Έρευνα libre: Έμφυλο χάσμα και σεξισμός στον χώρο δουλειάς- Προσωπικές ιστορίες εξοργιστικής και απυρόβλητης συμπεριφοράς

Ανοίγουμε τον φάκελο έμφυλες διακρίσεις και σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας. Το έμφυλο χάσμα στην απασχόληση στην Ελλάδα είναι πολύ υψηλότερο -σχεδόν διπλάσιο- σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (10,7%). Η ανεργία των γυναικών στην Ελλάδα είναι σταθερά σημαντικά υψηλότερη από εκείνη των ανδρών, γεγονός που δεν συναντάται στον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ανισότητα των αποδοχών μεταξύ των φύλων υπολογίζεται από τη Eurostat μέσω συγκεκριμένου δείκτη, ο οποίος συγκρίνει τον μέσο όρο των ακαθάριστων ωριαίων αποδοχών γυναικών και ανδρών. Το 2021 οι γυναίκες στην Ευρωπαϊκή Ένωση αμείβονταν κατά μέσο όρο 12,7% κατά λιγότερο από τους άνδρες.

Με άλλα λόγια, για την ίδια εργασία ένας άνδρας αμείβεται 1 ευρώ ενώ μια γυναίκα 0,87 ευρώ (87 λεπτά). Σύμφωνα με τα στοιχεία του 2018, το μισθολογικό χάσμα στην ΕΕ άγγιξε το 36%, με την Ελλάδα να καταγράφει ποσοστό 41% και να κατατάσσεται ως η 5η χώρα με το υψηλότερο χάσμα στην Ευρώπη.

Επίσης, σε πρόσφατη έρευνα που πραγματοποίησε η ActionAid Ελλάς (2020), σε περισσότερες από 1000 γυναίκες, αποδείχθηκε ότι περίπου 2 στις 3 γυναίκες έχουν αποτελέσει θύματα σεξιστικών βλεμμάτων και μη λεκτικής σεξιστικής συμπεριφοράς. Σ’ αυτό το κείμενο δίνουμε φωνή στις γυναίκες να μοιραστούν τις δικές τους εμπειρίες.

Αυτό το κείμενο θα προκαλέσει αλλεργία σε όσους  λένε ‘’ναι, αλλά για τους άντρες δε λέμε’’. Είμαστε εδώ, ανοιχτές σε όποια συζήτηση. Μέχρι να γίνει σαφές ότι είμαστε με τα θύματα. Και στατιστικά τα θύματα είναι γυναίκες. Και δεν είναι τυχαίο. Είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την πατριαρχική κοινωνία στην οποία μεγαλώνουμε όλα τα φύλα. Η πατριαρχική κοινωνία που μας φορά καπέλο ρόλους, διαχωρίζει την αξία μας ανάλογα με το φύλο και μας εμποτίζει με έμφυλα στερεότυπα. Αυτή τη φορά ανοίγουμε τον φάκελο που αφορά το πεδίο της εργασίας, έναν χώρο που οι γυναίκες επίσης έρχονται αντιμέτωπες με διακρίσεις και σεξιστικές συμπεριφορές. Τα στοιχεία με τα ποσοστά των γυναικών που βιώνουν κάτι από τα παραπάνω στο εργασιακό περιβάλλον είναι αποκαρδιωτικά.

Μισθολογικό χάσμα

Η Παγκόσμια Τράπεζα δημοσίευσε τη νέα της μελέτη για τη θέση των γυναικών στο σύγχρονο κόσμο. Ακόμα και στις πιο πλούσιες οικονομίες του κόσμου, δεν υπάρχει ισότητα δικαιωμάτων ανάμεσα στα φύλα, με τις γυναίκες να απολαμβάνουν λιγότερο από τα 2/3 των αντίστοιχων δικαιωμάτων των ανδρών.

• Το συμπέρασμα από την επεξεργασία των δεδομένων ήταν ότι οι γυναίκες απολαμβάνουν μόλις το 64% της νομικής προστασίας που έχουν στη διάθεσή τους οι άνδρες, σε περίπτωση περιστατικών βίας. Καθώς υπάρχουν ελλείψεις τόσο σε νομοθετικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο απόδοσης δικαιοσύνης, οι γυναίκες δυσκολεύονται να εργαστούν και να κρατήσουν τη δουλειά τους σε σχέση με τους άνδρες, ειδικά π.χ. σε χώρες όπου οι μετακινήσεις από και προς τον τόπο εργασίας δεν είναι ασφαλείς.

Σύμφωνα με τα δεδομένα της λοιπόν, 98 κράτη έχουν θέσει σε ισχύ νόμους που προβλέπουν την ισότητα ανδρών και γυναικών στην εργασία, ένα δικαίωμα πολύπλευρο, που συνεπάγεται μεταξύ άλλων την ίση πληρωμή για ίση προσφορά εργασίας. Μόλις 35 από αυτές τις χώρες έχουν υιοθετήσει μέτρα ελέγχου και συμμόρφωσης προς τις διατάξεις αυτές, και από τις συγκεκριμένες χώρες πάλι ένα μικρό ποσοστό επιδιώκει έμπρακτα την πλήρη εφαρμογή τους.

Οι περισσότερες χώρες δεν διαθέτουν συστήματα κοινωνικής πρόνοιας που μπορούν να βοηθήσουν τις γυναίκες να φροντίσουν τις οικογένειές τους, διευκολύνοντάς τους έστω και λίγο ως προς το ζήτημα της διπλής δουλειάς που κάνουν, στο γραφείο και το σπίτι. Κατά μέσο όρο μία γυναίκα χρειάζεται 2,4 ώρες την ημέρα για να φροντίσει το σπίτι της, χωρίς φυσικά να πληρώνεται γι’ αυτό. Ένα καλά σχεδιασμένο σύστημα φροντίδας παιδιών από τις κοινωνικές δομές θα μπορούσε να λύσει τα χέρια εκατομμυρίων γυναικών που δεν είναι σε θέση να εργαστούν καθόλου ή μειώνουν τις ώρες εργασίας τους χωρίς να το θέλουν επειδή πρέπει να βρίσκονται στο σπίτι. Μόλις 62 κράτη στον κόσμο, δηλαδή το λιγότερο του 1/3 όλων των κρατών της υφηλίου, διαθέτουν τέτοια συστήματα, και πάλι κάποια δεν λειτουργούν όσο αποτελεσματικά θα έπρεπε.

• Ενώ 151 κράτη έχουν θεσπίσει διατάξεις για την παρενόχληση στο χώρο εργασίας, μόνο τα 39 από αυτά προβλέπουν προστασία στους δημόσιους χώρους.

Τα πρόσφατα σχετικά στοιχεία για την Ευρώπη και την Ελλάδα έρχονται από το Παρατηρητήριο Ισότητας των Φύλων της Γ.Γ.Ι.Α.Δ. (Μάρτιος 2024). Η ανισότητα των αποδοχών μεταξύ των φύλων υπολογίζεται από τη Eurostat μέσω συγκεκριμένου δείκτη, ο οποίος συγκρίνει τον μέσο όρο των ακαθάριστων ωριαίων αποδοχών γυναικών και ανδρών. Το 2021 οι γυναίκες στην Ευρωπαϊκή Ένωση αμείβονταν κατά μέσο όρο 12,7% κατά λιγότερο από τους άνδρες.

Με άλλα λόγια, για την ίδια εργασία ένας άνδρας αμείβεται 1 ευρώ ενώ μια γυναίκα 0,87 ευρώ (87 λεπτά). Οι χαμηλότερες αμοιβές των γυναικών σε σχέση με εκείνες των ανδρών για εργασία ίσης αξίας, αντιβαίνει την αρχή της ίσης αμοιβής όπως έχει θεσμοθετηθεί ήδη από το 1957 (Συνθήκη της Ρώμης).

Το έμφυλο χάσμα στην απασχόληση στην Ελλάδα είναι πολύ υψηλότερο -σχεδόν διπλάσιο- σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (10,7%). Η ανεργία των γυναικών στην Ελλάδα είναι σταθερά σημαντικά υψηλότερη από εκείνη των ανδρών, γεγονός που δεν συναντάται στον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το χάσμα στα ποσοστά ανεργίας ανδρών και γυναικών στην ΕΕ το διάστημα 2010-2022 κυμαίνεται από 0,2 έως 0,6%, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά για την Ελλάδα κυμαίνονται από 6,5 έως 8,9%.

Σεξουαλική παρενόχληση

Σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων (European Institute for Gender Equality, εφεξής EIGE) το 1/3 των γυναικών έχουν αντιμετωπίσει σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία τους (EIGE, χ.χ.), ενώ σύμφωνα με έρευνα του Fundamental Rights Agency (FRA, 2014) 16% των εργαζόμενων γυναικών (8% για τις Ελληνίδες εργαζόμενες) έχει υποστεί λεκτική σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία του, 23% των γυναικών αναφέρουν εμπειρία ενός περιστατικού σεξουαλικής παρενόχλησης τον τελευταίο χρόνο-πριν τη διεξαγωγή της έρευνας- και 5% των γυναικών είχαν κάποια εμπειρία σωματικής σεξουαλικής παρενόχλησης.

Πιο πρόσφατες έρευνες, όπως αυτή που δημοσιεύθηκε από το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο σεξισμού και σεξουαλικής παρενόχλησης στην εργασία (European Observatory on sexism and sexual harassment at work, 2019), δείχνουν ότι η σεξουαλική παρενόχληση παραμένει ιδιαίτερα διαδεδομένη στους χώρους εργασίας. Πιο συγκεκριμένα, η έρευνα αυτή κατέδειξε ότι αυτό συμβαίνει στις πέντε μεγαλύτερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.), καθώς σύμφωνα με τα αποτελέσματά της, 6 στις 10 γυναίκες έχουν πέσει θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης στον χώρο εργασίας τους.

Από δύο έρευνες του ActionAid μάθαμε ότι:

• Το 85% από τις ερωτηθείσες έχουν βιώσει σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία τους, αρκετές μάλιστα συστηματικά.
• Το 92% από το ποσοστό αυτό είχε σημαντικές επιπτώσεις σε προσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο, οι οποίες συνίστανται σε παραίτηση, απόλυση και μείωση των επαγγελματικών προοπτικών τους.
• Οι μισές γυναίκες έχουν παρενοχληθεί από συνάδελφο, 1/4 περίπου αναφέρει ότι ο δράστης ήταν πελάτης, ενώ 1 στις 5 φορές εμπλέκεται ο διευθυντής/ ιδιοκτήτης της επιχείρησης.
• Οι περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης εκδηλώνονται στον χώρο του γραφείου, σε ποσοστό 56%.
• Το 56% των εργαζομένων στην εστίαση και τον τουρισμό μίλησε για το περιστατικό σε κάποιο άλλο άτομο.
• Το 55% των ερωτηθεισών γυναικών, ανέφερε ότι τα άτομα που ήταν παρόντα δεν προέβησαν σε καμία υποστηρικτική ενέργεια, ενώ ορισμένες συμμετέχουσες δήλωσαν πως τα άτομα που ήταν παρόντα ενθάρρυναν με τη συμπεριφορά τους τον δράστη ή υποβάθμισαν την ευθύνη του για το περιστατικό σε σχέση με την ευθύνη της γυναίκας-θύματος.
• Πολλοί άνδρες φαίνεται να αναγνωρίζουν μόνο τις σοβαρές μορφές παρενόχλησης (σωματική ή σεξουαλική παρενόχληση), παραβλέποντας τις άλλες (λεκτικές ή ψυχολογικές) μορφές της, παρόλο που αυτές αποτελούν συχνά τα πρώτα στάδια μιας παρενοχλητικής συμπεριφοράς.
• Οι στάσεις και οι αντιδράσεις των μαρτύρων των περιστατικών σεξουαλικής παρενόχλησης είναι κρίσιμες όσον αφορά τη στήριξη και  την υποστήριξη των θυμάτων να καταγγείλουν τους δράστες.
• Οι περισσότεροι άνδρες αντιμετωπίζουν τη σεξουαλική παρενόχληση μάλλον ως μια προσωπική υπόθεση των γυναικών που στοχοποιούνται, παρά ως υπόθεση που αφορά ολόκληρο το εργασιακό περιβάλλον.

ΟΙ ΕΡΕΥΝΕΣ: Η Αction Aid βασιζόμενη στην έρευνα «Δεν είναι αυτή η δουλειά μας» (2020) που είχε κάνει πριν αναδειχθεί το ζήτημα στην επικαιρότητα, συνέχισε με το νέο πρόγραμμα Safe at Work (2022) που έχει στόχο την καταπολέμηση της σεξουαλικής παρενόχλησης μέσω νομικής συμβουλευτικής και εκπροσώπησης των θυμάτων, δημιουργίας εκπαιδευτικού υλικού και καμπάνιας ενημέρωσης του ευρέως κοινού. Στο πλαίσιο του προγράμματος διεξήχθη έρευνα σε άνδρες. 

Ο λόγος σε εσάς…

• Ζητήσαμε από εσάς να στείλετε τις δικές σας ιστορίες. Χωρίς κανένα σχόλιο –περισσεύει το οτιδήποτε- παραθέτουμε όσα θελήσατε να μοιραστείτε.

«Σε σύσκεψη στελεχών μου ζήτησαν γάλα για τον καφέ δείχνοντας το στήθος μου που είναι ευμέγεθες και χαζογελούσαν. Πολυεθνική η εταιρεία και τα στελέχη Γάλλοι και Γερμανοί…»

«Στα πρώτα μου μαθήματα στο φροντιστήριο που δούλευα, ο ιδιοκτήτης στο τέλος του ωραρίου μου είπε να πάω στο γραφείο του. Μόλις μπήκα, στην ψύχρα χωρίς να πει τίποτα, με άρπαξε και προσπάθησε να με φιλήσει. Ούτε κατάλαβα πώς βρέθηκα στο δρόμο σοκαρισμένη»

«-Έχεις σχέση; -Ναι -Δηλαδή θα παντρευτείτε; -Μάλλον -Άρα θα κάνετε και παιδιά…»

«Δεν έχετε παιδιά ενώ είστε 10 χρόνια παντρεμένη; Αυτό σημαίνει ότι θα κάνετε εξωσωματικές και θα λείπετε»

«-Η οικογενειακή σας κατάσταση; -Είμαι αρραβωνιασμένη -Δεν σκοπεύετε να κάνετε παιδί τώρα άμεσα, ε; -Δεν σκοπεύω, αλλά αν τύχει να ξέρετε ότι θα είναι καλοδεχούμενο -Α… -Ναι»

 «Φροντιστήριο μέσης εκπαίδευσης, Λάρισα. Μόλις 23 ετών. Μόλις είχα πάρει πτυχίο, βρίσκω δουλειά σε Φροντιστήριο και μου δίνουν Γ’ Λυκείου. Χαρά και ευτυχία εγώ (πού να’ ξερα…) Η ζωή κυλούσε ανέμελα και με πολλή δουλειά, ευ-/εν-συνειδησία. Είχα πάρει τη θέση μιας κοπέλας που πήγε σε άλλο Φροντιστήριο.  Είχα πολλούς μαθητές, τέλειες σχέσεις κλπ με σεβασμό πάντα και αποστάσεις, παρόλο που είχαμε 5 χρόνια διαφορά. Συνάδελφος, 50άρης (μάλλον), παντρεμένος με 2 παιδιά. Του μιλούσα τυπικά και με χαμόγελο, τα κλασσικά. 8 μήνες μετά, έρχεται η ανιψιά μου (από 1ο ξάδερφο) και μαθήτρια του εν λόγω καθηγητή και μου λέει ‘’πρέπει να  σου μιλήσω. Αυτός εδώ και μήνες μπαίνει στα τμήματα και λέει ότι κοιμάσαι με μαθητές και τους τηλεφωνείς και βρίσκεστε κλπ. Και ότι σκύβεις προκλητικά όταν γράφεις στον πίνακα’’. Απόρησα. ‘’-Εγώ;’’ Της λέω. ‘’Ναι. Ξέρω πως δεν κάνεις τίποτα από αυτά, αλλά πρέπει να τα ξέρεις’’ μου είπε. Έπαθα σοκ. Κλάμα. Έχασα τον κόσμο κάτω από τα πόδια μου. Την επόμενη μέρα έρχεται φίλος (μετέπειτα) και συνάδελφος και μου λέει ότι ο εν λόγω λέει ότι κλέβεις χρήματα από τις τσάντες και κινητά. Πάλι σοκ. Κλάμα. Πέρασαν μήνες έτσι. Έχασα 12 κιλά. Έγινα 47 κιλά λείψανο. Οι γονείς μου δεν ήξεραν γιατί είμαι έτσι. Εγώ δεν είπα τίποτα σε κανέναν και υπέμεινα ένα μαρτύριο. Αυτός έφυγε γιατί διορίστηκε και τη γλίτωσε. Εγώ 1 χρόνο μετά βρήκα τη δύναμη να μιλήσω στο μεγάλο αφεντικό, έκλαψα, του τα είπα όλα. Τα ήξερε ήδη, αλλά, επειδή ήταν φίλος τους, δεν του έλεγαν τίποτα. Αυτός τα είχε με την προηγούμενη συνάδελφο που έφυγε και νόμιζε ότι θα πάρω τη θέση της στο κρεβάτι του…  Οι μαθητές μου ήταν διαμαντάκια και με υπερασπίζονταν χωρίς να το ξέρω, αλλά μου τα είπαν μετά, όταν τελείωσε η επαγγελματική μας σχέση»

«Το χειρότερο που άκουσα ήταν “τώρα είσαι έγκυος και δεν έχεις προτεραιότητα την έρευνα. Καλύτερα να αφήσεις το διδακτορικό σου και να κάνεις την οικογένειά σου”»

«Πριν χρόνια δούλευα door to door για μια εταιρεία ρεύματος. Σε ένα σπίτι λοιπόν δέχτηκα σεξουαλική παρενόχληση από έναν τύπο, έφυγα τρέχοντας, πήγα στην μάνατζερ, έτρεμα, έκλαιγα, δεν μπορούσα να συνέλθω από το σοκ (ακόμα στη σκέψη φρικάρω) και η απάντηση και από τις δύο γυναίκες μάνατζερ ήταν ‘’γυναίκα είσαι αυτά συμβαίνουν κι εγώ όταν ήμουν στη θέση ξέρεις πόσοι άντρες μου την είχαν πέσει, ηρέμησε και πήγαινε να πιάσεις τον στόχο σου γιατί έχεις μείνει πίσω σήμερα’’. Σε άλλη δουλειά, την διεθνή ημέρα εξάλειψης βίας κατά των γυναικών είχα πει στο αφεντικό μου να ανεβάσω σχετικό ποστ και μου είπε ‘’όχι, για τους άντρες δηλαδή γιατί δεν υπάρχει τέτοια ημέρα’’».

«Σε “aperitivo” στο MBA class μελλοντικών μάνατζερ δέχθηκα στα οπίσθια σπρώξιμο μέσω της λεκάνης ενός μελλοντικού μάνατζερ φωνάζοντας “άμα δείχνεις τον κώλο σου και θέλεις π#@τσ@ εγώ θα σου το δώσω”».

«Σε μια σύμβαση που δούλευα σε ανασκαφή, σε πολύ γνωστό αρχαιολογικό χώρο (σε επαρχία ), δυστυχώς είχα πολύ σεξιστική αντιμετώπιση έως παρενόχληση. Οι εργάτες, σχόλια.  Μια μέρα ένας άπλωσε το χέρι του μια φορά μπροστά σε άλλους δύο και μου έπιασε τον κώλο, κάνοντας τον μάγκα. Αυτός γελούσε, εγώ από τα νεύρα μου άρχισα να τον βρίζω τόσο δυνατά που ήρθε η υπεύθυνη. Κατάλαβε τι έγινε αλλά δεν έγινε τίποτα»

«Μια μέρα ένας συνάδελφος μου την έπεσε, με έριξε κάτω στο πάτωμα στην προσπάθεια να τον αποφύγω στο διάλειμμα, στον χώρο του εργαστηρίου. Του έδειξα ξεκάθαρα ότι δεν ήθελα και συνέχιζε και σταμάτησε γιατί του είπα ότι θα φωνάξω»

«Σε αρχαιολογικό χώρο της Θεσσαλονίκης, ο υπεύθυνος ηλικιωμένος, στην αρχή ήταν καλός. Μια μέρα που είχε και καλά λερωθεί η φούστα μου, μου έπιασε τον κώλο από πίσω με την κίνηση να τινάξει την σκόνη … Ένιωσα παρά πολύ άβολα πολύ άσχημα… Μια άλλη φορά πήγε να το ξανακάνει και τραβήχτηκα»