Θάνατος Φετουλάχ Γκιουλέν: Η αντίδραση της Άγκυρας-Ποιος ήταν ο Ιμάμης που τρόμαξε τον Ερντογάν

Όλα τα ΜΜΕ της Τουρκίας μετέδωσαν ως έκτακτη είδηση τον θάνατο του Φετουλάχ Γκιουλέν. Η πρώτη επίσημη αντίδραση της Άγκυρας ήρθε από τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Χακάν Φιντάν ο οποίος επιβεβαίωσε τον θάνατο του αυτοεξόριστου στις ΗΠΑ ιεροκήρυκα Φετουλάχ Γκιουλέν, ο οποίος ήταν ορκισμένος εχθρός του Τούρκου προέδρου Ερντογάν και τον οποίο θεωρούσε υπεύθυνο για την απόπειρα πραξικοπήματος το 2016.

“Η αποφασιστικότητα του έθνους μας στη μάχη κατά της τρομοκρατίας θα συνεχιστεί και η είδηση του θανάτου του δεν θα μας οδηγήσει ποτέ σε εφησυχασμό”, είπε ο Φιντάν σε συνέντευξη Τύπου.

Ο πρώην ιμάμης, ζούσε αυτοεξόριστος στην Πενσυλβάνια των Ηνωμένων Πολιτειών.

Οι γνώμες για τον ρόλο Γκιουλέν διίστανται καθώς υπάρχει η “δαιμονοποίηση” από την πλευρά του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και το AKP, προκειμένου όπως λένε πολλές αναλύσεις να εδραιώσουν την εξουσία τους. Ουδείς μπορεί βέβαια να βεβαιώσει εάν ο Γκιουλέν είχε πολιτικές βλέψεις.

Οι ιδέες του έτειναν προς μία φιλελευθεροποίηση της οικονομικής – πολιτικής ζωής της χώρας.

Ο θάνατός του Φετουλάχ Γκιουλέν μάλλον ισχυροποιεί τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν από τον οποίο είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα υπάρξει αντίδραση.

Η Hurriyet αναφέρει σε πρωτοσέλιδη ανάρτησή της: «Πέθανε ο αρχηγός της τρομοκρατικής οργάνωσης Φετουλάχ (FETO), Φετουλάχ Γκιουλέν. Η υγεία του είχε επιδεινωθεί τελευταία. Είχε νεφρική ανεπάρκεια, διαβήτη και άνοια».

«Ο αρχηγός της FETÖ, που βρισκόταν πίσω από τη φονική απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου στην Τουρκία, φέρεται να πέθανε σε ηλικία 83 ετών στην Πενσυλβάνια», γράφει επίσης η Daily Sabah ενώ το Αnadolu αρκείται στην μετάδοση των αναφορών για τον θάνατό του στα social media.

Υπενθυμίζεται ότι είδηση του θανάτου του Φετουλάχ Γκιουλέν ανακοινώθηκε στον λογαριασμό κοινωνικής δικτύωσης Herkul Nagme. Στην ανακοίνωση αναφέρθηκε ότι «το πνεύμα του Χοτζαεφέντι πέθανε στις 20 Οκτωβρίου 2024 και πληροφορίες για τις διαδικασίες ταφής θα κοινοποιηθούν αργότερα». Το Herkul Nagme συμπληρώνει ότι «ο δάσκαλός μας περπάτησε στον ορίζοντα της ψυχής του στις 21.20 το βράδυ, στις 20 Οκτωβρίου 2024, στο νοσοκομείο όπου νοσηλευόταν για λίγο. Οι γιατροί του θα κάνουν δήλωση για τη διαδικασία του νοσοκομείου τις επόμενες ώρες».

Ποιος ήταν ο Γκιουλέν

Ο Φετουλάχ Γκιουλέν αφού εγκατέλειψε το κήρυγμα το 1981, και μετατοπίστηκε στο… κοινωνικό λειτούργημα. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 και του 1990, ίδρυσε πλήθος επιχειρήσεων, χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και σχολείων και αύξησε την επιρροή του στην κοινωνία των πολιτών – όπως και τους οπαδούς του.

Το 1999 κι ενώ ήταν σε εξέλιξη έρευνα εις βάρος του ο Γκιουλέν εγκατέλειψε την Τουρκία και αυτοεξορίστηκε στην Πενσυλβάνια των ΗΠΑ. Εντέλει το 2000, κρίθηκε ένοχος, ερήμην, για σχέδιο ανατροπής της κοσμικής – ακόμη τότε – κυβέρνησης. Τον κατηγόρησαν πως «τοποθέτουσε» δημόσιους υπαλλήλους σε διάφορα κυβερνητικά γραφεία, ένα κατηγορητήριο το οποίο θα επέστρεφε να τον «στοιχειώσει» ξανά δέκα χρόνια αργότερα.

• Σύντομα το πρόσωπο της Τουρκίας άρχισε να αλλάζει. Το 2002, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έγινε πρωθυπουργός με το νεοσύστατο τότε Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ).

Οι κοσμικοί δυσαρεστήθηκαν με αυτή την εξέλιξη, ωστόσο κανείς δεν μπορούσε ακόμη να παραβλέψει την εκθετική ανάπτυξη της τουρκικής οικονομίας στις αρχές της δεκαετίας του 2000, η οποία θεωρητικά έλαβε χώρα υπό την ηγεσία του ΑΚΡ. Την ίδια ώρα οι ισλαμιστικές ιδέες του ΑΚΡ γίνονταν όλο και περισσότερο «νόρμα» στη χώρα.

• Σε αυτό το πλαίσιο, ο Ερντογάν και ο Γκιουλέν αποφάσισαν ότι θα μπορούσαν να ξεκινήσουν μια «στρατηγική εταιρική σχέση». Αφού επανεξελέγη το 2007 με ισχυρότερη εντολή, το ΑΚΡ υπό την ηγεσία του Ερντογάν έδειξε την προθυμία του να συνεργαστεί με τον κληρικό και το παγκόσμιο κίνημά του:

Ο Γκιουλέν είχε δημιουργήσει μια εντυπωσιακή επιχειρηματική αυτοκρατορία στα χρόνια που πέρασαν μετά την αυτοεξορία του. Το δίκτυο των μέσων ενημέρωσης που διεθετε στην Τουρκία και στο εξωτερικό είχε γίνει όλο και πιο ισχυρό, τα σχολεία του προετοίμαζαν την επόμενη γενιά ευσεβών αλλά και επιχειρηματικά σκεπτόμενων οπαδών του στην Τουρκία – ενώ οι τράπεζές του διευκόλυναν τη μεταφορά κεφαλαίων μεταξύ του δυτικού κόσμου και της Μέσης Ανατολής.

• Η επιρροή του Γκιουλέν επεκτάθηκε και στην Κεντρική Ασία, όπου πρώην σοβιετικές δημοκρατίες όπως το Τουρκμενιστάν, το Αζερμπαϊτζάν, το Ουζμπεκιστάν, καθώς και άλλα τουρκόγλωσσα έθνη καλωσόριζαν κάθε είδους εξωτερική βοήθεια.

Οι εφημερίδες και οι τηλεοπτικοί σταθμοί του Γκιουλέν εμφανίστηκαν ξαφνικά να υποστηρίζουν την εκλογική υποψηφιότητα του Ερντογάν το 2011 – παρά το γεγονός ότι το κίνημα υποστήριζε ότι δεν επιδιώκει την εμπλοκή του στην πολιτική ζωή της χώρας. Με την υποστήριξη του Γκιουλέν, το ΑΚΡ κατάφερε να κερδίσει για ακόμη μια φορά.

Οι κοσμικές τάξεις έμειναν αμέτοχες παρατηρώντας την Τουρκία που γνώριζαν να μεταμορφώνεται σταδιακά σε ένα κράτος που ευνοούσε τη θρησκεία έναντι της «laicite» – τον διαχωρισμό κράτους-εκκλησίας – την οποία ο ιδρυτής της σύγχρονης Τουρκίας, Κεμάλ Ατατούρκ, είχε κατοχυρώσει συνταγματικά. Η παγκόσμια κοινότητα φάνηκε, μάλιστα, να καλωσορίζει αυτή την εξέλιξη με την ελπίδα ότι η Τουρκία θα «ανέβαινε» και θα γινόταν μια πραγματική γέφυρα μεταξύ του Ισλάμ και της Δύσης – μια νέα «Οθωμανική Αυτοκρατορία», όπως είχε αρχίσει να προπαγανδίζει ο Ερντογάν.

• Για να πραγματοποιήσει αυτό το όραμα, ο Ερντογάν αφαίρεσε εξουσίες από τον στρατό, είτε με κοινοβουλευτική εντολή είτε με τη βία, φυλακίζοντας πολλούς στρατηγούς. Εκείνοι που ανέλαβαν τις κενές πλέον στρατιωτικές θέσεις έτειναν συνήθως να είναι πιο επιεικείς και φιλόξενοι προς το Ισλάμ, ενώ ένας μεγάλος αριθμός από αυτούς φέρεται να είχε επηρεαστεί από τις διδασκαλίες του Γκιουλέν.

Μέχρι το 2013, ωστόσο, η αυτοκρατορία Ερντογάν–Γκιουλέν θα άρχιζε να καταρρέει, οδηγώντας σε βαθιές διαιρέσεις ολόκληρη τη χώρα.

Μόλις ένα χρόνο μετά την έναρξη της τρίτης θητείας του, το ΑΚΡ βρέθηκε ξαφνικά μπλεγμένο σε μια υπόθεση διαφθοράς, στην οποία ενεπλάκησαν «βαριά» ονόματα, συμπεριλαμβανομένης της ίδιας της οικογένειας του Ερντογάν. Η κυβέρνηση υποστήριξε ότι το σκάνδαλο αυτό είχε ως εγκέφαλο τον Γκιουλέν, που στοχοποίησε τον Τούρκο πρόεδρο ως αντίποινα για το ότι αυτός προσπάθησε να περιορίσει την επιρροή του.

Οι αποκαλύψεις διαφθοράς του 2013 – ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα στη σύγχρονη τουρκική ιστορία – ενέπνευσαν τις διαδηλώσεις στο πάρκο Γκεζί, τις οποίες ο Ερντογάν κατέπνιξε με αδιανόητη βία αφήνοντας πίσω 22 νεκρούς. Τότε στράφηκε και κατά του άλλοτε συμμάχου του, κατηγορώντας τον για δεύτερη φορά ότι προσπαθούσε να διεισδύσει στις κρατικές δομές και να ανατρέψει την κυβέρνηση υποστηρίζοντας τις διαδηλώσεις.

• Κάπως έτσι εδραιώθηκε η εικόνα του Γκιουλέν ως ανατρεπτικού ισλαμιστή – ενός εχθρού του κράτους, τον οποίο ο Ερντογάν κατηγόρησε ότι προσπαθήσει να δημιουργήσει ένα «κράτος εν κράτει».

Μεταξύ 2011 και 2015 την πολιτική ζωή της Τουρκίας μονοπώλησε ο εμφύλιος πόλεμος της Συρίας, που σήμανε αφενός την εισροή εκατομμυρίων προσφύγων και αφετέρου την αλλαγή των συσχετισμών με την κουρδική μειονότητα. Η εσωτερική διένεξη με τον Γκιουλέν «πάγωσε», τουλάχιστον φαινομενικά, ωστόσο κάποιες από τις επιχειρήσεις του στην Τουρκία αναγκάστηκαν να βάλουν λουκέτο.

• Στις 15 Ιουλίου 2016, μια ομάδα περίπου 10.000 στρατιωτών εξαπέλυσε απόπειρα πραξικοπήματος, καταγέλλοντας το έλλειμμα ηγεσίας εν μέσω της συνεχιζόμενης κρίσης στην Τουρκία. Ο σχεδιασμός και η εκτέλεση είχαν μεγάλα κενά και η απόπειρα απέτυχε μέσα σε 12 ώρες.

Ωστόσο, περισσότεροι από 250 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους εκείνη τη νύχτα. Η κυβέρνηση ισχυρίστηκε αμέσως ότι το κίνημα του Γκιουλέν βρισκόταν πίσω από το αποτυχημένο πραξικόπημα.

Ορισμένοι από τους στρατιώτες που συνελήφθησαν μετά την απόπειρα πραξικοπήματος ομολόγησαν ότι έπαιρναν εντολές από τον Γκιουλέν, αν και είναι άγνωστο κάτω από ποιες συνθήκες μπορεί να έγιναν αυτές οι «ομολογίες», καθώς υπήρξαν μαζικές καταγγελίες για βασανιστήρια.

Το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων Anadolu διεξήγαγε τότε μια επίμονη εκστρατεία για να διαδώσει την επίσημη κυβερνητική αφήγηση σχετικά με την απόπειρα πραξικοπήματος, την οποία η συντριπτική πλειοψηφία των διεθνών ειδησεογραφικών οργανισμών εξακολουθεί να απορρίπτει.

Τις επόμενες ημέρες, ο Ερντογάν κήρυξε την Τουρκία σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, η οποία έκτοτε παρατάθηκε δύο φορές, προκειμένου να «εξαλειφθεί» κάθε επιρροή της FETO (ακρωνύμιο για το Fethullah Terrorist Organization). Η Άγκυρα προσπάθησε παράλληλα να πετύχει την έκδοση του κληρικού από τις ΗΠΑ, ενώ ζήτησε επανειλημμένα από πολλές ξένες κυβερνήσεις να κλείσουν κάθε οργάνωση του Γκιουλέν που δραστηριοποιείται στο εξωτερικό.

O ίδιος ο Γκιουλέν αρνήθηκε κατηγορηματικά οποιαδήποτε ανάμειξη στην απόπειρα πραξικοπήματος.

«Ως κάποιος που υπέφερε από πολλαπλά στρατιωτικά πραξικοπήματα τις τελευταίες πέντε δεκαετίες, είναι ιδιαίτερα προσβλητικό να κατηγορούμαι ότι έχω οποιαδήποτε σχέση με μια τέτοια απόπειρα», ανέφερε σε δήλωσή του.

Μετά το πραξικόπημα, τουλάχιστον 77.000 άνθρωποι συνελήφθησαν και 150.000 κρατικοί υπάλληλοι, μεταξύ των οποίων εκπαιδευτικοί, δικαστές και στρατιώτες, τέθηκαν σε διαθεσιμότητα. Εταιρείες και μέσα ενημέρωσης που θεωρήθηκαν ότι συνδέονται με τον Γκιουλέν έκλεισαν.

• Η πλειοψηφία των Τούρκων φαίνεται πράγματι να πίστεψε πως ο Γκιουλέν ήταν ο εγκέφαλος της απόπειρας πραξικοπήματος, ενώ αντιμετωπίζει το Κίνημα Χιζμέτ ως μια θρησκευτική αίρεση με μάλλον σκοτεινές προεκτάσεις.

Οι ίδιοι οι Γκιουλενιστές προτιμούν να παρουσιάζουν εαυτούς ως μεταρρυθμιστές, ακόμη και επαναστάτες. Ένα σχόλιο στο περιοδικό «Foreign Affairs» τον Φεβρουάριο του 2014 σημείωνε πως είναι για το Ισλάμ ό,τι ήταν ο Μαρτίνος Λούθηρος και το κίνημα της Μεταρρύθμισης για τον Χριστιανισμό πριν από 500 χρόνια. Η σύγκριση υιοθετήθηκε από όλα τα γκιουλενικά ΜΜΕ. Οι οπαδοί του ισχυρίζονται ακόμη πως επιδιώκουν τον διαθρησκευτικό διάλογο και παραμένουν αφοσιωμένοι στην αρχή της εξυπηρέτησης των άλλων – εξ ου και το όνομα «Χιζμέτ» – που μεταφράζεται ως «υπηρεσία». Έτσι εξηγούν την πλούσια παρουσία τους σε κυβερνητικές θέσεις.