ΑΝΑΛΥΣΗ/Γ. Κωνσταντινίδης: Η “παγίδα” και η “ελπίδα” της απλής αναλογικής

Το εκλογικό σύστημα θεωρείται κομβική παράμετρος επίδρασης στην επιλογή ψήφου. Αυτό λένε τα βιβλία. Το 1983 στο Ηνωμένο Βασίλειο, όταν η νέο-ιδρυθείσα Συμμαχία των Φιλελευθέρων με τη σοσιαλδημοκρατική πτέρυγα των Εργατικών που είχαν αποχωρήσει από το κόμμα τους, απείλησε να σπάσει το καλούπι του δικομματισμού, ήταν το πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα εκείνο που διέσωσε τους Εργατικούς, δίνοντάς τους 10 φορές περισσότερες έδρες από αυτές της Συμμαχίας παρότι η διαφορά των δύο ήταν μόλις 2%.

Του Γιάννη Κωνσταντινίδη, Αναπληρωτή Καθηγητή Πανεπιστημίου Μακεδονίας

Με ένα αναλογικό σύστημα, η Συμμαχία θα κέρδιζε το 24% των εδρών περίπου, ενώ στις εκλογές του 1983 βρέθηκε με 3.5% των εδρών μόνο. Επόμενο είναι ότι και κάθε αλλαγή του εκλογικού συστήματος φέρνει σημαντικές μεταβολές στη δομή του κομματικού συστήματος μιας χώρας. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η αλλαγή του εκλογικού συστήματος στην Ιταλία, από αναλογικό σε πλειοψηφικό, έσβησε τα μικρά κόμματα του Κέντρου και οδήγησε στον σχηματισμό μεγάλων εκλογικών συνασπισμών του δεξιού και του αριστερού πολιτικού ημισφαιρίου.

Και όμως στην ελληνική εμπειρία, η αλλαγή του εκλογικού συστήματος που συνοδεύτηκε μάλιστα με την υιοθέτηση του συστήματος της απλής αναλογικής δεν φαίνεται να είχε σημαντική επίδραση στις επιλογές ψήφου.

Η κάλπη σχεδόν έδωσε μονοκομματική κοινοβουλευτική πλειοψηφία και η σχεδόν επιβεβλημένη από την απλή αναλογική δημιουργία συμμαχικής κυβέρνησης ακυρώθηκε στην πράξη.

Η νικήτρια ΝΔ κέρδισε περίπου είκοσι έδρες περισσότερες από αυτές που της αντιστοιχούσαν βάσει του ποσοστού των ψήφων που έλαβε. Σε έναν βαθμό, τα ακραία αυτά χαρακτηριστικά της τελικής κατανομής των εδρών οφείλονται στο πολύ υψηλό άθροισμα ποσοστών κομμάτων που βρέθηκαν κάτω από το φράγμα του 3%.

• Όμως ένα εκλογικό σύστημα, πέραν από τεχνικούς κανόνες, επιβάλει και ψυχολογικούς μηχανισμούς επιλογής ψήφου. Γιατί οι Έλληνες ψηφοφόροι αγνόησαν την αλλαγή του εκλογικού συστήματος;

Η αλήθεια είναι ότι η κατανόηση της λειτουργία ενός νέου εκλογικού συστήματος από τους εκλογείς απαιτεί χρόνο και ο χρόνος αυτός δεν ήταν στη διάθεσή τους αυτήν τη φορά, καθώς ήταν γνωστή η πληροφορία ότι η απλή αναλογική θα χρησιμοποιηθεί μόνο μία φορά και είχε ήδη αντικατασταθεί από ένα κλασικό για τα ελληνικά δεδομένα σύστημα ενισχυμένης αναλογικής.

• Την ίδια στιγμή, τα δύο μεγαλύτερα κόμματα υπέσκαψαν ουσιαστικά τον ρόλο της απλής αναλογικής, η ΝΔ μιλώντας ανοιχτά για «παγίδα» και ο ΣΥΡΙΖΑ αδυνατώντας να δικαιολογήσει πώς το σύστημα θα ήταν «ελπίδα» με δεδομένη την άρνηση άλλων μικρότερων κομμάτων να συμμαχήσουν μαζί του.

Μοιραία λοιπόν, οι εκλογείς δεν αντιλήφθηκαν πώς η απλή αναλογική θα μπορούσε να λειτουργήσει ως όχημα μιας αλλαγής ολόκληρου του μοντέλου διακυβέρνησης, αυξάνοντας -έστω και τεχνητά- τα εμπόδια στην πρωθυπουργική μονοκρατορία που εκ των πραγμάτων δημιουργεί η παρούσα μορφή του πολιτικού συστήματος της χώρας.

Οφείλουμε ωστόσο να υπογραμμίσουμε μια μικρή διαφορά στον τρόπο που τελικά επίδρασε η απλή αναλογική σε διαφορετικά τμήμα του πληθυσμού.

Οι φιλικά τοποθετούμενοι έναντι της ΝΔ και του Κυριάκου Μητσοτάκη ψηφοφόροι είδαν την απλή αναλογική ως «παγίδα» και την αγνόησαν, ενώ οι τοποθετούμενοι στον αντίποδα, δηλαδή μακριά από τη ΝΔ, είδαν την απλή αναλογική ως «ελπίδα», ή τέλος πάντων ως «ευκαιρία», και διέσπειραν τις ψήφους τους σε πολλά και διαφορετικά κόμματα της κεντροαριστεράς και της αριστεράς.

• Οι πρώτοι συσπειρώθηκαν γύρω από τη ΝΔ επιδιώκοντας τον σχηματισμό από αυτήν μιας αυτοδύναμης κυβέρνησης, λειτουργώντας όπως σε συνθήκες ενός πλειοψηφικής λογικής συστήματος.
• Οι δεύτεροι αποσυσπειρώθηκαν από τον ΣΥΡΙΖΑ, βλέποντας τη συνθήκη ως μία ευκαιρία να εκφράσουν τη συμπάθειά τους προς μικρότερα κόμματα του χώρου τους.

Η διαφορετική ματιά των μεν και των δε οδήγησε σε διαφορετικές στρατηγικές ψήφου, οι οποίες ερμηνεύουν σε σημαντικό βαθμό και την τεράστια διαφορά μεταξύ πρώτου και δεύτερου κόμματος.

Πώς θα λειτουργήσουν οι ψηφοφόροι των δύο κατηγοριών υπό τις συνθήκες του νέου συστήματος που θα χρησιμοποιηθεί στις εκλογές της 25^ης Ιουνίου;

Για τους πρώτους, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα συμπεριφερθούν με τον ίδιο τρόπο, δηλαδή θα παραμείνουν -με πολύ λίγες ίσως εξαιρέσεις- στο «φρούριο» υπό τη διοίκηση της ΝΔ.

Οι δεύτεροι ωστόσο θα επιδιώξουν να συσπειρωθούν πίσω από ένα κόμμα του αντί-ΝΔ χώρου ώστε να καταγραφεί πιο ισχυρά η επιλογή τους έναντι της ΝΔ. Μόνο που δεν ξέρουν ποιο από τα δύο κόμματα -ο λαβωμένος ΣΥΡΙΖΑ ή το ενθουσιώδες ΠΑΣΟΚ– θα είναι το πλέον ισχυρό ώστε να στοιχηθούν πίσω από αυτό.

Γιατί στο σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής δεν υπάρχει χώρος για τον τρίτο. Τηρουμένων των αναλογιών, ο τρίτος της 25^ης Ιουνίου θα έχει την τύχη της Συμμαχίας των Φιλελευθέρων με τη σοσιαλδημοκρατική πτέρυγα των Εργατικών σε εκείνες τις εκλογές του 1983. Θα μείνει στο περιθώριο.