Τουρκία: Οι κομβικές εκλογές της 14ης Μαΐου – Ανησυχία από το κλίμα πόλωσης και συνωμοσιολογίας από Ερντογάν Κιλιτσντάρογλου – Ο χάρτης της διαδικασίας

Ως οι πιο αμφίρροπες των τελευταίων ετών, χαρακτηρίζονται οι αυριανές (Κυριακή 14 ΜΑΐου) προεδρικές εκλογές της Τουρκίας καθώς ο Ερντογάν αντιμετωπίζει το φάσμα της ήττας από τον αντίπαλό του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου με το αποτέλεσμα της κάλπης να κρίνεται κομβικό στη σύγχρονη ιστορία της. Γι΄αυτο το λόγο το τελευταίο διάστημα η ατμόσφαιρα είναι ιδιαιτέρως πολωμένη. Ο απερχόμενος πρόεδρος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν –ο οποίος βρίσκεται πίσω από τον κύριο αντίπαλό του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου στις περισσότερες δημοσκοπήσεις– δεν διστάζει να κινδυνολογεί, χρησιμοποιώντας ακόμα κα την απόπειρα πραξικοπήματος που έγινε τον Ιούλιο του 2016.

«Όταν είναι απαραίτητο, όπως τη νύχτα της 15ης Ιουλίου, διεκδικούμε την ανεξαρτησία και το μέλλον μας σε βάρος της ζωής μας», ανάρτησε στο Twitter ο Τούρκος πρόεδρος, που φέρεται ότι δύσκολα θα αποδεχθεί τυχόν ήττα του στις κάλπες.

Τις τελευταίες ημέρες, μάλιστα, τόσο ο ίδιος ο Ερντογάν όσο και ο υπουργός Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού επιδίδονται σε κρεσέντο καταγγελιών για τυχόν παρεμβάσεις στην εκλογική διαδικασία, ισχυριζόμενοι μεταξύ άλλων ότι πιθανή ήττα θα οφείλεται σε πολιτικό πραξικόπημα με δράστη τις ΗΠΑ.

Ωστόσο, το εάν οι εκλογές θα είναι ελεύθερες και ανόθευτες, αυτό δεν απασχολεί μόνο τον νυν πρόεδρο της γειτονικής χώρας, αλλά και τον Κιλιτσντάρογλου, ο οποίος μίλησε ξεκάθαρα για παρέμβαση της Μόσχας στην εκλογική διαδικασία. Μάλιστα, ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης υποστήριξε ότι έχει «σαφείς αποδείξεις» για όσα αναφέρει.

Μεταξύ άλλων, ο Κιλιτσντάρογλου έκανε λόγο για ρωσική παρέμβαση στη διάδοση «deep fake» περιεχομένου στο Διαδίκτυο εν όψει των προεδρικών εκλογών. «Αν δεν είχαμε ξεκάθαρες αποδείξεις, δεν θα τουίταρα», είπε ενώ το κόμμα του δεν ήρθε σε επαφή με την ρωσική πρεσβεία στην Τουρκία για την υπόθεση.

Το Κρεμλίνο από την πλευρά του δήλωσε πως οι ισχυρισμοί αυτοί είναι ψευδείς και επινοήθηκαν από ψεύτες. Μάλιστα, ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ, δήλωσε πως εκείνοι που μετέφεραν τους ισχυρισμούς αυτούς στον Κιλιτσντάρογλου είναι ψεύτες και πως η Ρωσία εκτιμά πολύ τις σχέσεις της με την Τουρκία, μια χώρα «εταίρο» όπως τη χαρακτήρισε.

Η αποχώρηση από την προεδρική κούρσα του κεμαλιστή υποψήφιου Μουχαρέμ Ιντζέ, μόλις λίγες μέρες πριν τις κάλπες, άλλαξε τις ισορροπίες και έδωσε νέα ώθηση στον Κιλιτσντάρογλου, που πλέον δεν αποκλείεται να αναδειχθεί νικητής από τον α’ γύρο, έστω και με οριακή διαφορά.

Μέσα στο πλαίσιο αυτό, ορισμένες τουρκικές τράπεζες περιορίζουν τη χορήγηση δανείων χαμηλού κόστους σε πελάτες τους, όπως αναφέρει το Reuters, επικαλούμενο έξι τραπεζικές πηγές.

Ο Ταγίπ Ερντογάν και οι προκλήσεις

Ο Τούρκος πρόεδρος, το τελευταίο διάστημα βρέθηκε αντιμέτωπος με πρωτόγνωρες προκλήσεις, όπως ο καταστροφικός σεισμός που σκότωσε περισσότερους από 50.000 ανθρώπους και εκτόπισε περισσότερα από 5,9 εκατομμύρια στη νότια Τουρκία και τη βόρεια Συρία και τα πρωτοφανή επίπεδα πληθωρισμού με διαδοχικά αρνητικά ρεκόρ, στοιχεία που εν πολλοίς θα κρίνουν τη μάχη της κάλπης και δεν αποκλείεται να βάλουν τίτλους τέλους στη μακρόχρονη διακυβέρνησή του. Η σοβαρότερη πρόκληση που έχει να αντιμετωπίσει αυτή τη στιγμή, όμως, είναι πως για πρώτη φορά θα αναμετρηθεί στην κάπλη χωρίς να κατέχει τον τίτλο του φαβορί. Το επιβεβαιώνουν και οι δημοσκοπήσεις…

Πέρα από την ταλαιπωρημένη οικονομία που προκάλεσε σοβαρό πλήγμα στον Ερντογάν, αλλά και τις επικρίσεις που δέχτηκε για τη διαχείριση της τραγωδίας της 6ης Φεβρουαρίου, η δημοκρατική διάβρωση υπό την προεδρία του συσπείρωσε την εξακομματική συμμαχία και ανέβασε τα ποσοστά του βασικού του αντιπάλου, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ενώ η παραίτηση ενός από τους τρεις βασικούς αμφισβητίες του Ερντογάν, άλλαξε ακόμα περισσότερο τις ισορροπίες σε βάρος του.

Ο Ερντογάν, παρά τα πλήγματα στη διακυβέρνησή του, επιδόθηκε σε μία εκστρατεία που βασίστηκε σε επικοινωνιακά σόου και ρεσιτάλ προπαγάνδας, ποζάροντας μπροστά σε αεροπλανοφόρα και πυρηνικούς σταθμούς, εμφανίσεις που συνοδεύτηκαν από ακραία ρητορική και είχαν την υποστήριξη των περισσότερων media, προκειμένου να κρατήσει την υποστήριξη των εθνικιστικών και συντηρητικών του ψηφοφόρων, που βλέπουν τη νίκη της αντιπολίτευσης ως επιστροφή σε μια εποχή όπου “ένιωθαν καταπιεσμένοι”.

Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου 

Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου μετά από μια περιπετειώδη συνεδρίαση με την αποχώρηση της Μεράλ Ακσενέρ από το «τραπέζι των έξι» για λίγες ώρες, κατάφερε τελικά να γίνει ο υποψήφιος της Εθνικής Συμμαχίας για Πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας, αντιμετωπίζοντας, για πρώτη φορά από τότε που ανέλαβε την ηγεσία του CHP, τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στις πιο κρίσιμες εκλογές για την Τουρκική Δημοκρατία.

Ο ηγέτης του CHP και υποψήφιος της Εθνικής Συμμαχίας έχει την μεγάλη ευκαιρία να γράψει ιστορία κερδίζοντας τον Πρόεδρο Ερντογάν, καταγράφοντας έτσι την πρώτη ήττα του Τούρκου Προέδρου.

• Γεννημένος στην περιοχή Ναζίμιγιε του Τούντζελι της Ανατολίας, στις 17 Δεκεμβρίου του 1948 ολοκλήρωσε την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευσή του σε διάφορα μέρη της Ανατολίας.

Από το 2010 είναι πρόεδρος του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) και ο κύριος ηγέτης της αντιπολίτευσης στην Τουρκία, ενώ στις γενικές εκλογές που διεξήχθησαν μεταξύ 2002 και 2015, εισήλθε στη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση ως βουλευτής από τη 2η περιφέρεια της Κωνσταντινούπολης. Τον Ιούνιο του 2015, άλλαξε περιφέρεια και εκλέχτηκε βουλευτής από τη 2η περιφέρεια της Σμύρνης και παρέμεινε μέχρι και το 2023.

Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου αποφοίτησε από το Τμήμα Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών της Ακαδημίας Οικονομικών και Εμπορικών Επιστημών της Άγκυρας το 1971. Πριν εισέλθει στην πολιτική, εργάστηκε ως γενικός διευθυντής του Ιδρύματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων (SSK) μεταξύ 1992-1996 και 1997-1999. Το 2002 προσχώρησε στο CHP και μπήκε για πρώτη φορά στο κοινοβούλιο στις τουρκικές βουλευτικές εκλογές του 2002 ως βουλευτής από τη 2η περιφέρεια της Κωνσταντινούπολης. Στη συνέχεια, εισήλθε στο κοινοβούλιο ως βουλευτής του CHP στις γενικές εκλογές του 2007 και διετέλεσε επίσης αναπληρωτής αντιπρόεδρος της ομάδας του κόμματός του. Στις τουρκικές αυτοδιοικητικές εκλογές του 2009, κατέβηκε ως υποψήφιος δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης, αλλά έχασε τις εκλογές από τον Καντίρ Τοπμπάς, υποψήφιο του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, με 37% των ψήφων.

Στις τουρκικές βουλευτικές εκλογές του 2011, αύξησε το ποσοστό του κόμματός του κατά 5,11 μονάδες, η ήττα του Εκμελεντίν Ιχσάνογλου, ως υποψήφιου της συνεργασίας του CHP και του εθνικιστικού MHP του Μπαχτσελί, στις προεδρικές εκλογές, η κριτική εναντίον του αυξήθηκε στο εσωτερικό του κόμματος.

Ο Κιλιτσντάρογλου παρόλη την σκληρή κριτική που δέχτηκε επανεξελέγη πρόεδρος στα συνέδρια που πραγματοποιήθηκαν το 2014, το 2016, το 2018 και το 2020, βάζοντας το CHP υπό την ομπρέλα του συνασπισμού, της Εθνικής Συμμαχίας.

Κατά τη διάρκεια της Πορείας για τη Δικαιοσύνη έγινε απόπειρα δολοφονίας του αρχηγού του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου στις 5 Ιουλίου 2017, από μαχητή του Ισλαμικού Κράτους. Αργότερα μαθεύτηκε ότι η εντολή εκτέλεσης του δόθηκε από τον αρχηγό του ISIS, Αμπού Μπακρ αλ Μπαγνταντί.

Ο ηγέτης της CHP έγινε κεντρικό πρόσωπο σε διάφορα περιστατικά, άλλες φορές δεχόμενος επίθεση με γροθιές εντός του Κοινοβουλίου κι άλλες φορές με σφαίρες.

Οι δημοσκοπήσεις

Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις, αν και το τοπίο σε αυτό τον τομέα είναι εξαιρετικά θολό, βλέπουν νίκη του Κιλιτσντάρογλου και του δίνουν προβάδισμα έναντι του βασικού του αντιπάλου. Μένει να δούμε αν. Σε περίπτωση που έχουν εκτιμήσει σωστά τον νικητή, τότε ένα πρώτο ερώτημα που προκύπτει αφορά στην αντίδραση του Ερντογάν.

• Ορισμένοι αναλυτές λένε ότι εάν ο Ερντογάν χάσει με μικρή διαφορά, τότε μπορεί να αμφισβητήσει τα αποτελέσματα και να μην παραδώσει την εξουσία στον διάδοχό του χωρίς πρώτα να παλέψει για τα σκήπτρα.

Το κόμμα του Ερντογάν το είχε κάνει και το 2019, όταν και κατέθεσε προσφυγή στις 39 περιφέρειες της Κωνσταντινούπολης, αμφισβητώντας την εκλογή του Εκρέμ Ιμάμογλου. Το προβάδισμα του CHP ήταν περιορισμένο και τελικά οδήγησε στην απόφαση του Ανώτατου Εκλογικού Συμβουλίου (YSK) υπέρ της επανάληψης των εκλογών, όπου ο Ιμάμογλου κέρδισε ξανά.

Αρκεί να σημειωθεί η έκθεση του 2023 από το “Freedom House”, σύμφωνα με την οποία οι δικαστές του YSK, οι οποίοι επιβλέπουν όλες τις διαδικασίες κατά την ψηφοφορία, “διορίζονται από δικαστές που ελέγχονται από το AKP”.

Μία εξ αυτών έβγαλε τα εξής ποσοστά:

• Ταγίπ Ερντογάν: 45,4 (+1,7 από 23 Απριλίου)
• Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου: 50,9 (+3,1)
• Μουχαρέμ Ιντζέ ( Κόμμα της Πατρίδας) : 1,7 (-1,7)
• Σινάν Ογάν: 2,0 (+0,9)
• Σχετικά με τις κοινοβουλευτικές εκλογές παρατηρείται ενίσχυση των δυο μεγάλων κομμάτων
• Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKΡ): 36.9 (+1.1)
• Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (CHP): 30.1 (+1.0)
• (Φιλοκουρδικό) YSP: 10.4 (+0.9)
• Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (ΜHP): 6.6 (-0.6)
• «Καλό Κόμμα»( İYİ): 12.6 (+0.9)
• Άλλο: 3.4 (-3.3)

Πώς και πόσοι θα ψηφίσουν στην Τουρκία

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, πάνω από 64,1 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν δικαίωμα ψήφου στις εκλογές της 14ης Μαΐου, ενώ περισσότεροι από 3,4 εκατομμύρια από αυτούς ζουν στο εξωτερικό. Οι εκλογές στην Τουρκία διεξάγονται κάθε πέντε χρόνια, ενώ υποψήφιοι πρόεδροι μπορούν να προταθούν όσοι προέρχονται από κόμματα που έχουν ξεπεράσει το 5%στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές ή από κόμματα που έχουν συγκεντρώσει τουλάχιστον 100.000 υπογραφές που υποστηρίζουν την υποψηφιότητά τους.

Το εκλογικό σύστημα της Τουρκίας είναι ένα μεικτό σύστημα και αποτελεί συνδυασμό αναλογικής εκπροσώπησης και πλειοψηφίας. Η αναλογική εκπροσώπηση καθορίζει τον αριθμό των εδρών που κατέχει ένα κόμμα από τον αριθμό των ψήφων, ενώ μέσα από αυτό το σύστημα θα εκλεγούν οι 600 βουλευτές της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης, όπως είναι γνωστό το τουρκικό κοινοβούλιο.

Η πλειοψηφία ισχύει για τις προεδρικές εκλογές και σημαίνει απλή εξασφάλιση άνω του 50% των ψήφων. Έτσι, οι Τούρκοι πολίτες εκλέγουν τον πρόεδρό τους χωριστά από το κοινοβούλιο, χρησιμοποιώντας πλειοψηφικό σύστημα δύο γύρων, πρόεδρος εκλέγεται ο υποψήφιος που λαμβάνει πάνω από το 50% των ψήφων στον πρώτο γύρο, ενώ αν κανένας υποψήφιος δεν συγκεντρώσει την πλειοψηφία, οι εκλογές περνούν σε δεύτερο γύρο μεταξύ των δύο υποψηφίων που έλαβαν τον μεγαλύτερο αριθμό ψήφων στον πρώτο γύρο (αν χρειαστεί θα γίνει στις 28 Μαΐου).

Για να εισέλθει ένα κόμμα στο κοινοβούλιο πρέπει να λάβει τουλάχιστον 7% σύμφωνα με τον τελευταίο εκλογικό νόμο, ο οποίος επιτρέπει τη δημιουργία συμμαχιών μεταξύ διαφορετικών κομμάτων.

Υπενθυμίζεται πως το 2018, το κυβερνών κόμμα AKP του Ερντογάν τροποποίησε το σύνταγμα, εισάγοντας ένα εκτελεστικό προεδρικό σύστημα, με το οποίο ο πρόεδρος δεν είναι μόνο ο αρχηγός του κράτους, αλλά και επικεφαλής της κυβέρνησης, ενώ το αξίωμα του πρωθυπουργού καταργήθηκε.

Τέλος, υπάρχουν 87 εκλογικές περιφέρειες σε όλη την Τουρκία, με τον αριθμό των βουλευτών που εκπροσωπούν κάθε μία από αυτές να διαφέρει ανάλογα με τον πληθυσμό της (πχ. η Κωνσταντινούπολη εκλέγει 98 βουλευτές και η Άγκυρα 36).

Ποιοι είναι οι υποψήφιοι

Μέχρι την περασμένη Πέμπτη, οι υποψήφιοι που διεκδικούσαν την προεδρία ήταν οι εξής τέσσερις: Εκτός από τον Ρετζέτ Παγίπ Ερντογάν και τον βασικό του αντίπαλο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, υποψήφιος είναι επίσης ο ακροδεξιός (και άλλοτε βουλευτής του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης, MHP) Σινάν Ογκάν και ο πρόεδρος του “Κόμματος της Πατρίδας”, Μουαρέμ Ιντζέ. Η αποχώρηση του τελευταίου, ωστόσο, μείωσε τον αριθμό των υποψηφίων και δυσκολεύει ακόμα περισσότερο τα πράγματα για τον νυν πρόεδρο, αφού το μεγαλύτερο μέρος της “δεξαμενής” των ψηφοφόρων του 59χρονου αναμένεται να στηρίξει τον κύριο αντίπαλο του Ερντογάν και αρχηγό του CHP.

Η μάχη της προεδρίας ασφαλώς και θα παιχτεί ανάμεσα σε Ερντογάν και Κιλιτσντάρογλου, καθώς τα ποσοστά των άλλων δύο υποψηφίων κυμαίνονταν μεταξύ 2-6%, ωστόσο οι τελευταίες εξελίξεις και η επιρροή τους στο κοινό ενδέχεται να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στο αποτέλεσμα.

Όσον αφορά στις συμμαχίες που θα καθορίσουν τις βουλευτικές εκλογές, αυτές είναι τρεις: η Λαϊκή Συμμαχία του Ερντογάν (συνασπισμός του ΑΚ που μεταξύ άλλων περιλαμβάνει τα υπερεθνικιστικά κόμματα MHP και BBP), η Συμμαχία του Έθνους από το μεγαλύτερο μπλοκ της αντιπολίτευσης (έξι κόμματα με υποψήφιο τον Κιλιτσντάρογλου) και η Συμμαχία Εργασίας και Ελευθερίας, με επικεφαλής το φιλοκουρδικό Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα ή HDP (με τον εκ των ηγετών του, Σελαχατίν Ντεμιρτάς να παραμένει στη φυλακή).

Ο Ερντογάν, στα 69 του χρόνια, ως υποψήφιος της Λαϊκής Συμμαχίας, μετά από 11 χρόνια ως πρωθυπουργός και άλλα 9 ως πρόεδρος, υπόσχεται να “τιθασεύσει” τον πληθωρισμό, τάζοντας χαμηλότερα επιτόκια και συνάμα μία ισχυρή, ανεξάρτητη Τουρκία που θα ασκεί επιρροή στην ευρύτερη περιοχή.

Ο 74χρονος Κιλιτσντάρογλου από την πλευρά του, υποψήφιος για τα έξι κόμματα της αντιπολίτευσης της Εθνικής Συμμαχίας και βασικός αντίπαλος του Τούρκου προέδρου, είναι γνωστός για τη ρητορική του κατά της διαφθοράς, ενώ κατηγορείται ότι βρίσκεται πολύ κοντά στη Δύση. Ο ίδιος πάντως, κατά την προεκλογική του εκστρατεία, δεσμεύεται για ένα “ισχυρό κοινοβουλευτικό σύστημα”, για επίλυση του κουρδικού ζητήματος, επαναπροώθηση Σύρων προσφύγων και πιο σύσφιξη σχέσεων με Ε.Ε. και ΗΠΑ.

Ο εθνικιστής Σινάν Ογκάν, τέλος, στα 55 του χρόνια, είναι υποψήφιος για την “Συμμαχία ΑΤΑ”, έχει κατηγορηθεί για ακροδεξιά πολιτική και ξενοφοβική ρητορική, ιδιαίτερα απέναντι σε Σύρους πρόσφυγες, όπως προδίδουν και οι προεκλογικές του δεσμεύσεις για “επιστροφή των προσφύγων στις πατρίδες τους”.

Ο διεθνής αντίκτυπος του αποτελέσματος

Σύμφωνα με αναλύσεις ειδικών που φιλοξενούν οι NY Times σε πρόσφατο άρθρο τους, το αποτέλεσμα των εκλογών θα μπορούσε να αντηχεί πολύ πέρα από τα σύνορα της Τουρκίας. Μαζί με την αλλαγή του “αυταρχικού καθεστώτος”, όπως το χαρακτήρισε αναλυτής του Middle East Institute, οι εκλογές θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη γεωπολιτική θέση της Τουρκίας, τη στιγμή που οι σχέσεις της με τις ΗΠΑ και άλλους συμμάχους του ΝΑΤΟ (όπως φυσικά και με την Ελλάδα) παραμένουν τεταμένες, μετά τη στάση του Τούρκου προέδρου στον πόλεμο και την ενίσχυση των δεσμών του με τη Ρωσία, όπως και τα εμπόδια που έβαλε στην επέκταση της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό της Σουηδίας.

• Η εν λόγω χώρα θα είναι μεταξύ των κρατών που θα έχουν στραμμένο βλέμμα τους στην εκλογική αναμέτρηση, αφού ο Ερντογάν ήταν εκείνος που ανέκοψε την προσπάθεια ένταξής της στο ΝΑΤΟ. Αντίθετα, ο Κιλιτσντάρογλου έχει υποσχεθεί να αναθερμάνει τις σχέσεις της χώρας του με την Ευρωπαϊκή Ένωση, αυξάνοντας την προοπτική να εκκινήσουν ξανά οι ενταξιακές συνομιλίες που είχαν “παγώσει”.

Όσο για τη στάση της Τουρκίας στον πόλεμο που μαίνεται στην Ουκρανία, υπενθυμίζεται πως ο Ερντογάν εμφανίστηκε ως μεσολαβητής από τις πρώτες ημέρες της ρωσικής εισβολής, φιλοξενώντας έναν πρώτο γύρο διπλωματικών συνομιλιών μεταξύ Μόσχας και Κίεβου, αντιστάθηκε στις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας και συνεχίζει να εισάγει ρωσικό πετρέλαιο, αναμένει τον επόμενο πρόεδρό της, χωρίς να έχει δείξει δείγματα πως επιθυμεί να… σηκώνει το ένα πόδι από τις δύο βάρκες στις οποίες πατά.

Από την πλευρά του, ο Κιλιτσντάρογλου έχει δεσμευτεί, εάν εκλεγεί πρόεδρος, να διατηρήσει τις “υγιείς σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας”, συνεχίζοντας να ενεργεί ως μεσολαβητής, αλλά δίνοντας προτεραιότητα στις ενέργειας της Άγκυρας ως μέλους του ΝΑΤΟ.