Θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί η τραγωδία στην Πύλο; – Τι λένε οι διεθνείς συμβάσεις και οι ειδικοί

Δεκάδες νεκροί και εκατοντάδες ακόμη οι αγνοούμενοι -σύμφωνα με τις μαρτυρίες των διασωθέντων- στο ναυάγιο της Πύλου, και το μεγάλο ερώτημα είναι πώς και αν θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί η ανθρώπινη τραγωδία; Γύρω από αυτό το βασικό ερώτημα προστίθενται και άλλα για το πώς ανατράπηκε και βούλιαξε το αλιευτικό με τους, περίπου, 700 επιβαίνοντες, τη στιγμή που ήταν περιστοιχισμένο από σκάφη του λιμενικού αλλά και παραπλέοντα φορτηγά πλοία.

Το αλιευτικό είχε αποπλεύσει πριν από τουλάχιστον πέντε ημέρες από το λιμάνι Τομπρούκ της Λιβύης. Καθένας από τους διακινούμενους –κυρίως Σύροι, Αιγύπτιοι και Πακιστανοί υπήκοοι– κατέβαλε 6.500 δολάρια για το ταξίδι από τις ακτές της Λιβύης προς την Ιταλία. Στο πλοιάριο επέβαιναν τουλάχιστον 500 άτομα.

Τι λένε όμως οι Διεθνείς συμβάσεις, με βάση δύο σημαντικά δεδομένα α) ότι ο κίνδυνος ήταν πρόδηλος αφού το ελληνικό λιμενικό είχε ειδοποιηθεί και μπορούσε να το διαπιστώσει εφόσον προσέγγισε το πλοίο και β) το γεγονός ότι το πλοίο δεν ήταν αξιόπλοο ήταν επίσης ξεκάθαρο λόγω του αριθμού των επιβαινόντων ενώ το παραπάνω επιβεβαιώνει και η κατάσταση κινδύνου στην οποία βρισκόταν κυρίως δε, εάν το πλοίο ήταν ακυβέρνητο για μεγάλο χρονικό διάστημα..

1.Η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας του ΟΗΕ προβλέπει στο άρθρο 98(2) ότι τα παράκτια κράτη θα πρέπει να έχουν σχέδια έρευνας και διάσωσης και όπου χρειάζεται να συνεργάζονται με γειτονικά κράτη για την υλοποίηση αυτών των σχεδίων

2.Η Σύμβαση για την Ασφάλεια της Ζωής στη Θάλασσα (SOLAS Convention) καθώς και τη Διεθνή Σύμβαση του Αμβούργου για την θαλάσσια έρευνα και διάσωση (Search and Rescue – SAR) όπως τροποποιήθηκαν το 2004 προβλέπουν ότι σε περίπτωση όπου ένα πλοίο διατρέχει κίνδυνο η κύρια ευθύνη βαραίνει το κράτος που επιχειρεί έρευνα και διάσωση.

3.Σύμφωνα με την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα του ΟΗΕ, προκύπτει υποχρέωση προστασίας γιατί πλοία που βρίσκονται σε περιοχή ευθύνης για έρευνα και διάσωση υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις θεωρούνται ότι βρίσκονται εντός της δικαιοδοσίας του κράτους που έχει την ευθύνη για έρευνα και διάσωση.

4.Όταν υπάρχει κίνδυνος για το πλοίο και τους επιβαίνοντες του, τότε υπάρχει και υποχρέωση έρευνας και διάσωσης. Ακόμη και όταν τα επιχειρησιακά πρωτόκολλα δεν κατατείνουν στο ότι υπάρχει κίνδυνος τότε το παράκτιο κράτος στο χώρο ευθύνης του οποίου βρίσκεται το πλοίο δεν μπορεί να αποφύγει τις υποχρεώσεις του όπως αυτές απορρέουν από το δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ένα επιχείρημα που ακούγεται ευρέως είναι η άρνηση του καπετάνιου του αλιευτικού να δεχτεί βοήθεια. Από την ελληνική πλευρά υπήρξαν επανειλημμένες, σύμφωνα με επίσημες πηγές ενημέρωσης, προσπάθειες επικοινωνίας των σκαφών του Λιμενικού με τον κυβερνήτη του πλοιαρίου. Με τον τελευταίο, ωστόσο, να φέρεται να αρνείται την παροχή βοήθειας, ζητώντας μόνο νερό και φαγητό. Όμως σύμφωνα με ειδικούς δεν χαρακτηρίζεται ως κρίσιμος παράγοντας για μη εμπλοκή των σωστικών αρχών καθώς ο αξιωματικός του πλοίου του κράτους που έχει ευθύνη έρευνας και διάσωσης είναι εκείνος ο οποίος είναι σε θέση να κρίνει εάν υπάρχει κίνδυνος (distress).

Ποια εναλλακτική θα μπορούσαμε να είχαμε χρησιμοποιήσει;

Σύμφωνα με τον Χρήστο Μπαξεβάνη, πρώην ειδικός εμπειρογνώμων για θέματα μετανάστευσης και Ασύλου στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Διδάκτωρ νομικής ΑΠΘ και Διεθνολόγος ο οποίος μίλησε στο ethnos.gr το άρθρο 110 του δικαίου της θάλασσας προβλέπει το εξής:

• «Πολεμικό πλοίο που συναντά στην ανοιχτή θάλασσα ξένο πλοίο το οποίο επιδίδεται στο δουλεμπόριο έχει το δικαίωμα εξακρίβωσης των στοιχείων. Έχει το δικαίωμα νηοψίας. Αυτό θα μπορούσε να είχε γίνει από την πλευρά μας. Να είχε σταλεί πολεμικό πλοίο- έχοντας όλα τα στοιχεία ότι είναι δουλεμπορικό-και έτσι ίσως να είχαμε προλάβει το ναυάγιο. Θα μπορούσε να είχε γίνει το επόμενο βήμα από την Αθήνα πέρα από την επικοινωνία που είχε με το αλιευτικό. Κακώς υποτιμήθηκε η κατάσταση και δεν έγινε εφαρμογή της πρόβλεψης του δικαίου της θάλασσας. Σε κάθε περίπτωση μέσα από την νηοψία θα προέκυπτε αν ήταν ή δεν ήταν δουλεμπορικό. Αν δεν ήταν θα μπορούσε να συνεχίσει την πορεία του».

Ο κ. Μπαξεβάνης τονίζει ότι οι σκηνές ανοιχτά της Πύλου μέχρι την στιγμή του ναυαγίου είναι κάτι το οποίο βλέπουμε πολύ συχνά. «Ένα μπαλάκι ευθυνών δηλαδή ανάμεσα σε Frontex, Αθήνα και Ρώμη. Η Frontex ενημερώνει, η Ρώμη αδιαφορεί, η Αθήνα ανταποκρίνεται και κάνει προσπάθειες επικοινωνίας με το πλοίο».

• «Η ΕΕ έχει μια κοντόφθαλμη και υποκριτική πολιτική. Υπό την έννοια ότι μεταφέρει το πρόβλημα στις χώρες εισόδου εκ των οποίων είναι και η δική μας χώρα όπως προκύπτει και μέσω της ευρωτουρκικής συμφωνίας. Αυτό που έπρεπε να δημιουργηθεί όλα αυτά τα χρόνια ήταν να συγκροτηθεί μια συνεκτική πολιτική πάνω στις αρχές της αλληλεγγύης και της δίκαιης κατανομής ευθυνών. Επιτέλους η Ευρώπη να δει συνολικά το ζήτημα. Δεν μπορεί να αφήνει την ευθύνη στα κράτη πρώτης υποδοχής».

Σύμφωνα με κανονισμό Δουβλίνο ΙΙ μόνο οι χώρες πρώτης υποδοχής αναλαμβάνουν το πρόβλημα:

• «Πρέπει να αλλάξει αυτός. Αυτό πρακτικά θα σήμαινε ότι όλες οι χώρες Θα αναλάβουν μερίδιο ευθύνης και στο κομμάτι της έρευνας και της διάσωσης αλλά και πολύ περισσότερο μετά την διαχείριση των μεταναστευτικών ροών πράγμα το οποίο δεν έχει γίνει μέχρι τώρα. Έτσι μένουν οι χώρες εισόδου να αντιμετωπίζουν αυτό το τεράστιο πρόβλημα και για αυτό βλέπουμε πολύ συχνά αυτά τα φαινόμενα».

Ο πρώην ειδικός εμπειρογνώμωνας για θέματα μετανάστευσης και Ασύλου στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι θα μπορούσε η Frontex να μετεξελιχθεί σε μια πραγματική μονάδα έρευνας και διάσωσης ευρωπαϊκού χαρακτήρα. Σε ένα εργαλείο με δικές τις ευθύνες και αρμοδιότητες έρευνας και διάσωσης και όχι να μένει σε μια διαρκή υπό αίρεση συνεργασίας με τα αρμόδια κράτη πρώτης υποδοχής». Όπως εξηγεί ο ίδιος αυτό που είδαμε χθες ήταν μια Frontex να ενημερώνει και να περιμένει ποιος θα ανταποκριθεί ή όχι.

Το λιμενικό θα έπρεπε να επέμβει σε κάθε περίπτωση ακόμη και αν υπήρχε άρνηση διάσωσης από τους επιβαίνοντες του πλοίου ανοιχτά της Πύλου» τόνισε ο ναύαρχος λιμενικού εν αποστρατεία και διεθνής πραγματογνώμονας Νίκος Σπανός μιλώντας στην ΕΡΤ.

«Το πλοίο ήταν ένα πλωτό νεκροταφείο, σκάφος πολύ παλιό χωρίς καθόλου πιστοποιητικά. Η τραγωδία είναι ανείπωτη» πρόσθεσε.

• Ο Νίκος Σπανός άφησε αιχμές για ολιγωρία των αρχών λέγοντας ότι «δεν ρωτάμε το προσωπικό σε ένα σκάφος που κινδυνεύει αν χρειάζεται βοήθεια. Βοήθεια χρειάζονται και με το παραπάνω, αφού το σκάφος είναι ακυβέρνητο. Έπρεπε να πράξουμε τα δέοντα».

Συγκεκριμένα ο Νίκος Σπανός ρωτήθηκε τι θα μπορούσε να κάνει το λιμενικό εφόσον υπήρχε άρνηση για διάσωση απάντησε:

• «Είναι σαν να μου λέτε ότι μπορώ να σας βλέπω να πνίγεστε αλλά εγώ σας αφήνω να πνίγεστε. Δεν ρωτάμε το προσωπικό σε ένα σκάφος που κινδυνεύει αν χρειάζεται βοήθεια. Βοήθεια χρειάζονται και με το παραπάνω, αφού το σκάφος είναι ακυβέρνητο. Έπρεπε να πράξουμε τα δέοντα».

Μάλιστα ο διεθνής πραγματογνώμονας αποκάλυψε ότι στο «Γύθειο υπήρχε σκάφος που μπορούσε να βοηθήσει, είναι ναυαγοσωστικό. Θα μπορούσε να φιλοξενήσει τους ανθρώπους, μέχρι και νοσοκομείο έχει μέσα».

Ο ίδιος επικαλούμενος την εμπειρία και τις γνώσεις του ανέφερε ότι «συνήθως τα γυναικόπαιδα σε τέτοιου είδους ταξίδια τα βάζουν στο κάτω μέρος του πλοίου. Τους κλειδώνουν για να μην μπορούν να μετακινηθούν. Το Υπουργείο Ναυτιλίας ενημερώθηκε μέσω Frontex. H Ιταλία παρέδωσε το περιστατικό σε μας αφού στο δικό μας χώρο λάμβανε χώρα. Το σκάφος βρισκόταν σε κίνδυνο. Άρα πρέπει να δράσει άμεσα η ελληνική πολιτεία. Θα πρέπει να οργανώσει το επιχειρησιακό της σχέδιο, πλωτά μέσα πρέπει να σπεύσουν στην περιοχή έτσι ώστε να αποβιβάσουν τον κόσμο σε άλλα σκάφη» σημείωσε μεταξύ άλλων ο ναύαρχος λιμενικού εν αποστρατεία Νίκος Σπανός.