Αποστολή στην ορεινή Κρήτη: Μαζεύοντας άγρια χόρτα στο Ρέθυμνο

Η μυρωδιά από τη ζεστή σοκολάτα που απολαμβάνει ο Μανώλης Παπαδογιαννάκης, επιβάλλεται με τη γλύκα αυτής του καφέ μου. Κάθεται δίπλα μου στο όμορφο και γυαλισμένο καφέ στο κέντρο του Ρεθύμνου καθώς περιμένουμε να σταματήσει το ψιλόβροχο για να εξορμήσουμε στην εξοχή να μαζέψει άγρια χόρτα αυτός και να προσπαθήσω να μάθω εγώ έστω να ξεχωρίζω κάποια από αυτά.

Τον Μανώλη τον γνώρισα στον ομώνυμο καφενέ –ταβέρνα που διατηρεί στο Ατσιπόπουλο, πολύ κοντά στην πόλη του Ρεθύμνου. Απολαμβάνοντας υπέροχους μεζέδες με γεύσεις καθαρές και καθόλου μπερδευτικές, γεμάτες Κρήτη και Μεσόγειο, μου πρότεινε να μοιραστεί μαζί μου μια από τις συχνές βόλτες του για μάζεμα χόρτων. Το ραντεβού κλείστηκε για την επομένη νωρίς το μεσημέρι. Η βροχή δείχνει πια εξασθενημένη. Σακούλα και μαχαίρι είναι τα μόνα εργαλεία που χρειάζονται.

Κατευθυνόμαστε σε ένα παραθαλάσσιο μέρος, λίγα χιλιόμετρα δυτικά του Ρεθύμνου, αν και ο ίδιος μαζεύει χόρτα, ανάλογα με την εποχή, από πολλές διαφορετικές περιοχές, από το βορρά μέχρι το νότο του νομού. Κοιτώντας το ύψωμα μπροστά μας, από το επίπεδο της θάλασσας, ένα απότομο ανέβασμα σε καφετί, σκούρες πράσινες και γκρι αποχρώσεις, δεν είναι εύκολο για τον άπειρο τροφοσυλλέκτη να ξεχωρίσει κάτι ωφέλιμο. Ο Μανώλης προπορεύεται στην απότομη, λασπωμένη αναρρίχηση κατευθυνόμενος προς ένα γνώριμο σε εκείνον σημείο για να ξεκινήσουμε. Κρατώντας με το ένα χέρι τη φωτογραφική μηχανή και προσπαθώντας να μη γλιστρήσω στο υγρό χώμα, τον ακούω να μου εξηγεί.

Ο Μανώλης Παπαδογιαννάκης μαζεύει άγρια χόρτα/Photo: Νίκος Κόκκας

Photo: Νίκος Κόκκας

Ασκόλυμπρος/Photo: Νίκος Κόκκας

Η άγρια βρώσιμη χλωρίδα της Κρήτης, βρίσκεται σχεδόν παντού, από τα παράλια μέχρι ορεινά, από καλλιεργήσιμα χωράφια μέχρι σε πετρώδη και χέρσα χωράφια. Ανάλογα στην εποχή τους, πολλά από αυτά τα φυτά δίνουν και πανέμορφα άνθη. Τα χόρτα είναι σημαντικό συστατικό της κρητικής διατροφής, για την οποία, ως γνωστό, πολλές μελέτες έχουν γίνει για να ερευνήσουν τους λόγους και τα αίτια της μακροβιότητας αλλά και της καλής υγείας των κατοίκων της νήσου, κυρίως όμως πριν την έλευση του γρήγορου φαγητού και την υπερβολική εδώ και αρκετά χρόνια, κατανάλωση ζωικών λιπαρών.

Τα χόρτα τα άγρια μαζεύονται με ευλάβεια, χωρίς να πληγωθεί η ρίζα τους για να ξαναβγούν και να μαζευτούν ξανά/Photo: Νίκος Κόκκας

Μαρουλίδα/Photo: Νίκος Κόκκας

Ζοχοί/Photo: Νίκος Κόκκας

Η πολύ μικρή εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων και άλλων παθήσεων συγκριτικά με άλλες περιοχές που μελετήθηκαν, βασιζόταν στην κατανάλωση καρπών, άγριων χόρτων και, φυσικά, ελαιολάδου, το οποίο μαζί με λεμονάκι, νοστιμίζει τα χόρτα, είτε τρώγοντάς τα ωμά, είτε ελαφρώς μαγειρεμένα, τσιγαριαστά ή βραστά. Η ελαφριά πικράδα η οποία χαρακτηρίζει πολλά από αυτά, αλλά και η αψάδα και η τσαχπινιά στη γεύση τους, χαρίζει, εκτός από μια υγιεινή διατροφή και ένα ιδιαίτερο γευστικό ενδιαφέρον.

Ταραξάκος/Photo: Νίκος Κόκκας

Άγριο σταμναγκάθι με λάδι και λεμόνι/Photo: Νίκος Κόκκας

Τα χόρτα είναι σημαντικό συστατικό της κρητικής διατροφής/Photo: Νίκος Κόκκας

Στις διατροφικές συνήθειες των Κρητικών, η παραδοσιακή και πανταχού παρούσα ρακή, συνοδεύεται συχνά από πικρά χορταρικά, ωμές αγκινάρες, βολβούς σκορδουλάκους, άγριο σταμναγκάθι και άλλα εξισορροπιστικά στο δυνατό απόσταγμα. Αρχές Φεβρουαρίου και έχουμε βγει, κυρίως σε αναζήτηση σταμναγκαθιού αλλά, φυσικά, από τον πολύ μεγάλο αριθμό βρώσιμων χόρτων, όλο και σε κάποιο σκοντάφτουμε και με προσοχή μαζεύουμε. Τα χόρτα τα άγρια μαζεύονται με ευλάβεια, χωρίς να πληγωθεί η ρίζα τους για να ξαναβγούν και να μαζευτούν ξανά. Ο Μανώλης μπροστά μου μαζεύει και εξηγεί καθώς εγώ χαζεύω την ατίθαση θάλασσα κάτω από τον ανάγλυφο, μολυβί ουρανό. Η υγρασία στην ατμόσφαιρα, ποτίζει τη φύση και με το αλάτι της θάλασσας, νοστιμεύοντας την αρχική γεύση των χορταρικών ακόμη από το σημείο που φυτρώνουν. Συναντούμε γαλατσίδες, ταραξάκο, μαρουλίδα, ζωχούς, ασκόλυμπρους, παχειά ή λαγουδοπατούχα και, φυσικά, σταμναγκάθι.

Σταμναγκάθι/Photo: Νίκος Κόκκας

Γαλατσίδα/Photo: Νίκος Κόκκας

Πρώτο καθάρισμα στο σταμναγκάθι/Photo: Νίκος Κόκκας

Ο Μανώλης μαζεύει περίπου 24 διαφορετικά χόρτα για τσιγαριαστά και περίπου 20 διαφορετικά για βραστά, πολλά από τα οποία κάνουν και για τους δύο τρόπους μαγειρέματος, εκτός από την ωμή τους βρώση. Καθώς μαζεύει και κινείται άνετα στο επικλινές έδαφος, σαν δεκαθλητής της φύσης, μου εξηγεί πως δεν ασχολούνται πια αρκετοί με τη συλλογή χόρτων. Και το σταμναγκάθι έχει γίνει τόσο διάσημο ώστε οι ανάγκες της αγοράς να το έχουν καταστίσει ευρέως καλλιεργήσιμο.

Κατεβαίνοντας προσεκτικά προς το αυτοκίνητο, προστατεύοντας τη φωτογραφική μηχανή από τη βροχή η οποία άρχισε πάλι να χτυπάει πλαγιομετωπικά, έχω την αίσθηση πως η κατανάλωση των άγριων χόρτων που μαζέψαμε, αφού πλυθούν σχολαστικά, αλατιστούν και νοστιμέψουν με λάδι και λεμόνι, είναι η καλύτερη αποζημίωση του κόπου συλλογής τους.