Μπορεί η Ελλάδα να αντέξει έναν σεισμό αναλόγου μεγέθους με αυτόν της Τουρκίας;

Όπως αναφέρει ο Νίκος Λαγαρός Κοσμήτορας της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ στο kreport, ο σεισμός που έπληξε την περιοχή της νότιας Τουρκίας και την Συρία, είναι ένας από τους ισχυρότερους που γνώρισε η συγκεκριμένη περιοχή. Η Τουρκία δεν είναι ξένη με τους ισχυρούς σεισμούς, καθώς βρίσκεται κατά μήκος των ορίων τεκτονικών πλακών. Επτά σεισμοί μεγέθους μεγαλύτερου των 7 Ρίχτερ έπληξαν τη Τουρκία τα τελευταία 25 χρόνια, όμως ο σεισμός της Δευτέρας είναι ο ισχυρότερος των τελευταίων ετών.

Τον προηγούμενο αιώνα (1939) ένας σεισμός αντίστοιχης έντασης έπληξε την ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Τουρκίας, με πάνω από 30.000 θύματα. Για να γίνει κατανοητό το μέγεθος του συγκεκριμένου σεισμού, αξίζει να σημειωθεί ότι η δόνηση από τον σεισμό των 7,8 Ρίχτερ στη νότια Τουρκία έγινε αισθητή στο Ισραήλ και στον Λίβανο, εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά.

• Δυστυχώς μέχρι στιγμής οι νεκροί από τον φονικό σεισμό των 7,8 Ρίχτερ αγγίζουν τους 24.000 (αν συνυπολογιστούν οι ανθρώπινες απώλειες σε Τουρκία και Συρία), ενώ από πληροφορίες προκύπτει ότι περισσότερα από 5.500 κτίρια στην Τουρκία έχουν καταρρεύσει.

Διάφοροι παράγοντες συνέβαλαν στο να γίνει αυτός ο σεισμός τόσο φονικός. Ένα από αυτούς είναι η ώρα που χτύπησε ο κύριος σεισμός. Οι περισσότεροι άνθρωποι ήταν στα κρεβάτια τους, και λόγων των καθολικών καταρρεύσεων βρέθηκαν εγκλωβισμένοι κάτω από τα ερείπια των σπιτιών τους. Επιπλέον, οι κακές καιρικές συνθήκες που επικρατούν έχουν κάνει πιο δύσκολη την πρόσβαση στις πληγείσες περιοχές και οι προσπάθειες διάσωσης και ανάκτησης και στις δύο πλευρές των συνόρων είναι πολύ πιο δύσκολες.

Τα αμείλικτα ερωτήματα που τίθενται είναι αν θα μπορούσε να αποτραπεί η τραγωδία και ποιο το επίπεδο στατικής επάρκειας των κτιρίων.

Από το γεγονός ότι περισσότερα από 5.500 κτίρια στην Τουρκία έχουν καταρρεύσει, εύλογα προκύπτουν ερωτήματα σχετικά με την ακεραιότητα των κατασκευών στις πληγείσες περιοχές. Το γεγονός που προβληματίζει τους μηχανικούς είναι ο τύπος των καταρρεύσεων, που εμείς οι μηχανικοί δεν μας αρέσει να βλέπουμε. Καθολικές καταρρεύσεις κτιρίων, στις οποίες είναι δυσκολότερο, όπως μπορείτε να φανταστείτε, να σωθούν ζωές. Ο συγκεκριμένος τύπος κατάρρευσης επίσης κάνει πολύ δύσκολη τη λειτουργία των ομάδων έρευνας και διάσωσης.

Βασικό στοιχείο των σύγχρονων αντισεισμικών κανονισμών είναι η αποφυγή καθολικών καταρρεύσεων, και συνεπώς η προστασία της ζωής. Οι σημαντικοί σεισμοί του παρελθόντος ανά τον κόσμο, φυσικά και στην Τουρκία έχουν αποτελέσει αφορμές αναθεώρησης και βελτίωσης των αντισεισμικών κανονισμών. Το μέγεθος της καταστροφής υποδηλώνει ενδεχομένως την μη τήρηση τους καθώς και την ύπαρξη κακοτεχνιών. Επίσης να αναφερθεί ότι δεν έχουν σχεδιαστεί όλα τα κτίρια της περιοχής σύμφωνα με τους σύγχρονους αντισεισμικούς κανονισμούς. Όπως έχει προκύψει από μελέτες σε περιοχές που επλήγησαν από ισχυρούς σεισμούς του παρελθόντος, υπήρχαν περιπτώσεις όπου ο σχεδιασμός/κατασκευή των κτιρίων δεν ήταν συνεπής με τις αρχές του αντισεισμικού κανονισμού. Εάν ένα κτίριο δεν έχει σχεδιαστεί για τη σεισμική ένταση που ενδέχεται να αντιμετωπίσει κατά τη διάρκεια ζωής του, τότε δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί. Όλα αυτά θα τα βεβαιώσουν οι μελέτες που θα διενεργηθούν το επόμενο διάστημα από επιστημονικές επιτροπές.

Βέβαια, το έργο των επιστημονικών επιτροπών δεν θα είναι εύκολο, ιδιαίτερα στο να καταλήξουν σε καθοριστικά συμπεράσματα, λόγω των καθολικών καταρρεύσεων και της δυσκολίας να συγκεντρωθούν τα απαραίτητα στοιχεία για τις μελέτες. Το έργο τους θα είναι πολύ ευκολότερο αν θα έχουν άμεσα διαθέσιμες τις μελέτες των κτιρίων καθώς και αρχεία πιστοποίησης της φάσης κατασκευής σε διάφορα στάδια (όπως φωτογραφικό υλικό, αντοχές δοκιμίων κ.λ.π), σε συνδυασμό με πληροφορίες που προκύπτουν από την χρήση νέων τεχνολογιών δομικής παρακολούθησης κατασκευών, οι οποίες καταγράφουν την συμπεριφορά των κατασκευών σε πραγματικό χρόνο και φυσικά την ώρα του σεισμού, ακόμα και για τα κτίρια που κατέρρευσαν. Η υιοθέτηση αντίστοιχων πρακτικών για όλα τα κτίρια, που εφαρμόζονται σήμερα μόνο σε σημαντικά και δημόσια έργα,  αποτελεί πολιτική απόφαση και συνεπάγεται αύξηση κόστους των κατασκευών κατά ένα μικρό ποσοστό, το όφελος όμως που θα προκύψει θα είναι πολύ σημαντικό.

Αν και οι σύγχρονοί αντισεισμικοί κανονισμοί, π.χ. στην Τουρκία, στην Ελλάδα, στις ΗΠΑ, στην Ιαπωνία, συγκλίνουν όσον αφορά τις αρχές τους, η συμμόρφωση στις αρχές αυτές παραμένει ένα ζήτημα που κάθε χώρα προσπαθεί να αντιμετωπίσει με νομικές και διοικητικές διαδικασίες.

Μπορούν τα κτίρια και κάτω από ποιες προϋποθέσεις να αντέξουν τέτοια μεγέθη;

Οι σεισμοί είναι φυσικά φαινόμενα. Αλλά το μέγεθος της ζημίας που προκαλούν στο δομημένο περιβάλλον είναι συνάρτηση των αποφάσεων που λαμβάνονται, οι οποίες εν συνεχεία αποτυπώνονται στους αντισεισμικούς κανονισμούς με την μορφή κανόνων σχεδιασμού/κατασκευής. Η Ιαπωνία και οι ΗΠΑ, δύο από τις πλέον προηγμένες τεχνολογικά χώρες, έχουν το ίδιο πρόβλημα, πώς να προστατεύσουν τους ανθρώπους και την κοινωνία από τους σεισμούς, ωστόσο έχουν ανταποκριθεί με διαφορετική προσέγγιση.

• Η Ιαπωνία, τόσο μέσω κυβερνητικών εντολών όσο και μέσω της κουλτούρας των μηχανικών, κατασκευάζει ισχυρότερες κατασκευές ικανές να αντέχουν με τέτοιο τρόπο σε σεισμούς ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν αμέσως μετά από αυτούς. Αντίθετα οι ΗΠΑ θέτουν ένα λιγότερο προστατευτικό πρότυπο, βασίζονται στην υπόθεση ότι πολλά κτίρια θα υποστούν σοβαρές ζημιές, δεν θα είναι άμεσα χρησιμοποιήσιμα μετά από τον σεισμό, αλλά η ανθρώπινη ζωή θα προστατευθεί.

Οι δύο προσεγγίσεις αντικατοπτρίζουν διαφορετικές στάσεις απέναντι στον κίνδυνο του σεισμού, τον ρόλο των κυβερνήσεων και τη συλλογική κοινωνική ευθύνη. Ανάλογη της συζήτησης που διενεργείται στις ΗΠΑ όσον αφορά την ασφάλεια υγείας, αποτελεί η απόφαση να σχεδιάζονται τα κτίρια πιο ανθεκτικά αν θα είναι ατομική επιλογή και όχι κυβερνητική εντολή. Η ιαπωνική πρακτική συνεπάγεται αυξημένο κόστος κατασκευής, οπότε είναι θέμα επιλογής (της κυβέρνησης αλλά και συλλογική) και το ερώτημα που τίθεται είναι αν είμαστε διατεθειμένοι σαν κοινωνία να πληρώσουμε το τίμημα. Πολλοί θα έλεγαν «όχι» και ίσως κάποιοι θα έλεγαν «ναι». Οι ιδιοκτήτες πολλές φορές είναι διατεθειμένοι να μειώσουν το κόστος του φέροντα οργανισμού, προκείμενου να επενδύσουν στο φαίνεσθαι της ιδιοκτησίας τους. Η επένδυση σε ανθεκτική στους σεισμούς κατασκευή, δεν αποτελεί μέρος του φαίνεσθαι, και θεωρητικά μεσοπρόθεσμα δεν συνεισφέρει στην αξία της κατασκευής, ιδιαίτερα όταν το κόστος των δομικών υλικών ανεβαίνει, μακροπρόθεσμα, όμως η υπεραξία της κατασκευής ανεβαίνει σημαντικά.

Το ερώτημα που τίθεται για την χώρα μας είναι για το αν οι κατασκευές μας θα μπορούσαν να αντέξουν σεισμούς αντίστοιχου μεγέθους.

Καταρχάς να θυμηθούμε ότι στη χώρα μας έχουν καταγραφεί σεισμοί παρόμοιας έντασης, όπως είναι ο σεισμός των 7,5 Ρίχτερ στην Αμοργό το 1956 και εκείνος των 7,2 Ρίχτερ στην Κεφαλονιά το 1953. Σίγουρα από τότε πολλά έχουν αλλάξει, υπάρχει ένας σύγχρονος αντισεισμικός κανονισμός, ο Ευρωκώδικας 8 (αντισεισμικός σχεδιασμός των κατασκευών) με τα εθνικά προσαρτήματα, τα οποία τροποποιούνται και συμπληρώνονται από έγκριτους επιστήμονες που απαρτίζουν την Μόνιμη Επιστημονική Επιτροπή Υποστήριξης Αντισεισμικού Κανονισμού, του ΟΑΣΠ. Σε σχέση με τα υφιστάμενα κτίρια από οπλισμένο σκυρόδεμα ο νέος Ελληνικός Κανονισμός Επεμβάσεων (ΚΑΝ.ΕΠΕ.) αποτελεί ένα σύγχρονο εργαλείο για την αποτίμηση και ενίσχυση. Σκοπός του ΚΑΝ.ΕΠΕ. είναι η θεσμοθέτηση κριτηρίων για την αποτίμηση της φέρουσας ικανότητας υφιστάμενων δομημάτων και κανόνων εφαρμογής για τον αντισεισμικό ανασχεδιασμό τους, καθώς και για τις ενδεχόμενες επεμβάσεις, επισκευές ή ενισχύσεις.

Για το αν θα άντεχε η χώρα μας σήμερα ένα σεισμό αυτής της έντασης είναι ένα ερώτημα δύσκολο να απαντηθεί. Για τα νέα κτίρια λοιπόν που σχεδιάζονται σύμφωνα με τον Ευρωκώδικα, δεν υπάρχει θέμα στατικής επάρκειας, εφόσον φυσικά τηρούνται όλες οι αρχές που περιγράφονται σε αυτόν στην φάση του σχεδιασμού και εν συνεχεία στην φάση της κατασκευής. Ας μην ξεχνάμε βέβαια ότι στα τυπικά ιδιωτικά έργα, όπως είναι τα περισσότερα κτίρια κατοικιών, μόνος υπεύθυνος για την τήρηση όλων των παραπάνω στη φάση της κατασκευής είναι ο επιβλέπων πολιτικός μηχανικός με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται. Για τα παλαιότερα κτίρια, υπάρχουν μέθοδοι παρακολούθησης και ελέγχου της στατικής επάρκειας αυτών και καλό θα ήταν να απευθυνόμαστε στους μηχανικούς προληπτικά για έλεγχο της στατικής επάρκειας των κατασκευών και όχι μετά από ένα σεισμικό γεγονός. Με την τελευταία αναθεώρηση του Κανονισμού Επεμβάσεων και Ενισχύσεων, υπάρχει η δυνατότητα καθορισμού της σεισμικής κλάσης και την επιλογή αντισεισμικής ενίσχυσης μικρότερης κλίμακας η οποία να βελτιώνει τη σεισμική συμπεριφορά των κατασκευών χωρίς να καθιστά το κόστος ενίσχυσης απαγορευτικό.

Ως κοσμήτορας της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ, της αρχαιότερης Σχολής Μηχανικών της χώρας, θα ήθελα να επιβεβαιώσω για το υψηλό επίπεδο γνώσεων των αποφοίτων των Ελληνικών Πολυτεχνείων και Πολυτεχνικών Σχολών. Επ’ αφορμής του θλιβερού γεγονότος του φονικού σεισμού στην νότια Τουρκία-Συρία να υπογραμμίσω ότι δεν υπάρχει κανένα περιθώριο εκπτώσεων στο επίπεδο σπουδών των μηχανικών γιατί οι συνέπειες θα είναι τραγικές.

*Ο Νίκος Λαγαρός είναι Κοσμήτορας της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ