Δεκαπενταύγουστος: Ήθη και έθιμα της μεγάλης γιορτής της Χριστιανοσύνης

Μεγαλόχαρη, Ελεούσα, Θαλασσοκρατούσα, Γλυκοφιλούσα, Ελπιδοφόρα, Θεοσκέπαστη ή και Βρεφοκρατούσα, η Παναγία με τα 500 και πλέον θεοτοκονύμια εορτάζεται στην «καρδιά» του Αύγουστου με κάθε λαμπρότητα και κατάνυξη. Μάλιστα, σε πολλά σημεία της Ελλάδας, με πρωταγωνίστρια την Τήνο υπάρχουν ήθη και έθιμα για τον Δεκαπενταύγουστο.

Το μεγαλύτερο προσκύνημα κάθε χρόνο γίνεται στην Τήνο με τους πιστούς γονυπετείς να φτάνουν στο ναό της Ευαγγελίστριας για να εκπληρώσουν το τάμα τους στην εικόνα της Παναγίας. Ο Ιερός Ναός Ευαγγελιστρίας χτίστηκε στο σημείο όπου βρέθηκε η Εικόνα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.

Η εικόνα θεωρείται από τους πιστούς θαυματουργή γι’ αυτό και χιλιάδες πιστών κάθε χρόνο ανηφορίζουν με θρησκευτική ευλάβεια προς το Ναό. Μάλιστα, η εύρεση της Αγίας Εικόνας το 1823 θεωρήθηκε θεϊκός οιωνός για το δίκαιο και την επιτυχία της επανάστασης ενάντια στον τουρκικό ζυγό, ενώ η ανέγερση του μεγαλοπρεπούς ναού αποτελεί το πρώτο μεγάλο αρχιτεκτονικό έργο του νεοσυσταθέντος ελληνικού κράτους.

Λειψοί: Η Παναγιά του Χάρου

Η Παναγιά του Χάρου στους Λειψούς είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση. Στην εικόνα η Παναγία δεν κρατάει το Θείο Βρέφος, αλλά τον Εσταυρωμένο Χριστό, σε μια εικόνα μοναδική στην χριστιανική παράδοση. Η Παναγία του Χάρου γιορτάζει τις 23 Αυγούστου, δηλαδή στα εννιάμερα της Παναγίας.

Σύμφωνα με το έθιμο, που τηρείται από το 1943, τοποθετούνται την άνοιξη κρινάκια γύρω από την εικόνα τα οποία στη συνέχεια ξεραίνονται και ανθίζουν ξανά, τον Αύγουστο. Στην Κάσο και στο χωριό Παναγιά γίνεται το μεγαλύτερο πανηγύρι του νησιού. Όλα τα πατροπαράδοτα έθιμα τηρούνται ευλαβικά και δεν είναι λίγοι οι ξενιτεμένοι Κασιώτες που επιλέγουν αυτή τη μέρα για να επισκεφθούν τον τόπο τους, να δοκιμάσουν ντολμαδάκια και πιλάφι και να ξεφαντώσουν με λύρες και λαούτα.Στην Πορταΐτισσα της Αστυπάλαιας οργανώνεται ένα από τα πιο ιδιαίτερα πανηγύρια, όπου οι παρευρισκόμενοι οφείλουν να περάσουν από ορισμένες δοκιμασίες προτού γευτούν το συγκλονιστικό γεμιστό αρνάκι, που οι ντόπιοι ονομάζουν λαμπρινό. Η εορτή της Παναγιάς στο νησί της Ψέριμου όπου δεσπόζει η εκκλησία της Παναγιάς της ?Μελαχρινής?, όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι λόγω του σκούρου χρώματος της ρωσικής τεχνοτροπίας εικόνας είναι ιδιαίτερη.Με πλοιάρια κάτοικοι από την Κάλυμνο, την Κω και τη Νίσυρο καταφθάνουν για να ζητήσουν τη χάρη της Παναγίας. Οι καμπάνες ηχούν πανηγυρικά τη στιγμή που γίνεται η περιφορά του επιταφίου της Θεοτόκου. Συγκινητικές ήταν οι στιγμές όταν κλήρος και λαός, ντόπιοι και τουρίστες, συμμετέχουν στη λιτανεία η οποία περνά από τους δρόμους και τα σοκάκια της νήσου ακόμα και από την αμμουδιά στην άκρη της θάλασσας. Ξεχωριστή στη Ρόδο είναι η Παναγιά η Καλόπετρα που βρίσκεται στην κορυφή της κοιλάδας των Πεταλούδων και που φέρεται να κτίστηκε το 1782 από τον ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Αλ. Υψηλάντη. Κάτοικοι των γύρω χωριών επισκέπτονται την μονή όπου μετά τις εκκλησιαστικές εκδηλώσεις ακολουθεί παραδοσιακό γλέντι.

Πάρος: Περιφορά επιταφίου στην Εκατονταπυλιανή

Και η κοσμοπολίτικη Πάρος αλλάζει πρόσωπο ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου, με πρωταγωνιστή μια από τις εντυπωσιακότερες εκκλησίες του Αιγαίου, τον παλαιοχριστιανικό ναό της Εκατονταπυλιανής στο λιμάνι της Παροικιάς. Στην πρωτεύουσα του νησιού γίνεται η περιφορά του Επιταφίου της Παναγίας και κατόπιν ακολουθεί το γλέντι στον παραλιακό δρόμο της Παροικιάς με μουσικούς και χορευτικά συγκροτήματα, ενώ τα ψαροκάικα βγαίνουν στον κόλπο της Παροικιάς και «φωτίζουν» τον ουρανό με θεαματικά πυροτεχνήματα. Την ίδια ώρα και στο λιμανάκι της Νάουσας, δεκάδες καΐκια με αναμμένες δάδες προσεγγίζουν την προβλήτα και δίνουν το σύνθημα για να αρχίσει η γιορτή.

Σιάτιστα: Οι καβαλάρηδες με τα στολισμένα άλογα

Καβαλάρηδες κάνουν παρέλασή στους κεντρικούς δρόμους της Σιάτιστας. Ανήμερα το Δεκαπενταύγουστο, οι παρέες καβαλάρηδων συγκεντρώνονται στην πλατεία της Γεράνειας και με τη συνοδεία παραδοσιακής μουσικής (χάλκινα) με τα στολισμένα άλογα διασχίζουν τη γραφική κωμόπολη, και πηγαίνουν στο μοναστήρι της Παναγίας στο Μικρόκαστρο, ακολουθώντας το παλιό λιθόστρωτο μονοπάτι. Εκεί προσκυνούν την εικόνα της Παναγίας και με το πέρας της λειτουργίας επιστρέφουν καβάλα στην Σιάτιστα. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Τότε η ημέρα της Παναγίας, 15 Αυγούστου, έδινε τη δυνατότητα στους σκλαβωμένους να ζήσουν μια μέρα ελευθερίας, καθώς άγραφο προνόμιο φαίνεται είχε δοθεί από τους Τούρκους. Από όλη τη Δυτική Μακεδονία προσέρχονταν προσκυνητές καβάλα στα άλογα να τιμήσουν τη Θεοτόκο, και να πάρουν από αυτή ευλογία και δύναμη.

Μαγνησία (Σκιάθος) – Επιτάφιος Παναγίας

Στην αρχόντισσα των Σποράδων, την Σκιάθο, και φέτος ο εορτασμός του Δεκαπενταύγουστου, θα γίνει παραδοσιακά και με μεγάλες τιμές, προς τιμήν της Παναγίας, στην Μονή της Ευαγγελίστριας.Οι χιλιάδες επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν την περιφορά του Επιταφίου της Θεοτόκου, που ονομάζεται και “Πάσχα του καλοκαιριού” και είναι ένα έθιμο που συναντάμε σε ελάχιστα μέρη της Ελλάδας. Το πρωί της 14ης Αυγούστου, οι γυναίκες στολίζουν τον επιτάφιο με λουλούδια και η τελετή αρχίζει το βράδυ της ίδιας ημέρας στο μοναστήρι της Ευαγγελίστριας. Κατά την περιφορά του ιερού επιταφίου και σε όλη την παλιά ανηφορική διαδρομή ως το εκκλησάκι της Ζωοδόχου Πηγής και μέχρι την επιστροφή στο μοναστήρι, οι πιστοί ακολουθούν και ψέλνουν μαζί με τον ιερέα. Ο ηγούμενος της Ευαγγελίστριας, π. Ιωσήφ, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, δήλωσε ότι το έθιμο της περιφοράς του Επιταφίου της Μεγαλόχαρης, καθιερώθηκε το 1809, χρονιά που ιδρύθηκε η Μονή από τους Αγιορείτες μοναχούς. Το Μοναστήρι της Παναγίας της Ευαγγελίστριας ή της Βαγγελίστρας σύμφωνα με τους ντόπιους, αποτελεί τόπο προσκυνήματος για χιλιάδες ανθρώπους από κάθε γωνιά της γης, ενώ το Μουσείο της Μονής, όπου παρουσιάζεται η έκθεση, προσφέρει πολύτιμα στοιχεία της νεότερης ιστορίας. Η Μονή Ευαγγελίστριας βοήθησε τα προεπαναστατικά κινήματα, όσο και την επανάσταση του 1821. Στην Ευαγγελίστρια το 1807 σχεδιάστηκε, υφάνθηκε, ευλογήθηκε και υψώθηκε η πρώτη Ελληνική Σημαία με το λευκό Σταυρό στη μέση επί γαλανού φόντου. Στη Μονή, ο ιερομόναχος Νήφων όρκισε και τους οπλαρχηγούς Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, Ανδρέα Μιαούλη, Παπαθύμιο Βλαχάβα, Γιάννη Σταθά, Νικοτσάρα, τον Σκιαθίτη διδάσκαλο τοu Γένους Επιφάνιο – Στέφανο Δημητριάδη και πολλούς άλλους, μετά από μεγάλη σύσκεψη που έκαναν στο Μοναστήρι της Ευαγγελιστρίας για να καταστρώσουν το σχέδιο δράσης τους.

Στο Καρπενήσι, η Παναγία η Προυσού και η Παναγία Τατάρνας, στη Θήβα η Μεγάλη Παναγιά και στον Ορχομενό η Παναγία η Σκριπού, οι Μονές Αγάθωνος και Δαμάστας στη Φθιώτιδα, η Παναγία της Βαρνάκοβας στη Φωκίδα, της Παναγίας της Φανερωμένης Αρτάκης, της Χιλιαδούς, της Ντινιούς στην Ιστιαία, και της Κοιμήσεως Θεοτόκου Μάτζαρη Οξυλίθου είναι ορισμένα από τα θρησκευτικά μνημεία αφιερωμένα στην Μεγαλόχαρη σε όλη τη Στερεά Ελλάδα. Την ίδια στιγμή το «Πάσχα του καλοκαιριού» είναι σημείο ορόσημο για το μεγαλύτερο μέρος των ορεινών χωριών στη Δυτική Φθιώτιδα, την Ευρυτανία και την ορεινή Φωκίδα αφού αυτή την περίοδο έχουν προσδιοριστεί χρονικά τα ανταμώματα των ξενιτεμένων στα πανηγύρια που οργανώνονται.

Κάρπαθος: Ο χορός στον Όλυμπο

Το δικό της μοναδικό χρώμα στον εορτασμό του Δεκαπενταύγουστου δίνει και η Κάρπαθος με κορυφαία στιγμή το χορό που γίνεται στην Όλυμπο, στην κεντρική εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου στο Πλατύ (πλατεία του οικισμού). Πρόκειται για ένα ναό του 17ου αιώνα, βυζαντινού ρυθμού, με τοιχογραφίες από την εποχή της Τουρκοκρατίας και με ξυλόγλυπτο τέμπλο εξαιρετικής τέχνης. Στο προαύλιο της εκκλησίας οργανοπαίκτες παίζουν τον Κάτω Χορό. Ο χορός αργός και πάντα με σταθερό βήμα και κατανυκτική διάθεση, διαρκεί ώρες. Αρχικά, οι άντρες καθισμένοι στο τραπέζι και με ένα κομμάτι βασιλικό στο πέτο, τραγουδούν και πίνουν, με τη συνοδεία λαούτου, λύρας και τσαμπούνας. Στη συνέχεια, ξεκινά ο χορός, στον οποίο μπαίνουν, σιγά σιγά, και οι γυναίκες ντυμένες με τις παραδοσιακές γιορτινές τους φορεσιές.

Εύβοια: Πατροπαράδοτο στιφάδο και γλέντι

Αυτοί που θα βρεθούν στην Εύβοια το Δεκαπενταύγουστο θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν τη Θεία Λειτουργία σε μια από τις γραφικές εκκλησίες που υπάρχουν και οι οποίες είναι αφιερωμένες στην Κοίμηση της Θεοτόκου, ενώ όσοι είναι λάτρεις της παράδοσης και των πανηγυριών έχουν εξίσου την ευκαιρία να βρεθούν σε ένα από τα καθιερωμένα πανηγύρια που γίνονται σε πολλά μέρη της Εύβοιας.

Στην Κεντρική Εύβοια το γνωστότερο όλων είναι το πανηγύρι του Οξυλίθου, στο οποίο νέοι και νέες μαζεύονται την παραμονή της γιορτής της Παναγίας και φτιάχνουν το πατροπαράδοτο στιφάδο, ενώ την επομένη στήνεται γλέντι στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας, όπου επισκέπτες και κάτοικοι έχουν την ευκαιρία να γευτούν το στιφάδο και να γλεντήσουν. Στην Βόρεια Εύβοια η Παναγία της Λιχάδας είναι εξίσου γνωστή για το πανηγύρι της, ενώ λίγο πιο έξω από τη Χαλκίδα και πιο συγκεκριμένα στη παραλία Χιλιαδού τελείται η καθιερωμένη λειτουργία στο απόμερο αλλά πολύ όμορφο εκκλησάκι της Παναγίας. Στα Ψαχνά και στην Ιερά Μονή Γοργοϋπήκοου γίνεται παραδοσιακή λιτανεία του Επιταφίου της Παναγίας σύμφωνα με την τάξη του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, ενώ στην εκκλησία της Παναγίας στο Βασιλικό τελείται κάθε χρόνο πανηγύρι στο δεύτερο δημοτικό σχολείο.Άλλα γνωστά πανηγύρια της Παναγίας στην Εύβοια είναι στο Γυμνό, στην Αγία Άννα, στα Φύλλα, της Παναγίας της Περιβλέπτου στα Πολιτικά, στη Στενή, στους Στρόπωνες, στον Πάλιουρα και σε πολλά άλλα ακόμα χωριά της Εύβοιας.

Στην Ευρυτανία η Παναγία η Προυσσιώτισα «η κυρά της Ρούμελης» όπως την λένε- η Παναγία της Τατάρνας αν και δεν εορτάζουν το Δεκαπεντάγουστο είναι δύο σημεία που συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον των επισκεπτών και εκεί συρρέουν κάθε χρόνο χιλιάδες προσκυνητές. Στην Φθιώτιδα το Μοναστήρι του Αγάθωνα σε υψόμετρο 600 περίπου μέτρων 30 χιλιόμετρα δυτικά της Λαμίας στην περιοχή της Υπάτης είναι σημείο αναφοράς μιας και εορτάζει το Δεκαπεντάγουστο και δέχεται χιλιάδες επισκέπτες απ όλον τον κόσμο.

Πλήθος κόσμου και φέτος παραμονή του Δεκαπενταύγουστου αναμένεται να τιμήσει το θρησκευτικό έθιμο μεταφοράς της εικόνας της Παναγίας της οδηγήτριας από το Αχλαδοχώρι στην Οιχαλία μέσω της Κρήνης. Ο ιερέας του Αχλαδοχωρίου την συνοδεύει μέχρι την εκκλησιά της Κρήνης εκεί τοποθετείται στο Ιερό και οι πιστοί θα περάσουν να χαιρετίσουν την Παναγιά τους. Ακολουθεί πομπή στην Κρήνη και ο Ιερέας του χωριού παραδίδει την εικόνα συνοδεία πιστών στα σύνορα με την Οιχαλία στον Άγιο Αθανάσιο στον ιερέα της Οιχαλίας που περιμένει την Παναγιά έξω από το ναό. Μετά την δέηση η πομπή παίρνει τον δρόμο της για την Οιχαλία όπου όλο το χωριό την αναμένει με μεγάλο θρησκευτικό ενδιαφέρον. Εκεί μετά από σύντομη στάση οι πιστοί σχηματίζουν πομπή και συνοδεύοντας την εικόνα στην Εκκλησία του χωριού όπου εγκαθίσταται μέχρι την δεύτερη ημέρα του Πάσχα που θα ακολουθήσει την αντίστροφη διαδρομή. Σύμφωνα με την παράδοση η εικόνα της Παναγίας βρέθηκε σε δύσβατο και δασώδες μέρος της περιοχής από 8 Κυνηγούς, οι οποίοι καταγόταν από τρία Χωριά: Tην Οιχαλία, το Αχλαδοχώρι και το Κουτσίκοβο. Έτσι αποφάσισαν κάθε χωριό να φιλοξενεί την εικόνα στην ενορία του για τέσσερις μήνες το χρόνο. Όταν το Κουτσίκοβο έπαψε να υφίσταται αποφασίστηκε τους 4 επιπλέον μήνες η εικόνα να παραμένει στην Οιχαλία. Κατά την περιφορά η εικόνα μεταφέρεται από τους κατοίκους του Αχλαδοχωρίου, της Κρήνης και της Οιχαλίας από ώμο σε ώμο αναπαριστώντας τους Κυνηγούς εκείνης της εποχής που μετέφεραν την εικόνα διαδοχικά ο ένας μετά τον άλλον μέχρι τον κάμπο.

Κεφαλονιά: Τα φιδάκια της Παναγίας

Τα «φιδάκια της Παναγιάς» στην Κεφαλονιά είναι κάθε Δεκαπενταύγουστο πόλος έλξης, καθώς χιλιάδες κόσμου συγκεντρώνεται στο ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου στα χωριά Mαρκόπουλο και Αργίνια στη νότια Κεφαλονιά. Η παράδοση θέλει τα φιδάκια να φέρνουν καλή τύχη στο νησί και αν δεν εμφανιστούν, ο οιωνός είναι κακός, όπως έγινε, για παράδειγμα, την χρονιά των καταστρεπτικών σεισμών, το 1953. Μάλιστα, θεωρείται ότι όσα περισσότερα φιδάκια συλλέγονται και μεταφέρονται στο ναό τόσο καλύτερα είναι για την χρονιά αυτή.