2024: Διαχωριστικές γραμμές, συνέχειες και ασυνέχειες

Το 2024 θα είναι ένα ακόμη έτος αβεβαιότητας, κινδύνων και κρίσεων. Η γεωγραφία μπορεί να είναι στατική, αλλά τα στοιχεία που την διαμορφώνουν κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά είναι δυναμικά. Και οι δυνάμεις της αλλαγής είναι πανίσχυρες. Πιθανότητα η ταχύτητα των αλλαγών θα ενισχυθεί. Το παράδοξο είναι ότι η αντίληψη των αλλαγών δεν είναι μια αντίληψη ασυνέχειας αλλά συνέχειας. Συνέχειας ως προς την αδυναμία διαχείρισης των πολλαπλών κρίσεων και αποσταθεροποίησης των προσδοκιών των πολιτών. Από την τραυματισμένη ανατολική Ουκρανία και την Κριμαία στην Γάζα, το 2024 δύσκολα θα ξεφύγει από το «Βασίλειο του Πολέμου». Ο κόσμος θα παραμείνει μια σκακιέρα ανταγωνισμών, συγκρούσεων και χιλιάδων θυμάτων.

Του Κώστα Υφαντή, Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Δ/ντης του ΙΔΙΣ, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Πέρα από τους βομβαρδισμούς και τις δολοφονίες αθώων, στα πολεμικά θέατρα πολίτες και ηγεσίες είναι υποχρεωμένες να συνεχίσουν να προσπαθούν να ευθυγραμμίσουν τα συμφέροντά τους με τους μονομάχους στις αρένες από την Ουκρανία, στη Μέση Ανατολή, στην Νότια αλλά και την Ανατολική Σινική Θάλασσα. Η γεωπολιτική θα συνεχίσει να απαιτεί υφιστάμενες θέσεις να εξελίσσονται ακόμη πιο ανελαστικές, ακόμη περισσότερο «μηδενικού αθροίσματος». Ιδεολογικές συγκρούσεις θα αποτυπωθούν ακόμη πιο καθαρά στον ΟΗΕ. Ορυκτά καύσιμα, τεχνολογία, εμπόριο και πολιτισμός θα συνεχίσουν να αποτελούν όπλα και να εργαλειοποιειούνται.

Αλλά ακόμη και αν η πόλωση δεν είναι τόσο μεγάλη και η αποκλιμάκωση ξεκινήσει σύντομα, αυτό δεν σημαίνει ότι θα επιστρέψουμε σε συνθήκες κανονικότητας και βαθύτερης κατανόησης της συνθήκης της βίας. Η βία έχει νομιμοποιηθεί και απονοηματοδοτηθεί ως τελευταία καταφυγή. Θα χρειαστούμε νέες ιδέες και ηγεσίες με διαφορετικές φιλοδοξίες. Αυτό, παρά το μπαράζ εκλογικών αναμετρήσεων στον κόσμο, δεν αναμένεται να συμβεί το 2024. Μια καθόλου απίθανη επανεκλογή Τραμπ δεν θα βοηθήσει και ούτε η ενίσχυση των άκρων στην Ευρώπη θα διευκολύνει.

Τα συμφέροντα των παραδοσιακά μεγάλων παικτών όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ρωσία αλλά και αναδυόμενων δυνάμεων όπως η Ινδία, η Ινδονησία, η Τουρκία δεν διαμορφώνονται ερήμην των εσωτερικών αναγκών και συσχετισμών. Πολυμερείς θεσμοί, τυπικοί και λιγότερο τυπικοί, όπως ο ΟΗΕ, οι G21 ή οι BRICS αποτελούν και θα συνεχίσουν να αποτελούν πλατφόρμες σκληρής διαπραγμάτευσης για πόλεμο και ειρήνη, για το περιβάλλον, την βιωσιμότητα, την τεχνολογία, την ενέργεια, τις αγορές, τις επενδύσεις. Ο ανταγωνισμός για τον έλεγχο και την προστασία γεωγραφικά εντοπισμένων πόρων, όπως τα ορυκτά καύσιμα και οι σπάνιες γαίες από την μία, και άϋλων αγαθών όπως τα δεδομένα και οι τεχνολογικές πρωτοπορίες από την άλλη θα ενταθεί επίσης το 2024.

Οι γεωπολιτικές τροχιές θα συνεχίσουν να είναι προνόμιο των δύο μεγάλων, ΗΠΑ και Κίνας. Οι ΗΠΑ με την ανυπέρβλητη οικονομική, στρατιωτική και στρατηγική τους δύναμη διαμορφώνουν το στρατηγικό τοπίο και στον πραγματικό και στο ψηφιακό κόσμο. Οι σύμμαχοί τους συσπειρώνονται πιο εύκολα γύρω από, παρά αντιδρούν στην αμερικανική ηγεσία χωρίς να παραβλέπονται οι δομικές αδυναμίες στο εσωτερικό της αμερικανικής δημοκρατίας.

• Η Κίνα αντιδρά θέτοντας περιορισμούς στην εξαγωγή κρίσιμων μετάλλων όπως το γάλλιο, απαραίτητο για την παραγωγή ημιαγωγών, ενώ οι απειλές κατά της Ταϊβάν αν οδηγήσουν σε στρατιωτική εμπλοκή θα μπορούσαν να πλήξουν θανάσιμα τον τομέα των μικροτσίπ.

Η γεωπολιτική πόλωση έχει μέσα της τον σπόρο της γεωπολιτικής αποσύνδεσης. Και αυτό είναι το πιο επικίνδυνο γιατί θα επηρεάσει την παγκόσμια επιχειρηματικότητα. Ο περιορισμός της εξάρτησης από την Κίνα σημαίνει αλλαγή παραδείγματος με συνέπειες που είναι δύσκολα διαχειρίσιμες. Δεν είναι εύκολο να ακυρωθούν τεράστιες επενδύσεις, και να προσαρμοστούν παγκόσμιες αγορές που έχουν σχηματιστεί με άλλες προτιμήσεις. Όμως είναι πολύ πιθανόν να συμβούν. Επιχειρήσεις όπως η Apple αποχωρεί από την Κίνα και εισέρχεται στην Ινδία και το Βιετνάμ. Ίσως είναι ένα σημάδι του πως θα διαμορφωθεί η νέα παγκόσμια οικονομία.