Στα “άδυτα” του αρχείου στο Υπ. Εξωτερικών- Γ. Πολυδωράκης: Όλοι οι πολίτες έχουν δικαίωμα πρόσβασης

Συγκέντρωση, ταξινόμηση, διατήρηση στο διηνεκές και οργάνωση του αρχειακού υλικού του υπουργείου Εξωτερικών είναι μια δουλειά που απαιτεί προσοχή. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα πλούσιο και σημαντικό αρχείο με υλικό που η αξία του είναι πολυσήμαντη. Και το σημαντικότερο είναι πλέον αναρτημένο στην ηλεκτρονική διεύθυνση Διπλωματικό και Ιστορικό Αρχείο – Ελληνική Δημοκρατία – Υπουργείο Εξωτερικών (mfa.gr).

Όλοι οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης ώστε να μπορούν να μαθαίνουν, να εξερευνούν και  να εμπλουτίζουν τις γνώσεις τους για την ιστορία  του Ελληνικού κράτους.

Για όλα αυτά μιλά στο libre, o προϊστάμενος της υπηρεσίας του Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του ΥΠΕΞ, εμπειρογνώμονας πρεσβευτής – Σύμβουλος Β’, Γιώργος Πολυδωράκης.

Συνέντευξη

–Το Διπλωματικό και Ιστορικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών δεν είναι ευρέως γνωστό. Θα θέλατε να μας πείτε πότε ιδρύθηκε, τι περιλαμβάνει και σε τι χρησιμεύει;

Το Διπλωματικό και Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών περιλαμβάνει το σύνολο της αλληλογραφίας όλων των διευθύνσεων και υπηρεσιών του Υπουργείου, τόσο εκείνων που βρίσκονται στην Αθήνα (στην Κεντρική Υπηρεσία του Υπουργείου), όσο και των Αρχών Εξωτερικού (των διπλωματικών και προξενικών Αρχών της χώρας δηλαδή), από την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους. Διά νόμου εξαιρείται από τη γενική υποχρέωση παράδοσής του και διαχείρισής του από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (υποχρέωση που έχουν όλες σχεδόν οι υπόλοιπες δημόσιες υπηρεσίες, με ελάχιστες εξαιρέσεις).

Ήδη από την εποχή του Όθωνα, το αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών διατηρείται εντός του ίδιου του Υπουργείου, το οποίο και το διαχειρίζεται. Κατά τη διάρκεια του 19^ου αιώνα  αποτελούσε οργανικά απλώς ένα τμήμα του Υπουργείου, συνήθως εντός της Διεύθυνσης Πρωτοκόλλου και Αλληλογραφίας, με αποτέλεσμα να μην είναι τόσο καλά οργανωμένο ώστε να μπορεί να χρησιμεύει επαρκώς στην τεκμηρίωση της άσκησης της εξωτερικής πολιτικής της χώρας από την ηγεσία του Υπουργείου, γεγονός που προκάλεσε συζητήσεις ακόμα και μέσα στη Βουλή και πίεση για να αναβαθμισθεί ο ρόλος και η οργάνωσή του.

• Η αναβάθμιση ήρθε τελικά με το οργανόγραμμα του Υπουργείου που δημοσιεύθηκε το 1910, σύμφωνα με το οποίο προβλεπόταν για πρώτη φορά η ύπαρξη υπηρεσίας «Γενικού Αρχείου», υπαγόμενη μάλιστα στη Γενική Διεύθυνση Πολιτικών Υποθέσεων του Υπουργείου και από το 1915 απευθείας στον Γενικό Διευθυντή του Υπουργείου. Σταθμός απετέλεσε και η δημοσίευση Κανονισμού για την Τήρηση και Λειτουργίας του Αρχείου ΥΠΕΞ με τη μορφή Βασιλικού Διατάγματος το 1918, επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου, το οποίο προέβλεπε και τους κανόνες πρόσβασης και ιδιωτών στο φυλασσόμενο αρχειακό υλικό.

Όπως καταλαβαίνετε, πρόκειται για ένα ιδιαιτέρως πλούσιο και σημαντικό αρχείο με υλικό που δεν έχει αποκλειστικά ιστορική αξία. Αποτελεί φυσικά έναν θησαυρό για τους λάτρεις και επαγγελματίες της διπλωματικής ιστορίας, αποτελεί όμως και τη μνήμη της εξωτερικής μας πολιτικής, ή «τον δεξιό βραχίονα της εξωτερικής υπηρεσίας», όπως το είχε  χαρακτηρίσει σε συζήτηση που έλαβε χώρα στη Βουλή ήδη το 1903 ο βουλευτής Ιωάννης Κουντουριώτης.

Μία από τις αρμοδιότητες της Υπηρεσίας μας είναι άλλωστε η εκπροσώπηση του Υπουργείου και της χώρας σε διεθνείς και ευρωπαϊκές ομάδες εργασίας που σχετίζονται με τη διαχείριση διπλωματικών εγγράφων και αρχείων

Είναι σαφές ότι χωρίς μνήμη, εξωτερική πολιτική δεν μπορεί να ασκηθεί ή τουλάχιστον δεν μπορεί να ασκηθεί σωστά και ο ρόλος του Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου είναι να τεκμηριώνει την άσκησή της. Έτσι λοιπόν, εκτός από τη συγκέντρωση,  ταξινόμηση, διατήρηση στο διηνεκές και οργάνωση του αρχειακού υλικού από όλες τις οργανικές μονάδες του Υπουργείου στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, βασική αρμοδιότητα του είναι επίσης η υπηρεσιακή έρευνα για την τεκμηρίωση της άσκησης της εξωτερικής πολιτικής και φυσικά η διάθεσή του στην ακαδημαϊκή έρευνα, με βάση τους κανόνες που προβλέπονται από τον Οργανισμό του Υπουργείου και τις σχετικές υπουργικές αποφάσεις.

–Έχουν πρόσβαση όλοι οι πολίτες στο αρχείο ή αφορά μόνο τους ερευνητές, ιστορικούς και άλλους;

Όλοι οι πολίτες έχουν κατ’ αρχήν δικαίωμα πρόσβασης στο αποδεσμευμένο αρχείο, με βάση τους κανόνες και τις διαδικασίες, που όπως προανέφερα, προβλέπονται από τη νομοθεσία. Μάλιστα, η Υπηρεσία μας αποτελεί την πρώτη αρχειακή υπηρεσία Υπουργείου Εξωτερικών κράτους-μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ψηφιοποίησε ένα μεγάλο μέρος του υλικού της και το ανήρτησε στο διαδίκτυο (ολόκληρο το Αρχείο της Κεντρικής Υπηρεσίας του Υπουργείου έως και το 1924) , προκειμένου να έχουν όλοι οι πολίτες εύκολη πρόσβαση σε αυτό μέσω ειδικής ψηφιακής πλατφόρμας. Για το υλικό που δεν έχει ψηφιοποιηθεί ακόμα, ο ενδιαφερόμενος πολίτης, αφού λάβει ειδική άδεια μέσω της προβλεπόμενης διαδικασίας, μπορεί να μεταβεί στο Αναγνωστήριο της Υπηρεσίας μας και να το μελετήσει. Ας σημειωθεί ότι οι ερευνητές που μελετούν το αρχείο μας δεν είναι αποκλειστικά επαγγελματίες ιστορικοί, αλλά και άλλοι πολίτες που επιθυμούν να μελετήσουν είτε πχ την οικογενειακή τους ιστορία, είτε έχουν άλλο προσωπικό ενδιαφέρον για το υλικό που υπάρχει στο Διπλωματικό Αρχείο.

–Προφανώς για λόγους ασφαλείας κάποια έγγραφα θα είναι απόρρητα. Αυτά αποχαρακτηρίζονται κάποια στιγμή ανάλογα με το περιεχόμενό τους; 

Πρώτα από όλα, σύμφωνα με τη νομοθεσία, και όπως συμβαίνει και στα περισσότερα κράτη της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής, το αρχειακό υλικό του Υπουργείου Εξωτερικών των τελευταίων 30 ετών παραμένει δεσμευμένο και άρα μη προσβάσιμο από τους πολίτες. Η νομοθεσία, όμως, και συγκεκριμένα ο Οργανισμός του Υπουργείου Εξωτερικών, προβλέπει, μέσω συγκεκριμένων διαδικασιών, τη δυνατότητα δέσμευσης ορισμένων εγγράφων και για περισσότερο χρόνο, με βάση συγκεκριμένα κριτήρια (πχ αν η αποδέσμευσή τους θέτει σε κίνδυνο το εθνικό συμφέρον) και για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Επιτρέψτε μου να σημειώσω, ότι η συγκεκριμένη διαδικασία δεν υπάρχει φυσικά μόνο στην Ελλάδα, αλλά ανάλογες διαδικασίες προβλέπονται και εφαρμόζονται, όπως γίνεται εύκολα κατανοητό, από όλα τα κράτη του κόσμου.

–Αποτελεί στόχο της Υπηρεσίας σας η προβολή ιστορικών, διπλωματικών και άλλων στοιχείων που περιλαμβάνει το αρχείο;

Η προβολή του αρχειακού υλικού του Υπουργείου αποτελεί σαφέστατα έναν από τους στόχους και αρμοδιότητες της Υπηρεσίας μας, όπως άλλωστε προβλέπεται και από τον ίδιο τον Οργανισμό του Υπουργείου (που αποτελεί νόμο του κράτους) και το σχετικό άρθρο που καθορίζει τις αρμοδιότητες της Υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου. Δύο είναι οι βασικότεροι τρόποι προβολής του αρχειακού υλικού: οι εκθέσεις και οι εκδόσεις διπλωματικών εγγράφων. Και πέρα από αυτά, τακτικά διοργανώνουμε ημερίδες, συνέδρια και σχετικά με τις αρμοδιότητές μας σεμινάρια.

Είναι σαφές ότι χωρίς μνήμη, εξωτερική πολιτική δεν μπορεί να ασκηθεί ή τουλάχιστον δεν μπορεί να ασκηθεί σωστά και ο ρόλος του Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου είναι να τεκμηριώνει την άσκησή της

Όσον αφορά τις εκθέσεις, προσπαθούμε να διοργανώνουμε τακτικά  εκθέσεις διπλωματικών εγγράφων, πολλές φορές από κοινού με άλλες αρχειακές υπηρεσίες, με σκοπό την παρουσίαση στοιχείων της διπλωματικής μας ιστορίας στο ευρύ, μη απαραίτητα εξειδικευμένο, κοινό, που δεν έχει την ευκαιρία να έχει πρόσβαση στο υλικό αυτό με άλλο τρόπο, που δεν θα έρθει δηλαδή να διεξάγει έρευνα στο Αρχείο μας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον και σημασία έχουν οι κοινές εκθέσεις διπλωματικών εγγράφων που διοργανώνουμε σε συνεργασία με διπλωματικά αρχεία άλλων κρατών και διεθνών οργανισμών, μέσα από τις οποίες παρουσιάζεται η ιστορία των σχέσεων των δύο πλευρών, συμβάλλοντας έτσι και στην ενδυνάμωση των σημερινών σχέσεων. Αλλά και οι εκθέσεις που διοργανώνει μόνο του το Διπλωματικό και Ιστορικό Αρχείο είναι σημαντικές.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η μεγάλη έκθεση που διοργάνωσε με την ευκαιρία της επετείου των 200 ετών από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, με θέμα «Η Ελλάδα Ελεύθερη: Αναγνώριση και σύναψη διπλωματικών και προξενικών σχέσεων» και η οποία έχει έως τώρα ταξιδέψει σε 12 πόλεις της Ελλάδας και του εξωτερικού, δίνοντας την ευκαιρία στους επισκέπτες της να έρθουν σε επαφή με ορισμένα από τα βασικότερα έγγραφα της ιστορίας της αναγνώρισης και της σύναψης διπλωματικών και προξενικών σχέσεων της περιόδου του Αγώνα και των πρώτων ετών του νέου ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Επίσης, η Υπηρεσία μας κατά το παρελθόν, ιδιαίτερα κατά τη θητεία της προκατόχου μου της κυρίας Φ. Τομαή, εξέδωσε πολλούς θεματικούς τόμους διπλωματικών εγγράφων.

Οι συγκεκριμένες εκδόσεις, εξυπηρετώντας παρόμοιους σκοπούς με αυτές των εκθέσεων, υπήρξαν πολύ επιτυχημένες και έδωσαν την ευκαιρία σε Έλληνες και μη (καθώς οι περισσότερες ήταν δίγλωσσες) να έρθουν σε επαφή με διπλωματικά έγγραφα σημαντικών στιγμών της εξωτερικής πολιτικής (και όχι μόνο) της χώρας. Συνεχίζουμε και σήμερα την έκδοση θεματικών τόμων, και παράλληλα σχεδιάζουμε τη δημιουργία μίας σειράς χρονολογικών εκδόσεων διπλωματικών εγγράφων, όπως κάνουν τα περισσότερα Διπλωματικά Αρχεία του κόσμου, που ελπίζουμε ότι θα μπορέσουμε να υλοποιήσουμε σύντομα. Επιτρέψτε μου να διευκρινίσω κάτι στο σημείο αυτό. Βασικός στόχος μίας αρχειακής υπηρεσίας δεν είναι, και δεν πρέπει να είναι κατά τη γνώμη μου, να γράφει ιστορία, να ιστοριογραφεί.

Δική μας δουλειά είναι να δίνουμε τη δυνατότητα στους ιστορικούς να μελετούν το αρχειακό υλικό όσο πιο εύκολα γίνεται και να τους βοηθούμε να εντοπίσουν αυτό που ερευνούν. Εμείς, όπως και όλα τα αρχεία, είμαστε η πηγή της ιστορικής γνώσης, και πρέπει να βοηθούμε τους ιστορικούς (και όποιον άλλο ενδιαφέρεται) να φθάνουν εύκολα σε αυτή την πηγή. Φυσικά, και εμείς γνωρίζουμε, και πρέπει να γνωρίζουμε, ιστορία.

Διαφορετικά ούτε το αρχείο θα μπορούσαμε να οργανώσουμε σωστά, ούτε πολύ περισσότερο να διεξάγουμε υπηρεσιακές έρευνες για την τεκμηρίωση της άσκησης της εξωτερικής πολιτικής, όπως σας προανέφερα. Οι δραστηριότητες προβολής, οι εκθέσεις και οι εκδόσεις, επομένως πρέπει κατά κύριο λόγο να στοχεύουν στο να δίνουν το ερέθισμα, την αφορμή, το έναυσμα στους ενδιαφερόμενους πολίτες και ιστορικούς να έρθουν και να μελετήσουν.

Δημοσιεύουμε σε έναν τόμο ή παρουσιάζουμε σε μία έκθεση ελάχιστα από τα εκατοντάδες έγγραφα που μπορεί να υπάρχουν για ένα θέμα, ώστε να δώσουμε τις βασικές πληροφορίες γύρω από αυτό, αλλά πρωτίστως για να πούμε στους ιστορικούς: «Ορίστε ορισμένα από τα διαθέσιμα έγγραφα, ελάτε να δείτε και τα υπόλοιπα για να συγγράψετε ιστορικές μελέτες». Παράλληλα, όσον αφορά τα Διπλωματικά Αρχεία, οι εκδόσεις και οι εκθέσεις μας είναι ευκταίο να μπορούν να βοηθούν στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής της χώρας, μέσω των συνεργασιών που σας προανέφερα, αλλά και της επιλογής θεματικών ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος για τη χώρα.

–Τα τελευταία χρόνια οι εκδόσεις «Βιβλιοπωλείο της Εστίας», εξέδωσε τρία βιβλία της Αμερικανικής εκδοτικής σειράς “Διπλωμάτες και Διπλωματία”. Σε αυτά Αμερικανοί διπλωμάτες που υπηρέτησαν στην Ελλάδα, από διάφορες θέσεις, περιγράφουν την εμπειρία τους, τόσο για την Ελλάδα όσο και για τους Έλληνες πολιτικούς. Θα μπορούσε να γίνει κάτι ανάλογο στην Ελλάδα; 

Τα προγράμματα προφορικής ιστορίας, στα οποία οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές ιστορικών γεγονότων εξιστορούν το πώς τα έζησαν εκείνοι, είναι σημαντικά εργαλεία στην ιστοριογραφία, γιατί μπορούν να συμπληρώνουν κενά που δεν καλύπτονται από τα επίσημα αρχεία. Πρέπει να σημειωθεί βέβαια ότι η προφορική ιστορία σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υποκαταστήσει τα επίσημα αρχεία, ενώ ο ιστορικός που θα τη χρησιμοποιήσει ως πηγή πρέπει να μπορεί να διακρίνει τα υποκειμενικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τέτοιες αφηγήσεις. Είναι επίσης πολύ συχνά πολύ συναρπαστικά αναγνώσματα, ακόμα και για το μη μυημένο ή εξειδικευμένο κοινό.

Στο Υπουργείο Εξωτερικών, αν και το έχουμε σκεφθεί πολλές φορές, δεν έχουμε καταφέρει έως τώρα να ξεκινήσουμε ένα τέτοιο πρόγραμμα προφορικής ιστορίας, καθώς απαιτεί πολύ καλό σχεδιασμό και οργάνωση. Υπάρχει όμως πάντα στον μακροχρόνιο σχεδιασμό μας και ελπίζω κάποια στιγμή οι συνθήκες να ευνοήσουν για να υλοποιηθεί. Ευτυχώς, εν μέρει, το κενό καλύπτεται από απομνημονεύματα που κατά καιρούς έχουν συγγράψει και εκδώσει παλαιοί διπλωμάτες και άλλοι αφυπηρετήσαντες υπάλληλοι του Υπουργείου. Τους τόμους αυτούς προσπαθούμε να συγκεντρώσουμε στη Βιβλιοθήκη και το Αναγνωστήριο της Υπηρεσίας μας, ώστε να είναι διαθέσιμοι στους ερευνητές που μας επισκέπτονται.

–Ποια είναι τα βασικά σχέδια και οι προτεραιότητες για το Διπλωματικό και Ιστορικό Αρχείο το επόμενο διάστημα;

Η προσπάθεια είναι το Διπλωματικό Αρχείο της χώρας να μπει σε μία νέα εποχή και να μπορέσει να ανταποκριθεί πλήρως στις απαιτήσεις του 21ου αιώνα, τόσο προς όφελος της ιστορικής έρευνας, όσο και προς όφελος της εξωτερικής μας πολιτικής. Είναι πολύ σημαντικό ότι υπεγράφη πριν από μερικές εβδομάδες σύμβαση για την ψηφιοποίηση 65 εκατομμυρίων σελίδων αρχειακού υλικού της Υπηρεσίας μας, έργο το οποίο χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης, και το οποίο, όταν ολοκληρωθεί, θα αλλάξει, όπως καταλαβαίνετε, τον τρόπο λειτουργίας της Υπηρεσίας μας.

Δική μας δουλειά είναι να δίνουμε τη δυνατότητα στους ιστορικούς να μελετούν το αρχειακό υλικό όσο πιο εύκολα γίνεται και να τους βοηθούμε να εντοπίσουν αυτό που ερευνούν

Προβλέπεται μάλιστα η χρήση τεχνικών τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ), που θα επιτρέψει τη γρηγορότερη και πληρέστερη έρευνα στο ψηφιοποιημένο αρχειακό υλικό. Έτσι, η Υπηρεσία μας που πρωτοπόρησε όταν ψηφιοποίησε πριν από μία και πλέον δεκαετία 4 εκατομμύρια σελίδες διπλωματικών εγγράφων και τα ανήρτησε στο διαδίκτυο (το μεγαλύτερο εκείνη την εποχή έργο ψηφιοποίησης σε Διπλωματικά Αρχεία ευρωπαϊκού κράτους), θα τεθεί και πάλι στην πρωτοπορία της αξιοποίησης των σύγχρονων τεχνολογιών με οφέλη για την εξωτερικής μας πολιτική, την έρευνα, αλλά και το ίδιο το αρχειακό υλικό. Παράλληλα, μέσα στο επόμενο διάστημα θα προσπαθήσουμε να δώσουμε έμφαση στη βελτίωση των κτηριακών εγκαταστάσεων και υποδομών της Υπηρεσίας.

–Θα ήθελα να σας ρωτήσω τι σήμαινε για εσάς η βράβευσή σας με το παράσημο του Ιππότη του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων της Γαλλικής Δημοκρατίας; Ήταν μια επιβράβευση των προσπαθειών σας;

Πρώτα απ’ όλα, η απονομή του παρασήμου του Ιππότη του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων της Γαλλικής Δημοκρατίας θεωρώ ότι ήταν μία μεγάλη τιμή για μένα, αλλά και για την Υπηρεσία Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του Υπουργείου Εξωτερικών συνολικά.

• Σαφώς και είναι μία επιβράβευση, αλλά κυρίως μία επιβεβαίωση ότι εργαζόμαστε προς τη σωστή κατεύθυνση και αυτό αναγνωρίζεται όχι μόνο στο εσωτερικό της χώρας, αλλά και στο εξωτερικό.

Οι διεθνείς μας συνεργασίες ήταν μάλιστα και η αφορμή για την πρόταση και την απόφαση για την απονομή του συγκεκριμένου παρασήμου. Μία από τις αρμοδιότητες της Υπηρεσίας μας είναι άλλωστε η εκπροσώπηση του Υπουργείου και της χώρας σε διεθνείς και ευρωπαϊκές ομάδες εργασίας που σχετίζονται με τη διαχείριση διπλωματικών εγγράφων και αρχείων. Στο πλαίσιο των ομάδων αυτών, αλλά και διμερώς για να προωθήσουμε ζητήματα αμοιβαίου ενδιαφέροντος, έχουμε συνεργασθεί και συνεργαζόμαστε στενά με τα Διπλωματικά Αρχεία του Γαλλικού Υπουργείου Εξωτερικών, αλλά και με το Εθνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Κληρονομιάς (Institut National du Patrimoine) της Γαλλίας. Οι διεθνείς μας συνεργασίες ήταν και είναι για μένα ένα πολύ σημαντικό μέρος της εργασίας μας. Προσωπικά είμαι ευγνώμων που έχω την ευκαιρία να μπορώ να συνεργάζομαι με συναδέλφους μου από τα Διπλωματικά Αρχεία άλλων χωρών, κυρίως με τα Διπλωματικά Αρχεία άλλων κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η ομάδα Διπλωματικών Αρχείων της ΕΕ, στην οποία συμμετέχω από το 2000, αποτελεί πολύ σημαντικό μέρος της δουλειάς μου και η συνεργασία με τους Ευρωπαίους συναδέλφους μου μας έδωσε την ευκαιρία να οργανώσουμε κοινά προγράμματα, αλλά και να βελτιώσουμε, μέσα από τις συζητήσεις μας και τα κοινά αυτά προγράμματα, τη διαχείριση των Διπλωματικών Αρχείων εδώ στην Ελλάδα, και ελπίζω σε όλα τα άλλα κράτη μέλη της Ένωσης. Είμαι περήφανος που ήμουν, και εξακολουθώ να είμαι, υπεύθυνος για τον συντονισμό ορισμένων από τα πιο σημαντικά προγράμματα αυτής της ομάδας. Η απονομή του παρασήμου ήταν επομένως και μία αναγνώριση της μακροχρόνιας και με αφοσίωση ενασχόλησής μου με τη συνεργασία των Διπλωματικών Αρχείων σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Το γεγονός δε ότι μου απονεμήθηκε παράσημο του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων με απόφαση της Υπουργού Πολιτισμού της Γαλλίας, σηματοδοτεί και κάτι άλλο, που ορισμένες φορές λησμονούμε: ότι τα αρχεία είναι πολιτιστικό αγαθό και η συνεργασία σε αυτόν τον τομέα είναι ουσιαστική και σημαντική πολιτιστική συνεργασία.

• Τα αρχεία αποτελούν μέρος της πολιτιστικής, εθνικής και διεθνούς μας κληρονομιάς και η σημασία της συντήρησης και της ανάδειξής τους είναι καθοριστική για την καλύτερη κατανόηση της ιστορίας των κρατών μας, για τον σχεδιασμό του ατομικού, εθνικού και συλλογικού μέλλοντός μας.

Είμαι λοιπόν ευγνώμων στη Γαλλική Δημοκρατία που μου έδωσε την ευκαιρία να λάβω αυτό το παράσημο, το οποίο μου δίνει την ώθηση να εργαστώ ακόμη πιο εντατικά για τα αρχεία, για τη συνεργασία αρχείων και αρχειονόμων σε όλα τα επίπεδα και για την ανάδειξη αυτού του πολιτιστικού αγαθού στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Και φυσικά, είμαι ευγνώμων πάνω από όλα στην ελληνική πολιτεία που μου επέτρεψε να εργαστώ σε αυτόν τον τομέα, που για μένα αποτελεί πάθος, όλα αυτά τα χρόνια.