Ποια είναι Λάουρα Κοντρούτι Κοβέσι- Έχει υπερβεί τις αρμοδιότητές της;

Το τελευταίο διάστημα η Ευρωπαία Εισαγγελέας έχει πάνω της τα φώτα της ελληνικής επικαιρότητας από την πολιτική σκηνή με αφορμή την έρευνα για πιθανές ευθύνες πρώην υπουργών αναφορικά με την καθυστέρηση υλοποίησης του συστήματος τηλεδιοίκησης (717) στον ΟΣΕ. Μάλιστα η ιδιαίτερα εύθικτη στάση στελεχών της κυβέρνησης χαρακτηρίζεται από πολλούς ως υπερβολική προσπάθεια αποποίησης ευθύνης.

Όλα αυτά λόγω των δηλώσεών της ότι επικρίνει τη συνταγματική πρόβλεψη περί ευθύνης υπουργών και ότι δεν μπορεί να ολοκληρώσει απρόσκοπτα την έρευνά της για την περιβόητη σύμβαση 717, η οποία, αν είχε ολοκληρωθεί, ενδεχομένως να μην είχε συμβεί το δυστύχημα στα Τέμπη.

Πώς λειτουργεί η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία και ποιος ο ρόλος της

• Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία είναι ανεξάρτητη και αποκεντρωμένη εισαγγελική αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με αρμοδιότητα να διερευνά, να διώκει και να παραπέμπει στη δικαιοσύνη εγκλήματα κατά των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ, όπως εγκλήματα απάτης, διαφθοράς ή σοβαρής διασυνοριακής απάτης στον τομέα του ΦΠΑ.

Είναι δομημένη σε δύο επίπεδα. Στο κεντρικό επίπεδο επικεφαλής είναι ο Ευρωπαίος Εισαγγελέας, θέση η οποία εν προκειμένω καλύπτεται από τη Ρουμάνα Λάουρα Κοβέσι. Στο αποκεντρωμένο, εθνικό επίπεδο αποτελείται από Ευρωπαίους εντεταλμένους εισαγγελείς, η έδρα των οποίων βρίσκεται στις συμμετέχουσες χώρες της ΕΕ. Στην Ελλάδα, τη θέση αυτή κατέχει η Πόπη Παπανδρέου.

Πρόκειται ουσιαστικά για έναν υπερεθνικό οργανισμό, ο οποίος ναι μεν έχει θεσπιστεί στην ενωσιακή έννομη τάξη, όμως βασίζεται στις εθνικές έννομες τάξεις για την εφαρμογή του.

Οι αξιόποινες πράξεις που διερευνά σχετίζονται αποκλειστικά με οικονομικά εγκλήματα. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία διερεύνησε το αν τελέστηκαν αδικήματα διαφθοράς σε σχέση με τη σύμβαση 717, η οποία αφορούσε το σύστημα τηλεδιοίκησης στο σιδηροδρομικό δίκτυο. Και αυτό έχει κάθε αρμοδιότητα να το πράξει, δεδομένου ότι πρόκειται για έργο συγχρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία ερεύνησε το αν διαπράχθηκαν οικονομικά αδικήματα, τα οποία είχαν ως αποτέλεσμα να καθυστερήσει η υλοποίηση της σύμβασης. Τον Δεκέμβριο του 2023 απήγγειλε κατηγορίες σε 23 πρόσωπα, συμπεριλαμβανομένων 18 δημόσιων λειτουργών, ενώ στο κάδρο βρίσκονται και δύο πρώην Υπουργοί Μεταφορών, ο Χρήστος Σπίρτζης και ο Κώστας Καραμανλής. Οι εν λόγω υπουργοί δεν έχουν κατηγορηθεί προς το παρόν για κάτι, καθώς θα πρέπει να ασκηθεί ποινική δίωξη, για να γίνει αυτό. Και ποινική δίωξη δεν μπορεί να ασκηθεί χωρίς την άδεια της Βουλής.

• Ωστόσο, αυτή τη στιγμή, υπό το πρίσμα της έρευνας της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας, θεωρούνται ύποπτοι για παράβαση καθήκοντος ο μεν και υπεξαίρεση ο δε. Ο φάκελος διαβιβάστηκε στη Βουλή, η οποία όμως δεν αποφάσισε να προχωρήσει στη διενέργεια προανακριτικής επιτροπής. Οπότε για τα δύο αυτά πρόσωπα η υπόθεση δεν μπορεί να οδηγηθεί στον δρόμο της Δικαιοσύνης.

Ο νόμος περί ευθύνης Υπουργών εδράζεται στο άρθρο 86 του ελληνικού Συντάγματος, το οποίο στόχο έχει να προστατεύσει υπουργούς και υφυπουργούς από προσχηματικές διώξεις εναντίον τους, ώστε να μπορούν να ασκήσουν τα καθήκοντά τους. Λόγω αυτής της θεσμικής εγγύησης, ό,τι στοιχεία και αν προκύψουν στα πλαίσια έρευνας, θα πρέπει υποχρεωτικά να διαβιβαστούν στη Βουλή, η οποία με απόλυτη πλειοψηφία αποφασίζει αρχικά για τη συγκρότηση προανακριτικής επιτροπής και στη συνέχεια -ανάλογα με το πόρισμα αυτής- για την άσκηση ή μη ποινικής δίωξης.

• Αυτό ακριβώς είναι το εμπόδιο που συνάντησε η Ευρωπαία Εισαγγελέας. Παρόλο που κατά την έρευνά της προέκυψαν στοιχεία που ενδεχομένως εμπλέκουν τους δύο πρώην Υπουργούς σε οικονομικά αδικήματα, δεν μπόρεσε να τους ασκήσει ποινική δίωξη, καθώς η Βουλή δεν αποφάσισε υπέρ της σύστασης προανακριτικής επιτροπής.

Αναμφίβολα, είναι αρκετά απογοητευτικό αυτό για την Κοβέσι και την ομάδα της, αλλά και για τον ελληνικό λαό που θέλει να αποδοθεί δικαιοσύνη σε αυτό το φρικτό συμβάν της περασμένης χρονιάς.

• Μπορεί, όμως, η Ευρωπαία Εισαγγελέας να επικρίνει με τέτοια ευκολία τη συνταγματική πρόβλεψη και να διαμηνύει ότι θα ειδοποιήσει την Κομισιόν για αυτή;

Η ειδική μεταχείριση των υπουργών δεν είναι ελληνικό εφεύρημα, αλλά ισχύει στις περισσότερες έννομες τάξεις της Ευρώπης. Συνεπώς, σε ένα θεσμικό και θεωρητικό επίπεδο, το ελληνικό Σύνταγμα δεν πρωτοτυπεί ούτε διαφέρει ουσιωδώς από άλλα Συντάγματα ανεπτυγμένων χωρών.

• Φυσικά, ο προβληματισμός έγκειται στο πώς κάθε έννομη τάξη αντιμετωπίζει επί του πρακτέου τις εκάστοτε συνταγματικές και νομοθετικές διατάξεις και αν τις χρησιμοποιεί, για να συγκαλύψει τυχόν εγκλήματα. Αυτή είναι μια μεγάλη συζήτηση και σίγουρα δεν είναι η Κοβέσι που τη φέρνει στο προσκήνιο ούτε γίνεται για πρώτη φορά.

Από εκεί και πέρα, έχει αρμοδιότητα η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία να ειδοποιήσει την Κομισιόν για κάτι τέτοιο;

Η σύντομη απάντηση είναι ναι, όσο κι αν διαδίδεται το αντίθετο. Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία ιδρύθηκε με τον Κανονισμό 2017/1939, στον οποίο περιγράφονται οι εξουσίες και τα καθήκοντά της. Αν η Ευρωπαία Εισαγγελέας θεωρεί ότι η συνταγματική διάταξη αντίκειται στον Κανονισμό, μπορεί να το θέσει υπόψη της Επιτροπής, η οποία είναι η αρμόδια να κινήσει διαδικασία επί παραβάσει του ενωσιακού δίκαιου.

• Υπάρχει περίπτωση να κάνει κάτι τέτοιο η Κομισιόν; Εξαιρετικά δύσκολα. Και αυτό επειδή το ενωσιακό οικοδόμημα έχει δομηθεί πάνω σε ένα παράδοξο. Κάθε κράτος-μέλος θεωρεί ότι το Σύνταγμά του είναι ο ανώτερος νόμος όλων, όμως σε κεντρικό ευρωπαϊκό επίπεδο ισχύει η αρχή ότι το ενωσιακό δίκαιο υπερισχύει όλων.

Επειδή πρόκειται, λοιπόν, για μια οδυνηρή σύγκρουση, σπάνια την φέρνει στο προσκήνιο οποιοδήποτε από τα δύο μέρη. Έχει συμβεί φυσικά. Ας θυμηθούμε την υπόθεση του βασικού μετόχου ή ακόμα και την πρόσφατη συζήτηση για το άρθρο 16 και τα ιδιωτικά πανεπιστήμια.

Όταν, όμως, μιλάμε για μια σχετικά κοινή συνταγματική πρόβλεψη, όπως αυτή για την ευθύνη υπουργών, είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν θα υπάρξει κάποια κινητικότητα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αυτό, όμως, δεν εμποδίζει την Ευρωπαία Εισαγγελέα να το θέτει υπόψη των αρχών, κυρίως σε επίπεδο αναφοράς για την πορεία της έρευνάς της.

• Είναι σαφές, πάντως, ότι η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία δεν ερευνά ποινικές ευθύνες που σχετίζονται άμεσα με το δυστύχημα στα Τέμπη. Δεν θα μπορούσε, άλλωστε, αφού δεν εμπίπτει ούτε κατ’ ελάχιστον στο πεδίο των αρμοδιοτήτων της.

Βέβαια αν το σύστημα τηλεδιοίκησης είχε ολοκληρωθεί, κατά μεγάλη πιθανότητα δεν θα είχε συμβεί το τραγικό δυστύχημα των Τεμπών. Αν η σύμβαση 717 είχε προχωρήσει, θα είχαν δει δεκάδες άνθρωποι σε όλο το μήκος της γραμμής το λάθος του σταθμάρχη και εξαιρετικά πιθανώς θα το είχαν σταματήσει.

Ποια είναι η Λάουρα Κοντρούτι Κοβέσι;

Ποια είναι η επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας, Λάουρα Κοντρούτι Κοβέσι; Όταν ακόμη λειτουργούσε ως επικεφαλής της εισαγγελικής αρχής της Ρουμανίας, με έντονη δραστηριότητα εναντίον των φαινομένων διαφθοράς, απάτης και συγκάλυψης στη δική της χώρα, ο Guardian την είχε παρουσιάσει  ως χαμηλών τόνων εισαγγελέα, με την ικανότητα να παίρνει το κεφάλι (to bring in the scalps) των ενόχων.

Σύμφωνα με την ανάλυση του kreport.gr στα σχεδόν πέντε χρόνια που διατήρησε αυτήν τη θέση, με την ΕΕ να πιέζει φορτικά για καταπολέμηση της διαφθοράς στη Ρουμανία (2013-18), η Κοβέσι έφερε στη Δικαιοσύνη της χώρας της εκατοντάδες υποθέσεις με χιλιάδες βαρυνόμενους. Μεταξύ αυτών 43 βουλευτές, 260 εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης, 14 υπουργοί ή πρώην υπουργοί, δικαστές, εισαγγελείς και μιντιακοί άρχοντες. Στο τέλος, απηλλάγη των καθηκόντων της.

Όταν η Κοβέσι διεκδίκησε την θέση της επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας – την EPPO, που δημιουργήθηκε το 2020 από 22 χώρες της ΕΕ, με έδρα το Λουξεμβούργο, για την αντιμετώπιση της διαφθοράς, της διασυνοριακής φορολογικής απάτης και της κατάχρησης πόρων του Προϋπολογισμού της ΕΕ, η υποψηφιότητά της βρήκε αρχικά αντίθετη την ίδια της τη χώρα, όπως και χώρες όπως η (τότε) Πολωνία και η Ουγγαρία.

Τελικώς, όμως, η υποψηφιότητα της Κοβέσι επικράτησε ακριβώς λόγω της φήμης της ότι είναι «σκληρό καρύδι»:

• Υπερψηφίστηκε από 17 χώρες σε σύνολο 22, έναντι τεσσάρων άλλων υποψηφίων, με αποφασιστικό μάλιστα το ρόλο του Γάλλου Προέδρου Μακρόν, ο οποίος ουσιαστικά απέσυρε την υποψηφιότητα του Γάλλου υποψηφίου, Ζαν-Φρανσουά Μποννέρ, ορίζοντάς τον επικεφαλής της οικονομικής εισαγγελίας της Γαλλίας.

Λίγη, λοιπόν, αυτοσυγκράτηση από το ελληνικό σύστημα εξουσίας απέναντι στην Ευρωπαία Εισαγγελέα δεν θα έβλαπτε αναφέρει στην ανάλυση του το . Αυτό ΔΕΝ σημαίνει ότι οι θέσεις της όσον αφορά την ισορροπία εθνικής/ευρωπαϊκής έννομης τάξης είναι σωστές. Αλλά αυτό είναι άλλο θέμα. Και άλλο, τελείως διαφορετικό, οι προσβολές και οι απειλές εναντίον της από πολιτικά ή άλλα δημόσια πρόσωπα. Αυτές μας εκθέτουν στο ευρωπαϊκό ακροατήριο και, ίσως, καλλιεργούν υποψίες ότι η Ελλάδα έχει λόγους να φοβάται τις έρευνές της. Με όποιες/όσες συνέπειες μπορεί να έχει αυτό.