ΗΠΑ: Ένα δημοκρατικό πολιτικό σύστημα με τεράστια κρίση εκπροσώπησης… της Δημοκρατίας

Η νίκη (ή, για να είμαστε ακριβείς) ο θρίαμβος του Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ άνοιξε για τα καλά τη συζήτηση για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί εν γένει το πολιτικό σύστημα στην Αμερική και ειδικότερα για τον τρόπο με τον οποίο εκλέγεται κάθε τέσσερα χρόνια ο πρόεδρος. Κατά γενική ομολογία, αν μιλήσουμε για το δεύτερο, το σύστημα κάλλιστα μπορεί να χαρακτηριστεί ως απαρχαιωμένο. Ο θεσμός των εκλεκτόρων οι οποίοι μάλιστα πηγαίνουν 100% στον υποψήφιο που κερδίζει την κάθε Πολιτεία δείχνει να φαλκιδεύει τη λαϊκή ψήφο και δημιουργεί ανισορροπίες που όχι λίγες φορές “παράγουν” βραδιές-θρίλερ σαν και αυτή του 2000 όταν ο Αλ Γκορ, χάνοντας για λίγες ψήφους τη Φλόριντα, έχασε και την προεδρία από τον Τζορτζ Μπους το νεότερο.

Ακόμα και το γεγονός ότι κάποιος υποψήφιος μπορεί να εκλεγεί υποψήφιος χωρίς να έχει τις περισσότερες ψήφους (αλλά τους περισσότερους εκλέκτορες) καθιστά τη διαδικασία μάλλον προβληματική και μόνο κατ’ επίφαση δημοκρατική. Μοιάζει σαν η ψήφος να μην έχει την ίδια αξία παντού, αλλά αυτή να “ζυγίζει” βαρύτερα ή ελαφρύτερα ανάλογα με το πληθυσμό της κάθε Πολιτείας.

• Προφανώς το γεγονος έχει συνέπειες και στον τρόπο που οι υποψήφιοι προσεγγίζουν την κάθε πολιτεία. Δεν αφιερώνεται ο ίδιος χρόνος στις μεγάλες σε σχέση με τις μικρές και επίσης οι υποψήφιοι δεν ρίχνουν το ίδιο βάρος στις πολιτείες που ξέρουν ότι κυριαρχούν αλλά εντοπίζουν το ενδιαφέρον τους σε όσες το παιχνίδι μοιάζει ανοιχτό, στις περιβόητες swing states (που τελικά, σε ότι αφορά, τις εκλογές της περασμένης Τρίτης έκριναν ξεκάθαρα και το τελικό αποτέλεσμα).

Σε ότι αφορά το σύστημα της καταμέτρησης και αυτό παρουσιάζει προβλήματα παρά το γεγονός ότι εκατομμύρια Αμερικανοί προτιμούν πλέον την επιστολική ψήφο κάτι που σημαίνει ότι ψηφίζουν πολύ πριν τη διεξαγωγή της εκλογικής αναμέτρησης. Ο ρυθμός της καταμέτρησης (για ένα, είναι η αλήθεια, πολύ μεγάλο εκλογικό σώμα) εξαρτάται και από τις δυνατότητες αλλά και το πλήθος της ψηφοφόρων σε κάθε πολιτεία. Θα μπορούσε να είναι πάντως πιο γρήγορο και πιο αποτελεσματκό.

Το σύστημα πάσχει

Αν αφήσουμε όμως κατά μέρος το εκλογικό σύστημα και μιλήσουμε για το πολιτικό εν γένει, θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχει σοβαρό πρόβλημα εκπροσώπησης. Ο Μπέρνι Σάντερς, επιφανές στέλεχος της αριστερής πτέρυγας των Δημοκρατικών, τόνισε ορθά-κοφτά μετά το ατυχές, για το κόμμα του, αποτέλεσμα ότι “δεν εκπροσωπούμε πλέον την εργατική τάξη, δεν μπορούμε να την εκπροσωπήσουμε”.

Ποιος αλήθεια από τους δύο υποψηφίους εκπροσωπούσε τους Αμερικανούς εργαζόμενους σ’ αυτήν την εκλογική μάχη; Η σωστή απάντηση είναι κανείς. Ο μεγιστάνας Τραμπ, που προτείνει συνεχείς φοροαπαλλαγές για τους πολύ πλούσιους, δεν γνωρίζει καν τις ανάγκες των “από κάτω”. Η σαφώς κεντρώα Χάρις έκανε προεκλογικό μεγάλο άνοιγμα στο χώρο των επιχειρήσεων, είχε ως σύμβουλό τους τον επίσης μεγιστάνα Μαρκ Κούμπαν και περιορίστηκε σε μάλλον αόριστες υποσχέσεις για τους μη προνομιούχους.

• Τρίτος, ουσιαστικά, δεν υπήρξε. Και, αν θέλουμε να είμαστε τίμιοι με τον εαυτό μας, δεν μπορεί να υπάρξει. Ο απόλυτος δικομματισμός καταδυναστεύει τις ΗΠΑ αιώνες τώρα. Δεν χωρεί τρίτος. Ανεξάρτητοι υποψήφιοι έχουν κάνει κατά καιρούς την εμφάνισή τους αλλά απείλησαν από λίγο έως καθόλου.

Ενας βασικός λόγος γι’ αυτό είναι ότι η κούρσα προς την προεδρία στις ΗΠΑ είναι μία πανάκριβη υπόθεση. Οι υποψήφιοι των κομμάτων βγαίνουν από πολύ νωρίς στο κυνήγι των χορηγιών και μέσω των εκστρατειών τους συγκεντρώνουν πραγματικά εκατομμύρια δολάρια εκμεταλλευόμενοι βέβαια έναν πολύ μεγάλο και συνήθως έμπειρο κομματικό μηχανισμό. Φανταστείτε έναν υποψήφιο που δεν στηρίζεται από κανένα από τα δύο κόμματα, να επιχειρήσει να θέσει υποψηφιότητα.

Τα κεφάλαια που χρειάζονται είναι τεράστια. Πρακτικά μόνο ένας άνθρωπος με πολύ χρήμα μπορεί να σπάσει αυτά τα στεγανά. Αλλά και ακόμη και ο Ντόναλντ Τραμπ, που διαθέτει χρήμα με ουρά, προτίμησε-και για οικονομικούς λόγους-να μπει κάτω από τη σκέπη των Ρεπουμπλικάνων και να πάρει το χρίσμα όπως προβλέπεται από τους “σφιχτούς” κανόνες του δικομματικού παιχνιδιού.

• Πολλοί από τους Αμερικανούς νιώθουν ότι δεν έχουν επιλογές. Ετσι και αλλιώς οι πολιτικές των δύο μεγάλων κομμάτων δεν διαφέρουν ουσιαστικά σε πολλά έστω και αν ο Τραμπ επιχειρεί να εμφανιστεί ως αντισυστημικός. Είναι πράγματα που έχουν επισημανθεί εδώ και χρόνια αλλά δεν αλλάζουν γιατί το σύστημα μοιάζει μπετόν.Ενα σύστημα που, ας μην το ξεχναμε, έχει τεράστιες δοσοληψίες με πανίσχυρους παράγοντες του αμερικανικού κεφαλαίου όπως οι ιδιοκτήτες των βιομηχανιών όπλων.

Αντιπροσωπευτικό είναι το σύστημα και στην Ευρώπη αλλά μοιάζει περισσότερο πλουραλιστικό. Στις ΗΠΑ οι ψηφοφόροι παραμένουν εγκλωβισμένοι σε δύο μόνο επιλογές με ότι αυτό συνεπάγεται για την εμπιστοσύνη που δείχνουν τελικά στο πολιτικό σύστημα και τις λύσεις που αυτό μπορεί να δώσει στα βασικά προβλήματα της ζωής τους.

Δεν βρίσκεται, έτσι και αλλιώς, σε κάθε εκλογική αναμέτρηση μία χαρισματική προσωπικότητα όπως ο Μπάρακ Ομπάμα που θα οδηγήσει τον κόσμο μαζικά στις κάλπες και θα χαρίσει, σε θεωρητικό έστω επίπεδο, την ελπίδα. Και πλέον ούτε ο “μπαμπούλας” της ακροδεξιάς δεν τρομάζει (κακώς βέβαια) τους πολίτες. Φάινεται ότι οι εποχές που οι mainstream ψηφοφόροι ψήφιζαν με κλειστά μάτια το λιγότερο δεξιό υποψήφιο για να μην επικρατήσει ο ακραίος έχουν περάσει ανεπιστρεπτί, ήδη από το 2016 και την πρώτη νίκη του Ντόναλντ Τραμπ επί της Χίλαρι Κλίντον.

Και προφανώς είναι μάλλον θέμα χρόνου η παραπάνω τάση να επικρατήσει και στην Ευρώπη, ακόμα και σε μεγάλες χώρες όπως η Γαλλία. Στην Ιταλία, άλλωστε, ήδη η Τζόρτζια Μελόνι κατάφερε να πείσει τους Ιταλούς να την εμπιστευτούν αν και προέρχεται από την πολιτική οικογένεια του Μπενίτο Μουσολίνι. Στην Ιταλία το σύστημα, στα χαρτιά τουλάχιστον, είναι πολυκομματικό. Στις ΗΠΑ, όχι.  

---