ισραήλ θα έπρεπε να είχε πλήξει τις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις στην αεροπορική εκστρατεία της 26ης Οκτωβρίου εναντίον του Ιράν, ως απάντηση στις πυραυλικές επιθέσεις της Τεχεράνης στις αρχές του ίδιου μήνα. Ο Τραμπ είχε προηγουμένως διατάξει την εξόντωση του Κασέμ Σουλεϊμανί στις αρχές του 2020, καθώς έβγαινε από το αεροδρόμιο της Βαγδάτης.

Υπό αυτή την έννοια, η Τεχεράνη κάνει μια «προληπτική» προσπάθεια και ο φόβος της για ένα κοινό αμερικανοϊσραηλινό στρατιωτικό χτύπημα, το οποίο ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου ονειρεύεται εδώ και χρόνια, αυξάνεται για δύο λόγους.

• Πρώτον, το πρόσφατο ισραηλινό χτύπημα αποδυνάμωσε την αεράμυνα του Ιράν, αφού στόχευσε τις τέσσερις ρωσικής κατασκευής συστοιχίες S-300, γεγονός που ώθησε τον Νετανιάχου να πει ότι τα ισραηλινά αεροπλάνα μπορούν πλέον να πετούν ελεύθερα στον ιρανικό εναέριο χώρο χωρίς να ανησυχούν.

• Δεύτερον, το Ιράν πόνταρε σε φιλοϊρανικές ομάδες που θα απειλούσαν το Ισραήλ με πόλεμο πλήρους κλίμακας σε πολλαπλά μέτωπα, αν του επιτεθεί και στοχοποιήσει το πυρηνικό του πρόγραμμα.

Όμως η Χαμάς δεν είναι πλέον σε θέση να απειλήσει το Ισραήλ και η Χεζμπολάχ, η οποία θεωρούνταν η ισχυρότερη μη κρατική οργάνωση στην περιοχή, έχει δεθεί χειροπόδαρα και δεν θα αποτολμήσει έναν νέο πόλεμο «υποστήριξης» με το Ισραήλ αν επιτευχθεί συμφωνία κατάπαυσης του πυρός μεταξύ αυτής και του Τελ Αβίβ. Επομένως, η Τεχεράνη βρίσκεται «εκτεθειμένη» και χωρίς αποτελεσματική πλάτη, γεγονός που την ωθεί να επιλέξει τον διάλογο μέσω της ευρωπαϊκής πύλης.

Η πρόσφατη απόφαση του Συμβουλίου των Διοικητών του ΔΟΑΕ δεν προέβλεψε την ενεργοποίηση του μηχανισμού “Snapback”, βάσει του οποίου ο ιρανικός πυρηνικός φάκελος θα επέστρεφε στο Συμβούλιο Ασφαλείας και μαζί με αυτόν θα επέστρεφαν οι κυρώσεις του ΟΗΕ κατά της Τεχεράνης, αλλά η σκιά της απειλής πλανιόταν πάνω από το συμβούλιο.

• Ευρωπαϊκή διπλωματική πηγή στο Παρίσι δήλωσε ότι η αποτυχία του επικείμενου γύρου διαπραγματεύσεων και η άρνηση της Τεχεράνης να ανταποκριθεί σε όσα της ζήτησαν οι διοικητές του ΔΟΑΕ στην πρόσφατη απόφασή τους «θα σημάνει ότι θα πάμε τον Μάρτιο του 2025, ημερομηνία της επόμενης συνεδρίασης του διοικητικού συμβουλίου, στο Συμβούλιο Ασφαλείας και ότι οι Ευρωπαίοι δεν θα αντιταχθούν αυτή τη φορά, όπως έκαναν το 2018, στην επιθυμία των ΗΠΑ να επιβάλουν την εφαρμογή του μηχανισμού “Snapback” με το πρόσχημα ότι η Ουάσινγκτον εγκατέλειψε την πυρηνική συμφωνία του 2015 και ως εκ τούτου έχασε το δικαίωμά της να ζητήσει την ενεργοποίηση του μηχανισμού.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η εφαρμογή του θα σήμαινε την εκ νέου επιβολή έξι σειρών διεθνών οικονομικών και χρηματοπιστωτικών κυρώσεων -κι όχι μόνο από τις ΗΠΑ- στην Τεχεράνη, οι οποίες θα επηρέαζαν έντονα την οικονομία της.

• Ο νέος Πρόεδρος του Ιράν Μασούντ Πεζεσκιάν έφτασε στον προεδρικό θώκο σέρνοντας πίσω του έναν μακρύ κατάλογο υποσχέσεων που μοίρασε απλόχερα στους Ιρανούς, με πρώτη τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσής τους, οι οποίες καταστρέφονται από τις υψηλές τιμές, τον πληθωρισμό, την απουσία ξένων επενδύσεων και την απώλεια της αξίας του ιρανικού νομίσματος έναντι των ξένων νομισμάτων.

Με την εκλογή του Τραμπ στο Λευκό Οίκο, θα μπορούσε κάποιος να στοιχηματίσει ότι η κυβέρνηση του θα επιδιώξει να στραγγαλίσει το Ιράν περιορίζοντας τις εξαγωγές πετρελαίου, την κύρια πηγή συναλλάγματος.

Μπορεί επίσης να στοιχηματίσει κάποιος ότι οι Ευρωπαίοι θα χρησιμοποιήσουν το ιρανικό χαρτί της προσέγγισης με τον παλαιο-νέο ένοικο του Λευκού Οίκου για πιο στρατηγικούς γι’ αυτούς σκοπούς, όπως η τύχη της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας και τι σημαίνει αυτό για τη διαθεσιμότητα μιας αμερικανικής πυρηνικής ομπρέλας, ενώ η ρωσική πλευρά συνεχίζει να απειλεί ότι θα καταφύγει στα πυρηνικά όπλα, κάτι που δεν αποτελεί πλέον ταμπού.

• Το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών δεν δίστασε να επιβεβαιώσει τη δέσμευση να επιβληθούν πρόσθετα τιμωρητικά μέτρα στο Ιράν «αν χρειαστεί», σε μια σαφή αναφορά στο Snapback.

Οι τελευταίοι 13 μήνες έχουν αλλάξει πολλές από τις εξισώσεις στη Μέση Ανατολή, συμπεριλαμβανομένου του Ιράν, το οποίο φαίνεται να πρέπει να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα, γεγονός που εξηγεί την ταλάντωσή του μεταξύ κλιμάκωσης και ανοίγματος, αλλά ο πραγματικός του στόχος είναι η τελευταία, λιγότερο δαπανηρή επιλογή.