Έρευνα/Ομόφυλα ζευγάρια:Ο γάμος, η τεκνοθεσία και η παρένθετη κύηση- Τι ισχύει στην Ευρώπη

Το περιεχόμενο του νομοσχεδίου για τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών θα ανακοινώσει σήμερα από την ΕΡΤ ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Μία ρύθμιση που έχει προκαλέσει εσωτερικούς γαλάζιους τριγμούς με μία μεγάλη μερίδα της ΝΔ, συντηρητική, να αντιδρά και να ανακοινώνει ότι θα καταψηφίσει. Κι όλα αυτά την ώρα που η Ευρώπη και ο κόσμος έχουν από χρόνια νομοθετήσει και αναγνωρίσει ίσα δικαιώματα για την ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα. Στο libre μιλά η δικηγόρος και τακτικό μέλος της ΕΕΔΑ, Κατερίνα Τρίμμη, για τις τρύπες που ενδεχομένως κρύβει η πρόταση του Πρωθυπουργού.

• Σε μια περίοδο με αφετηρία το 2000 και έως σήμερα, συνολικά 35 χώρες σε όλο τον κόσμο, και στις πέντε ηπείρους, έχουν νομοθετήσει την ισότητα στον γάμο. Ο γάμος μεταξύ ζευγαριών του ίδιου φύλου αναγνωρίζεται ήδη σε 24 χώρες στην Ευρώπη εκ των οποίων και 16 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

 Η Δανία ήταν η πρώτη που εισήγαγε το σύμφωνο συμβίωσης το 1989. Η Σουηδία είναι μία από τις πρώτες χώρες που θεσμοθέτησε το σύμφωνο συμβίωσης το 1995 και αναγνώρισε στα ομόφυλα ζευγάρια σχεδόν τα ίδια δικαιώματα με αυτά του γάμου. Το 2009 θεσμοθετείται ο γάμος και σήμερα είναι καθολικά αποδεκτός, αφού σε σχετική έρευνα το 2019 το 92% των Σουηδών τάχθηκε υπέρ του.

Ως αξιοσημείωτο παράδειγμα θα μπορούσε να αναφέρεται η Ισπανία, χώρα με αρκετά κοινά χαρακτηριστικά με την Ελλάδα. Το 2005 η Ισπανία γίνεται μόλις η τρίτη χώρα στην Ε.Ε. -μετά την Ολλανδία και το Βέλγιο– όπου θεσμοθετείται ο γάμος και κατ’ επέκταση η από κοινού τεκνοθεσία για τα ομόφυλα ζευγάρια (σε ορισμένες περιπτώσεις επιτρεπόταν ήδη από το 2000).

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η Βρετανία, καθώς, έναν χρόνο μετά την ψήφιση του συμφώνου συμβίωσης το 2004, τροποποιείται η νομοθεσία ώστε ζευγάρια ανεξαρτήτως του αν είναι ετερόφυλα ή ομόφυλα (ή οικογενειακής κατάστασης) αλλά και μεμονωμένα άτομα να μπορούν να τεκνοθετήσουν παιδιά. Το 2019 το 9.6% των τεκνοθεσιών έγινε από ομόφυλα ζευγάρια.

Ξεχωριστό παράδειγμα και η Ιρλανδία, η οποία έγινε η πρώτη χώρα το 2015, που νομιμοποίησε το γάμο με δημοψήφισμα και όχι με νόμο ή δικαστική απόφαση

Στα τέλη του 2000 η Ολλανδία προχώρησε στη νομική κατοχύρωση του γάμου.

Το 2003 ήταν η σειρά του Βελγίου και δύο χρόνια αργότερα της Ισπανίας. Ακολούθησαν Νορβηγία (2009), τη Σουηδία (2009), Πορτογαλία (2010), Ισλανδία (2010), Δανία (2012), Γαλλία (2013), Βρετανία (2013), Λουξεμβούργο (2015), Ιρλανδία (2015), Φινλανδία (2017), τη Μάλτα (2017), Γερμανία (2017), Αυστρία (2019), Ελβετία (2021), Ανδόρα (2022).

Η Σλοβενία έγραψε ιστορία το 2022 ως η πρώτη χώρα του πρώην ανατολικού μπλοκ που νομιμοποίησε το γάμο και την υιοθεσία για τα ομόφυλα ζευγάρια ενώ τη σκυτάλη πήρε η Εσθονία.

Τι ισχύει με την τεκνοθεσία

Ως προς την τεκνοθεσία από ζευγάρια ιδίου φύλου, συναντάται σε αρκετές ευρωπαϊκές (Ανδόρα, Αυστρία, Βέλγιο, Κροατία,  Δανία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ισλανδία, Ιρλανδία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Ολλανδία, Νορβηγία, Πορτογαλία, Ισπανία, Σλοβενία, Σουηδία, Ελβετία, Βρετανία), όπως, άλλωστε, στις ίδιες περίπου χώρες προβλέπονται διαδικασίες ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής για ΛΟΑΤΚΙ+ ζευγάρια.

Τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+, όπως υπενθυμίζει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με το Ψήφισμα της 14ης Σεπτεμβρίου 2021, είναι ανθρώπινα δικαιώματα.

• Το 2018 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο όρισε πως όλα τα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα πρέπει να αναγνωρίζουν τους γάμους μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών αρκεί έστω ένα μέλος του ζευγαριού να είναι Ευρωπαίος πολίτης. Η Πολωνία, επί οκταετούς διακυβέρνησης του ευρωσκεπτικιστικού εθνικιστικού PiS, κατέστη η χειρότερη χώρα στην ΕΕ όσον αφορά τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, και ακολουθεί από κοντά η Ουγγαρία του Βίκτορ Όρμπαν η οποία ωστόσο αναγνωρίζει σύμφωνο συμβίωσης.

Οι χώρες που έχουν κατοχυρώσει νομικά την τεκνοθεσία για τα ομόφυλα ζευγάρια είναι περισσότερες τόσο παγκοσμίως όσο και στην Ευρώπη. Συγκεκριμένα 40 χώρες παγκοσμίως με τις 24 από αυτές να βρίσκονται στην Ευρώπη–μαζί με την Εσθονία από την 1η Ιανουαρίου 2024- δίνουν νομική κατοχύρωση στην τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια. Υπήρξαν χώρες όπου η κατοχύρωση του πολιτικού γάμου και της τεκνοθεσίας για ομόφυλα ζευγάρια επήλθαν ταυτόχρονα (Γαλλία, Ιρλανδία και Νορβηγία), ωστόσο υπήρξαν και περιπτώσεις χωρών που το δικαίωμα της γονικής μέριμνας κατοχυρώθηκε πριν τον πολιτικό γάμο (Αυστρία, τη Γερμανία, την Ολλανδία, τη Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο). Σε κάποιες χώρες το δικαίωμα της τεκνοθεσίας των ομόφυλων ζευγαριών αναγνωρίστηκε μεταγενέστερα από αυτό του γάμου (Πορτογαλία και Βέλγιο). 

Καταδίκη της Ελλάδας για παράβαση της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

Το 2013 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καταδίκασε την Ελλάδα «για παράβαση της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, λόγω αθέμιτης διακρίσεως -βάσει του σεξουαλικού προσανατολισμού- σχετικά με την προστασία της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής».

• Είχαν προσφύγει σε αυτό μέλη ομόφυλων ζευγαριών (βλ. υπόθεση Βαλλιανάτος και άλλοι κατά Ελλάδας). Σε κάθε ενάγοντα επιδικάστηκε το ποσό των 5.000 ευρώ, ενώ το ελληνικό κράτος πλήρωσε και τα δικαστικά έξοδα.

Την ημέρα της έκδοσης της απόφασης έγινε γνωστό ότι μεταξύ των 19 χωρών/μελών της ΕΕ που είχαν αναγνωρίσει το σύμφωνο συμβίωσης, μόνο η Ελλάδα και η Λιθουανία είχαν τη διάκριση κατά των ομόφυλων ζευγαριών.

Παγκόσμια παραδείγματα

Σε διεθνή κλίμακα, η Αργεντινή είναι η πρώτη χώρα στη Λατινική Αμερική που επέτρεψε τους γάμους ομοφύλων το 2010, ενώ η μόνη χώρα στην αφρικανική ήπειρο όπου ο γάμος είναι νόμιμος είναι η Νότια Αφρική.

• Το 2022, οι Κουβανοί αποφάσισαν με δημοψήφισμα τη θέσπιση «οικογενειακού νόμου» που επιτρέπει στα ομόφυλα ζευγάρια να παντρεύονται και να τεκνοθετούν, ενώ το νομοσχέδιο επαναπροσδιορίζει τα δικαιώματα για τα παιδιά και τους παππούδες τους, παρέχοντας ταυτόχρονα ασπίδα προστασίας στα θύματα έμφυλης βίας.

Ο νόμος που περιέχει περισσότερα από 400 άρθρα εγκρίθηκε σχεδόν από το 66,9% του πληθυσμού, είχε πει η πρόεδρος του Εθνικού Εκλογικού Συμβουλίου, Αλίνα Μπαλσέιρο Γκουτιέρεζ. Όσον αφορά στις ΗΠΑ, με τη γνωμοδότησή του στην υπόθεση «Obergefell v. Hodges» το 2015, το Ανώτατο Δικαστήριο επισφράγισε τη νομιμοποίηση του γάμου μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών και στις 13 πολιτείες όπου παρέμενε απαγορευμένος.

Το 2022, εξαιτίας φόβων ότι το Ανώτατο Δικαστήριο θα μπορούσε να επιτρέψει στις πολιτείες να αρνούνται την εγκυρότητα των γάμων, το Κογκρέσο ψήφισε, και ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν επικύρωσε νόμο που αναγνωρίζει τους γάμους σε ομοσπονδιακό επίπεδο.

Γονεϊκότητα με παρένθετη κύηση

Ο δικηγόρος Βασίλης Σωτηρόπουλος, ένας άνθρωπος που γνωρίζει άριστα ζητήματα τέτοιας φύσεως, σχολίασε στον προσωπικό του λογαριασμό στο X (πρώην Twitter):

Εάν πράγματι το νομοσχέδιο για τον γάμο αποκλείει την γονεϊκότητα με παρένθετη κύηση (δεν υπάρχει “παρένθετη μητέρα”), όπως λέγεται ότι θα ανακοινώσει την Τετάρτη ο πρωθυπουργός, τότε θα έχουμε ένα νομοσχέδιο που παραβιάζει ευθέως την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ως προς τα δικαιώματα των παιδιών που ήδη έχουν γεννηθεί με παρένθετη κύηση και ομόφυλους γονείς στο εξωτερικό.

Για αυτήν ακριβώς την παράλειψη καταδικάστηκε η Ελβετία από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, για παραβίαση του δικαιώματος σεβασμού της οικογενειακής ζωής του ΠΑΙΔΙΟΥ (άρθρο 8 της ΕΣΔΑ), επειδή το παιδί είχε γεννηθεί από παρένθετη κυοφορούσα στην Καλιφόρνια, ειχε αναγνωριστεί ως τέκνο δύο Ελβετών ανδρών και η Ελβετία δεν ενέγραφε στο ληξιαρχείο το τέκνο ως τέκνο και των 2 γονέων του.

Υπάρχει ακριβώς ad hoc δεδικασμένο από το Ε.Δ.Δ.Α. στην απόφαση D.B. κ.α. κατά Ελβετίας (προσφ. αρ.58817/15 και 58252/15), με ημερομηνία 2.11.2022. Πάμε πάλι γυρεύοντας για ευρωπαϊκές καταδίκες; Όταν νομοθετείς, πρέπει να νομοθετείς για όλο τον κύκλο των ενδιαφερομένων προσώπων γιατί διαφορετικά ασκείς αθέμιτη διάκριση.

Η Ελλάδα καταδικάστηκε το 2013 από το Ε.Δ.Δ.Α. επειδή είχε προβλέψει σύμφωνο συμβίωσης μόνο για ετερόφυλα ζευγάρια. Έπρεπε να είχε λάβει το μάθημά της από τότε, ότι εφόσον εξακολουθεί να κατοχυρώνει μισά δικαιώματα, θα καταδικάζεται διεθνώς και θα καταβάλλει αποζημιώσεις στους παθόντες.

Ο αφορισμός ότι η παρένθετη κύηση είναι εμπόριο δεν επαληθεύεται: αφενός ο νόμος απαγορεύει την καταβολή αμοιβής στην κυοφόρο, αφετέρου είναι πολύ σύνηθες οι κυοφόροι να είναι η μανάδες των γυναικών που αδυνατούν να κυοφορήσουν. Πληρώνουν τις μανάδες τους;;;!

Εάν πράγματι το νομοσχέδιο για τον γάμο αποκλείει την γονεϊκότητα με παρένθετη κύηση (δεν υπάρχει "παρένθετη μητέρα"), όπως λέγεται ότι θα ανακοινώσει την Τετάρτη ο πρωθυπουργός, τότε θα έχουμε ένα νομοσχέδιο που παραβιάζει ευθέως την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου,…

— Sotiropoulos (@Sotiropoulos) January 8, 2024

«Είναι εγκληματικές και κακοποιητικές οι ομοφοβικές απόψεις που κυκλοφορούν»

Ο Θανάσης και ο Νίκος, ένα κουήρ ζευγάρι, ξεχώρισαν πρόσφατα στο εξώφυλλο του Antivirus Magazine.

Μιλήσαμε με τον Θανάση για το κατά πόσο η κοινωνία είναι έτοιμη μπροστά στο επικείμενο νομοσχέδιο. Βρίσκει την ερώτηση γενικά παραπλανητική κι εξηγεί:

• «Η απάντηση δεν μπορεί να έχει ουσιαστικό περιεχόμενο, γιατί η ‘’κοινωνία’’ είναι ετερόκλιτη, υπάρχουν τόσο διαφορετικές  απόψεις, για τόσο διαφορετικά θέματα και με διαφορετικές πηγές ενημέρωσης. Στην ερώτηση αν πέφτει λόγος στην κοινωνία για τη νομοθεσία αυτή, απαντώ πως η κοινωνία θα πρέπει να έχει λόγο για ζητήματα που αφορούν το σύνολό της, όπως η ακρίβεια. Έχουμε μια κοινωνία που πεινάει, αντιμετωπίζει απίστευτη ακρίβεια κι αντί να ασχολούμαστε με αυτό, έχει αποπροσανατολιστεί η κοινή γνώμη με το να ασχολείται αν θα πρέπει κάποια άτομα να έχουν πρόσβαση στον πολιτικό γάμο και τα δικαιώματα που αυτό παρέχει».

Γι’ αυτόν τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης, σχολιάζει πως σ’ αυτό έχει παίξει ρόλο η συστημική δημοσιογραφία.

• «Έχει πολύ μεγάλη ευθύνη για όλο αυτό η παροχή χώρου σε ομοφοβικά άτομα να λένε τόσο ανοιχτά ότι διαφωνούν. Είναι σημαντικό, θεωρώ, να ειπωθεί ότι και μόνο που κυκλοφορούν αυτές οι απόψεις είναι κακοποιητικές. Δίνεται χώρος στην εκκλησία, τους λαϊκούς τραγουδιστές που έχουν άποψη επί παντός επιστητού, σε στρέιτ πολιτικούς που τελικά θα κληθούν να ψηφίσουν για κάτι που αφορά τα ομόφυλα ζευγάρια και κανέναν άλλον. Η κακοποίηση που βιώνουμε δεν είναι μόνο σε σχολεία, στους χώρους εργασίας, στον δρόμο το βράδυ αλλά μορφή κακοποίησης είναι κι αυτά που λένε αυτά τα άτομα. Και τους δίνεται βήμα να επιμένουν να λένε ότι κάποια άτομα δεν πρέπει να είναι ίσα στην πρόσβαση στο συγκεκριμένο δικαίωμα. Αυτές οι απόψεις αναπαράγουν το τραύμα. Κι αυτοί δε θα σταματήσουν εκεί, θα χτυπήσουν και το κουήρ ζευγάρι στον δρόμο επειδή δε θα τους αρέσει η εικόνα, για παράδειγμα. Και να πούμε ότι τα περισσότερα ΛΟΑΤ άτομα στην Ελλάδα έχουμε μεγαλώσει σε ένα κοινωνικό πλαίσιο που μας μαθαίνει από την πρώτη στιγμή που συνειδητοποιούμε την έκφραση φύλου και τη σεξουαλικότητά μας ότι είμαστε τέρατα» λέει και συμπληρώνει πως «είναι εγκληματικό το ότι δίνεται τόσος χώρος σε ομοφοβικές απόψεις και δεν υπάρχει αίσθηση φροντίδας σε άτομα που τα έχουν στήσει στον τοίχο».

Καταλήγει πως το δικαίωμα αυτό που θα φέρει η νομοθεσία δεν επηρεάζει τη ζωή των στρέιτ ατόμων σε τίποτα απολύτως και «δεν έγκειται στο σύνολο της κοινωνίας να πει σε ένα μέρος της  τι να κάνει, να το επιβάλλει, όπως για παράδειγμα δε γίνεται να αποφασίζουν όλοι, να αποφασίσει ένας άντρας, για το δικαίωμα της γυναίκας στην άμβλωση. Είναι κάποια ζητήματα που αφορούν συγκεκριμένες ομάδες που δεν επηρεάζουν το σύνολο της κοινωνίας. Δε λέμε να μην έχει ο καθένας την άποψή του, αλλά δεν μπορείς  να την επιβάλλεις πάνω στη ζωή των υπολοίπων».

Υποκριτικό ή ουσιαστικό νομοσχέδιο;

«Η ΕΣΔΑ προστατεύει τα ομόφυλα ζευγάρια που βρίσκονται  σε παρόμοια κατάσταση με οποιοδήποτε ζευγάρι διαφορετικού φύλου όσον αφορά την ανάγκη τους για νομική αναγνώριση και προστασία της σχέσης τους. Η προστασία της παραδοσιακής οικογένειας δε θα μπορούσε από μόνη της να γίνει αποδεκτή ως έγκυρος λόγος δημοσίου συμφέροντος που δικαιολογεί την άρνηση οποιασδήποτε νομικής αναγνώρισης και προστασίας για τα ομόφυλα ζευγάρια. Αυτό δε σημαίνει ότι θα πρέπει να λέγεται ΓΑΜΟΣ η ένωση των ομόφυλων. Αλλά αυτό το άλλο που μπορεί να λέγεται συμφωνο, civil partnership, ή όπως αλλιώς θελουμε, θα πρέπει να παρέχει ίσα δικαιώματα στα ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσωπα που θα το συνάπτουν. Δεν είναι μόνο τα ομόφυλα, είναι και τα τρανς και τα ιντερσεξ» σχολιάζει στο libre η Κατερίνα Τρίμμη, Δικηγορος και Τακτικό μελος ΕΕΔΑ.

Και πάμε στην ουσία του θέματος: «Το θέμα δεν είναι μόνο ο γαμος που έχει έναν συμβολισμό απο πίσω του ως ένωση προσώπων. Είναι το πώς επηρεάζονται οι παρεπόμενες σχέσεις. Δηλαδή η μην αναγνώριση των παιδιών, η απώλεια δικαιωμάτων στο πρόσωπο δηλαδή του εξαρτημένου μέλους που  πέραν του ταυτοτικού που αισθάνεται κοινωνικά αποκλεισμένος έχει να υποστεί και πρακτικές δυσκολίες στον κοινωνικό, οικονομικό, ασφαλιστικό του βίο» εξηγεί.

Όσο για τη συζήτηση που έχει ανοίξει γύρω από το κομμάτι της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, που περιλαμβάνει την παρένθετη μητρότητα, και το τι θα προβλέπει το νομοσχέδιο γι’ αυτό, η κα. Τρίμμη σημειώνει:

• «Ο νόμος για την παρένθεση μητρότητα έχει βγει από το 2002. Οι αποφάσεις των δικαστηρίων εκδίδονται όλα αυτά τα χρόνια και δίνονται άδειες. Αν ήταν όπως λένε εμπορευματοποίηση του σώματος αυτός ο τρόπος απόκτησης παιδιού, 22 χρόνια τώρα θα το είχαμε διαπιστώσει. Δεν το έχουμε. Ο θεσμός είναι θωρακισμένος και το νομικό πλαίσιο ασφαλές».

Κι εκεί είναι η υποκρισία από την πλευρά της κυβέρνησης με όσα δεσμεύεται πως θα φέρει.

• «Το θέμα τους είναι να μην εμπορευματοποιηθεί το σώμα από δύο άντρες, όπως λένε, γι’ αυτό δεν βάζουν χέρι στο αν μια γυναίκα μπορεί να αποκτήσει παιδί με αυτόν τον τρόπο. Κι αυτό είναι και ομοφοβικό και ταξικό και υποκριτικό ότι δήθεν προστατεύουν το γυναικείο σώμα. Ενοχοποιούνται και πάλι οι γκέι άνδρες» υπογραμμίζει και κάνει σαφές πως «υπάρχει δυνατότητα να υπάρχει αυστηρό πλαίσιο ώστε να είμαστε σίγουροι ότι οι λόγοι που οδηγούν στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή είναι αλτρουιστικοί».

Από τις διαρροές που έχουν κυκλοφορήσει για το τι θα περιλαμβάνει το νομοσχέδιο, αναμένεται να είναι μία «συμβολική» πρόταση, με πολλές τρύπες σε ουσιαστικά ζητήματα. Πράγμα που κρύβει ομοφοβία και κάνει το ζήτημα και πάλι ταξικό. «Στην ελληνική έννομη τάξη δεν τους ενοχλεί αν κάποιος αγοράσει μήτρα από το εξωτερικό, αλλά να μην αγοράσει από εδώ. Και για να το δούμε πολύ απλά: οι άνδρες είναι ικανοί να γίνουν δωρητές σπέρματος για μια γυναίκα αλλά όχι να κάνουν χρήση του γεννετικού τους υλικού προκειμένου να αποκτήσουν παιδί με τον σύντροφό τους».

Το περιεχόμενο του νομοσχεδίου θα ανακοινώσει σήμερα ο Πρωθυπουργός, από την κρατική τηλεόραση.