Ευρωπαϊκοί κανόνες για την Τεχνητή Νοημοσύνη: εντός χρόνου, όμως εκτός τόπου;

Πριν λίγες μέρες το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε το τελικό Σχέδιο του Νόμου για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act). Από δω και πέρα μόνο μερικά, τεχνικής φύσης, βήματα απομένουν μέχρι ο νέος Νόμος να δημοσιευτεί, ολοκληρώνοντας έτσι μια διαδικασία που ξεκίνησε η Κομισιόν από το 2021.  Η πίεση χρόνου, να ολοκληρωθούν οι διαδικασίες πριν τις ευρωεκλογές, ήταν πολιτική: μετά τις εκλογές, ποιος ξέρει αν το νέο Κοινοβούλιο και η νέα Κομισιόν θα έχουν τις ίδιες προτεραιότητες, και απόψεις, όπως σήμερα. Συνεπώς, ασκήθηκε ασφυκτική πίεση να ολοκληρωθούν όλα με τις σημερινές συνθέσεις τους.

Του Βαγγέλη Παπακωνσταντίνου, Καθηγητής Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Βρυξελλών

Σε κάθε περίπτωση, μόλις όλα τελειώσουν η Ευρώπη θα είναι η πρώτη στον κόσμο που θα αποκτήσει νόμο για τη ρύθμιση της Τεχνητής Νοημοσύνης. Αυτή η εξέλιξη ούτε βιαστική ούτε απρόσμενη ήταν, παρά τη χρονική πίεση αυτής της περιόδου: Η Κομισιόν που διορίστηκε μετά τις προηγούμενες εκλογές, του 2019, έθεσε ως προτεραιότητα τον «Ψηφιακό Μετασχηματισμό», και νομοθέτησε με συνέπεια και συνέχεια αντίστοιχα. Οι νομοθετικές πρωτοβουλίες πάνω στην Τεχνητή Νοημοσύνη είχαν ξεκινήσει ακόμα νωρίτερα, ήδη από το 2017. Με άλλα λόγια, ο ευρωπαϊκός Νόμος για την Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι αποτέλεσμα των ημερών, και του ενδιαφέροντος που δημιούργησε, για παράδειγμα, το ChatGPT.

Αυτό που όμως που είναι αποτέλεσμα των ημερών ήταν οι νομοθετικές παρεμβάσεις στο αρχικό κείμενο της Κομισιόν τόσο από το Συμβούλιο όσο και από το Κοινοβούλιο. Στην ουσία, καθένας τους «εμπλούτισε» τις διατάξεις της Κομισιόν του 2021 με τεχνολογίες των ημερών, δηλαδή του 2023. Έτσι, στις προτάσεις τους αντιμετωπίζονται ειδικά οι τεχνολογίες πίσω από το ChatGPT, η χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης για σκοπούς ασφάλειας,  ή άλλες τεχνολογίες Τεχνητής Νοημοσύνης που έκαναν αισθητή την παρουσία τους πρόσφατα (πχ. Generative AI).

Ποιο είναι το πρόβλημα με αυτό; Ότι χάνεται η γενικότητα του νόμου και ο νομοθέτης φαίνεται να τρέχει, ασθμαίνοντας, πίσω από ό,τι νέο βγάζει κάθε φορά η βιομηχανία πληροφορικής. Αντί δηλαδή ο νόμος να περιέχει γενικές αρχές και κανόνες προορισμένους να ισχύσουν για δεκαετίες, υιοθετεί νομοθετικές λύσεις σύντομου χρονικού ορίζοντα, όσος δηλαδή και οι τεχνολογίες που ρυθμίζει. Αυτή η στάση, αν και χρήσιμη σε περιπτώσεις τεχνολογιών που δεν έχουν κατασταλάξει, δεν οδηγεί ούτε σε μακροπρόθεσμες λύσεις ούτε, τελικά, δημιουργεί ασφάλεια δικαίου.

Υπάρχει κάτι άλλο αξιοσημείωτο όσον αφορά τη γενική στρατηγική του νόμου; Κατά τη γνώμη μου ναι, αυτό της υιοθέτησης αμυντικής στάσης. Ο νέος Νόμος για την Τεχνητή Νοημοσύνη έχει προτεραιότητα την προστασία του Ευρωπαίου πολίτη από τις εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης, δηλαδή τον μετριασμό των αρνητικών συνεπειών από τη χρήση τους στην καθημερινότητά του. Αν και αυτό είναι σημαντικό, και σε αρμονία με τον προστατευτικό ρόλο της Ευρώπης εν γένει, δεν μπορώ παρά να παρατηρήσω ότι η, ταυτόχρονη, προσπάθεια της Ευρώπης να αναπτύξει η ίδια ισχυρή βιομηχανία Τεχνητής Νοημοσύνης εκφράζεται σε λίγα μόνο άρθρα του Νόμου.

Ανεξαρτήτως των παραπάνω, αφού η Ευρώπη πρώτη νομοθετεί, τις λύσεις της θα είναι εκ των πραγμάτων αναγκασμένη να ακολουθήσουν τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Κίνα. Αυτό συνέβη άλλωστε και σε άλλους τομείς ρύθμισης των ψηφιακών τεχνολογιών, όπως για παράδειγμα στις μεγάλες online πλατφόρμες ή, παλαιότερα, στον GDPR. Δημιουργείται έτσι το λεγόμενο «Brussels effect», όπου τους νόμους της Ευρώπης αντιγράφουν, στην ουσία, όλοι οι άλλοι.

Όμως, υπάρχει ένας «ελέφαντας μέσα στο δωμάτιο» όταν η Ευρώπη μιλά για τη ρύθμιση της Τεχνητής Νοημοσύνης. Αυτό το κοινό μυστικό αφορά στο γεγονός ότι οι αντίστοιχες τεχνολογίες δεν παράγονται στην Ευρώπη αλλά στις ΗΠΑ και την Κίνα. Στην ουσία, η Ευρώπη μόνο τις χρησιμοποιεί. Μπορεί εξαιτίας του μεγέθους της αγοράς της να μην είναι ένας απλός χρήστης (αλλά ένας power user), επομένως ο λόγος του (στη συγκεκριμένη περίπτωση, οι νόμοι του) έχουν αξία, όμως σε κάθε περίπτωση παραμένει εξαρτημένος από τις τεχνολογίες που παράγουν άλλοι. 

Έτσι, επομένως, εξηγείται ο τίτλος αυτού εδώ του κειμένου. Ο ευρωπαϊκός Νόμος για την Τεχνητή Νοημοσύνη είναι επίκαιρος, αφού ολόκληρη η ανθρωπότητα ανησυχεί, όμως ταυτόχρονα είναι και «εκτός τόπου», αφού οι τεχνολογίες που φιλοδοξεί να ρυθμίσει δεν παράγονται στην Ευρώπη. Στην ουσία η Ευρώπη νομοθετεί για τις τεχνολογίες τρίτων, των ΗΠΑ και της Κίνας. Είναι και αυτό ένα ακόμα αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης. Αν θα αποδειχτεί για το καλύτερο ή το χειρότερο της Ευρώπης, των Ευρωπαίων και της τεχνολογίας μένει να αποδειχτεί στο μέλλον.