Η ραγδαία εξομάλυνση των σχέσεων Άγκυρας-Καΐρου προκαλεί “συναγερμό” στην Αθήνα

Μια νέα εποχή ανατέλλει μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου καθώς ο Αιγύπτιος πρόεδρος Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι επισκέπτεται σήμερα την Τουρκία σε ανταπόδοση της επίσκεψης του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο Κάιρο τον περασμένο Φεβρουάριο. Αυτή θα είναι η πρώτη προεδρική επίσκεψη από την Αίγυπτο στην Τουρκία από το 2012 και αναμένεται να σηματοδοτήσει την έναρξη μιας νέας εποχής στις σχέσεις των δύο χωρών. Από την άλλη πλευρά, αυτή θα είναι η πρώτη επίσκεψη στην Τουρκία του Σίσι, ο οποίος κατέλαβε την εξουσία μετά το πραξικόπημα του 2013.

Του Σπύρου Σιδέρη

Κατά τη διάρκεια αυτής της επίσκεψης, ο πρόεδρος του AKP και πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και ο Σίσι θα υπογράψουν συμφωνίες που θα οδηγήσουν τις διμερείς σχέσεις στο επόμενο επίπεδο. Πλούσια όμως θα είναι και η ατζέντα των συζητήσεων των δυο ανδρών και για τα περιφερειακά θέματα, ιδίως ο πόλεμος στη Γάζα, ο συνεχιζόμενος εμφύλιος στη Λιβύη, αλλά και η συνεχιζόμενη μεσολάβηση της Τουρκίας μεταξύ Σομαλίας και Αιθιοπίας και η ένταση στο Σουδάν. Ζητήματα που απασχολούν ιδιαίτερα το Κάιρο καθώς προκαλούν πολιτική αστάθεια στην περιοχή της βορειο-ανατολικής Αφρικής. Περιοχή ζωτικής σημασίας για την γειτνιάζουσα Αίγυπτο.

• Ερντογάν και Σίσι θα προεδρεύσουν στην Άγκυρα της πρώτης συνεδρίασης του Συμβουλίου Στρατηγικής Συνεργασίας Υψηλού Επιπέδου, παρουσία πολλών Υπουργών των δυο χωρών, όπου αναμένεται να υπογραφούν σχεδόν 20 συμφωνίες συνεργασίας, στους τομείς της άμυνας, της ενέργειας, του τουρισμού, της υγείας, της εκπαίδευσης και του πολιτισμού.  

Ένα από τα κύρια θέματα που θα απασχολήσουν τις συνομιλίες είναι η ανάπτυξη της συνεργασίας στον τομέα της ενέργειας, η οποία προσφέρει διάφορες ευκαιρίες για τις δύο χώρες, ιδίως στους τομείς του υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), της πυρηνικής και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Παρά την διακοπή των διμερών σχέσεων των δυο χωρών για περισσότερο από 10 χρόνια, η Αίγυπτος εξακολουθούσε να είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Τουρκίας στην Αφρική με τον όγκο του εμπορίου να σπάει το ρεκόρ των 5 δισ. δολαρίων το 2018. Στόχος των δυο ηγετών είναι να αυξήσουν τον όγκο των εμπορικών τους συναλλαγών στα 15 δισ. δολάρια τα επόμενα πέντε χρόνια, όπως συμφώνησαν στο Κάιρο στις 14 Φεβρουαρίου του τρέχοντος έτους.

Από «τύραννος» και «δολοφόνος» ο Σίσι γίνεται ο κύριος Σίσι

Αίγυπτος και Τουρκία παραδοσιακά είχαν στενές σχέσεις, με πολλά κοινά ιστορικά και πολιτιστικά σημεία. Όμως η ανατροπή του Μοχάμεντ Μόρσι το 2013 από τον Σίσι, προκάλεσε την μήνη του Ερντογάν βάζοντας στον πάγο τις διμερείς σχέσεις. Για μεγάλο διάστημα ο Τούρκος Πρόεδρος χαρακτήριζε τον Σίσι ως «πραξικοπηματία», «δολοφόνο» και «τύραννο».  

• Η Τουρκία ήταν μία από τις χώρες που αντέδρασε πιο έντονα στην ανατροπή του Μόρσι από τον Αιγύπτιο πρόεδρο Αμπντέλ Φατάχ Αλ Σίσι με πραξικόπημα στις 3 Ιουλίου 2013.

Επικρίνοντας την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) που δεν αποκάλεσε τότε πραξικόπημα την ανατροπή του Μόρσι, ο Ερντογάν δήλωσε πως «εκπλήσσομαι με τη Δύση αυτή τη στιγμή. Η Δύση εξακολουθεί να μην μπορεί να αποκαλέσει αυτό το γεγονός πραξικόπημα. Συγχαίρω όμως την Αφρικανική Ένωση, η οποία ανέστειλε τη συμμετοχή της Αιγύπτου. Αυτή είναι στάση», είπε. Επίσης ο Ερντογάν, ο οποίος δεν παρέστη στο δείπνο στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) προκειμένου να μην καθίσει στο ίδιο τραπέζι με τον Σίσι, δήλωσε ότι «δεν θα καθίσω στο ίδιο τραπέζι και δεν θα νομιμοποιήσω τους πραξικοπηματίες».

Με το κάλεσμα του ΑΚΡ και ορισμένων μη κυβερνητικών οργανώσεων, διοργανώθηκαν στην Τουρκία διαδηλώσεις υποστήριξης των εξελίξεων στην Αίγυπτο. Στις διαδηλώσεις που οργανώθηκαν μπροστά από την αιγυπτιακή πρεσβεία και το αιγυπτιακό προξενείο στην Άγκυρα και την Κωνσταντινούπολη και σε πολλές άλλες πόλεις.

Μετά από αυτή την ένταση μεταξύ των δύο χωρών, οι δυο χώρες απέσυραν τους πρεσβευτές τους από Κάιρο και Άγκυρα. Μετά την απόσυρση των πρεσβευτών, οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών υποβαθμίστηκαν στο επίπεδο των επιτετραμμένων. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι υπουργοί Εξωτερικών των δύο χωρών πραγματοποίησαν συναντήσεις σε διάφορες περιπτώσεις, η αιγυπτιακή πρεσβεία στην Άγκυρα και το γενικό προξενείο στην Κωνσταντινούπολη και η τουρκική πρεσβεία στο Κάιρο και το γενικό προξενείο στην Αλεξάνδρεια συνέχισαν τις δραστηριότητές τους.

Ένας άλλος λόγος έντασης στις διμερείς σχέσεις ήταν οι εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Από το 2002, η Κυπριακή Δημοκρατία υπέγραψε συμφωνίες Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης με την Αίγυπτο, τον Λίβανο, τη Συρία και το Ισραήλ στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Τουρκία, με την αιτιολογία ότι οι συμφωνίες αυτές παραβιάζουν τόσο την κατοχική «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου» (ΤΔΒΚ) όσο και τα δικά της δικαιώματα, προσέφυγε στα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ).

• Από το 2007, η Κύπρος έχει ανακηρύξει 13 πεδία έρευνας και έχει χορηγήσει άδειες σε πετρελαϊκές εταιρείες. Ενώ αντίστοιχα η Τουρκία χορήγησε άδειες έρευνας στην Turkish Petroleum Corporation (TPAO) στη δική της περιοχή.

Ορισμένες εταιρείες άρχισαν να αναζητούν φυσικό αέριο στην περιοχή, γεγονός που αύξησε την ένταση μεταξύ των δύο χωρών. Η Τουρκία έστειλε το πρώτο και το δεύτερο γεωτρύπανο Fatih και Yavuz στα ανοικτά της Κύπρου και άρχισε δραστηριότητες έρευνας φυσικού αερίου. Η Κύπρος, η Ελλάδα, η ΕΕ, η Αίγυπτος, το Ισραήλ και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) αντέδρασαν σε αυτές τις έρευνες.

• Η αποκλιμάκωση στην περιοχή έλαβε χώρα λίγο αργότερα καθώς η Άγκυρα εξέφρασε την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η περιοχή που ανακοίνωσε η Αίγυπτος στον διαγωνισμό της για δραστηριότητες υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο περιορίστηκε στα νότια σύνορα της τουρκικής υφαλοκρηπίδας, την οποία η Τουρκία κοινοποίησε στον ΟΗΕ το 2019.

Ο τότε υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου έστειλε «πράσινο φως» στο Κάιρο λέγοντας ότι «ως δύο χώρες με τη μεγαλύτερη ξηρά και τις μεγαλύτερες ακτές στην Ανατολική Μεσόγειο, ανάλογα με την πορεία των σχέσεών μας, μπορούμε αύριο να διαπραγματευτούμε με την Αίγυπτο το θέμα των περιοχών θαλάσσιας δικαιοδοσίας και να υπογράψουμε μια εμπροσθοβαρή συμφωνία μεταξύ μας».

Καθώς οι αξιωματούχοι των δύο χωρών έδωσαν το πράσινο φως ο ένας στον άλλον, ξεκίνησαν και οι συνομιλίες μεταξύ των αξιωματούχων των μυστικών υπηρεσιών. Ως αποτέλεσμα αυτών των διαδοχικών επαφών, η Τουρκία και η Αίγυπτος σταμάτησαν να μπλοκάρουν η μία την άλλη σε διεθνείς οργανισμούς και η Τουρκία ήρε το βέτο της στη συμμετοχή της Αιγύπτου στις συνεδριάσεις του ΝΑΤΟ.

• Τις επαφές αυτές ακολούθησαν διερευνητικές συνομιλίες, μετά τις οποίες η Άγκυρα άρχισε να υποχωρεί σε ορισμένες από τις «προϋποθέσεις» του Καΐρου. Το θέμα επανήλθε στη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Η Άγκυρα συνέλαβε μέλη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στην Τουρκία και ακύρωσε τις εκδόσεις των οργανώσεων της Αδελφότητας στην Τουρκία, με τον Σίσι να δηλώνει ευχαριστημένος με αυτά τα βήματα της Άγκυρας.

Μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν το 2019, η Τουρκία έλαβε μέτρα για την εξομάλυνση των σχέσεων με πολλές χώρες της Μέσης Ανατολής που είχαν φτάσει στο ναδίρ, ιδίως το 2021, όπως η εξομάλυνση με το Ισραήλ και ο διορισμός πρεσβευτών, η εξομάλυνση με τα ΗΑΕ, η έκδοση της υπόθεσης του Τζαμάλ Κασόγκι στη Σαουδική Αραβία και ο εναγκαλισμός με τον Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν ήταν παραδείγματα των βημάτων που έκανε η Άγκυρα.

Στις κυβιστήσεις της Τουρκίας, ειδικά με τις χώρες της Μέσης Ανατολής και του Κόλπου, σειρά είχε η Αίγυπτος, με τον Ερντογάν να έχει επίσης μειώσει τη δόση της κριτικής του προς τον Σίσι..

Αν και τα ζητήματα της Ανατολικής Μεσογείου και της Μουσουλμανικής Αδελφότητας έχουν επιλυθεί, η Λιβύη εξακολουθεί να είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα στο τραπέζι.

Τώρα όλα τα βλέμματα είναι στραμμένα στη συνάντηση που θα πραγματοποιηθεί σήμερα με το κλίμα να είναι αισιόδοξο ότι θα εξαλειφθούν οι παρεξηγήσεις και θα αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη μεταξύ των χωρών. Ίσως η συνάντηση αυτή προκαλέσει προβλήματα στην Ελλάδα με μια ενδεχόμενη χάραξη θαλασσίων συνόρων μεταξύ Αιγύπτου και Τουρκίας.