Οι ενεργειακές προκλήσεις του 2023 και η δυναμική αντιμετώπισής τους
Η Συντακτική ομάδα του Libre
Η ενεργειακή κρίση κυριάρχησε στη ζωή μας το 2022 και κορυφώθηκε λόγω της αλυσιδωτής της αντίδρασης με την κλιματική κρίση, τα «απόνερα» του κορωνοιού και την εφοδιαστική κρίση, κρίσεις που επιτείνονται λόγω του πολέμου στην Ουκρανία.
Η ΕΕ βρέθηκε απροετοίμαστη και μόνο στο τέλος του 2022 μπόρεσε, παρά τις έντονες διαφωνίες των κρατών μελών της, να καταλήξει σε καποιες δεσμευτικές αποφάσεις σχετικά με τις τιμές του αερίου και τις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου. Η ειλημμένη απόφαση της ΕΕ είναι να απεξαρτηθεί πλήρως από τους ρωσικούς υδρογονάνθρακες, ύστερα και από τη διακοπή λειτουργίας του αγωγού Nordstream. Η θεσμική αυτή απαγόρευση χρήσης ρωσικών υδρογονανθράκων καταστρατηγείται όμως στην πράξη.
Τα κράτη επικαλούνται την δημοσίου συμφέροντος αδήριτη ανάγκη της ενεργειακής τους επάρκειας, αφού η ίδια η ΕΕ δεν μπορεί να τους την εξασφαλίσει πλήρως. Το γεγονός ότι οι αποθήκες αερίου είχαν τροφοδοτηθεί σε ποσοστό πάνω από 90% δεν αρκεί αφ’εαυτού για να καλύψει της ανάγκες όλων των κρατών μελών στο πλαίσιο της αλληλεγγύης που έχει ήδη εκδηλωθεί, ειδικά από τη Χώρα μας έναντι της Βουλγαρίας.
Η περίπτωση της Βουλγαρίας έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Τροφοδοτείται από τον αγωγό ICGB με αζέρικο αέριο και θα τροφοδοτείται στο εγγύς μέλλον από το FSRU.
H Ρεβυθούσα διέθεσε επίσης σημαντικές ποσότητες LNG στη Βουλγαρία. Αυτό όμως που πρέπει να επισημανθεί είναι η πρόσφατη συμφωνία της Bulgargas με την τουρκική Botas για τροφοδοσία της Βουλγαρίας με 1,5 bcm σε ετήσια βάση για τα επόμενα δεκατρία χρόνια.
- Η συμφωνία αυτή θα πρέπει να αξιολογηθεί υπό το φως της πρόσφατης συμφωνίας Πούτιν Ερντογκαν με στόχο την ανάδειξη της Τουρκίας σε ενεργειακό κόμβο μεταφοράς ρωσικού αερίου στην Ευρώπη.
Παρά το ότι η τουρκοβουλγαρική συμφωνία αναφέρεται στη διάθεση αερίου από το τουρκικό δίκτυο με αναφορές και σε εισαγόμενο LNG από τουρκικούς τερματικούς σταθμούς, στην πραγματικότητα το αέριο αυτό σχεδόν στο σύνολο του είναι αέριο της Gasprom, που «βαπτίζεται» σε τουρκικό.
Καταστρατηγείται έτσι η απαγόρευση εισαγωγής ρωσικού αερίου στην ΕΕ από τη συμφωνία αυτή που είναι και η πρώτη συμφωνία εφαρμογής του μεγαλεπήβολου στόχου των δυο μονοκρατοριών για τη μετεξέλιξη της Τουρκίας σε κόμβο ρωσικού αερίου. Είναι προφανές ότι εν προκειμένου δεν έχουν τηρηθεί ούτε καν τα προσχήματα. Διαπιστώνεται έτσι η έλλειψη ενός ευρωενωσιακού μηχανισμού που θα ελέγχει και θα αντιμετωπίζει αυτά τα φαινόμενα καταστρατήγησης, που δημιουργούν και συνθήκες αθέμιτου ανταγωνισμού και καθυστερούν την ενεργειακή μετάβαση.
Για την απεξάρτηση των κρατών μελών της από το ρωσικό αέριο η ΕΕ θέσπισε το RepowerEU με σειρά μέτρων, δράσεων και χρηματοδοτήσεων ώστε να ενισχυθεί η ενεργειακή αυτονομία της ΕΕ, να μειωθεί η κατανάλωση ενέργειας, να βελτιωθεί η ενεργειακή αποτελεσματικότητα και να προωθηθούν οι ΑΠΕ.
Είναι εξαιρετικά σημαντικό στο πλαίσιο αυτό η ΕΕ να στηρίξει σχέδια αμιγώς ευρωπαϊκά με εναλλακτικές διελεύσεις και νέους ενεργειακούς πόρους που δεν είναι ρωσικοί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το EastMed που μπορεί να μεταφέρει κυπριακό, ισραηλινό, αιγυπτιακό αλλά και λιβανέζικο αέριο μέσω υποθαλάσσιου αγωγού που θα διοχετεύει το αέριο αυτό στην Ελλάδα και στη συνέχεια στην ΕΕ.
Σημαντικά είναι και τα έργα μεταφοράς πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας από την Αίγυπτο στην Ελλάδα και στη συνέχεια στην ΕΕ. Η ατολμία και αναβλητικότητα της ΕΕ στο να προτεραιοποιήσει τα – γεωπολιτικών προεκτάσεων – έργα αυτά και να τους προσδώσει το καθεστώς έργων κοινού ενδιαφέροντος – PCIs – με χρηματοδότηση από το CEF και ένταξή τους στο RepowerEU οδηγεί τα κράτη μέλη της, όπως στην περίπτωση της Βουλγαρίας, σε λύσεις που αντιστρατεύονται τα ευρύτερα ευρωπαϊκά συμφέροντα, παρά το ότι τους εξασφαλίζουν την ενεργειακή επάρκεια που τόσο έχουν ανάγκη. «Ανάγκα θεοί πείθονται».
Στην COP27 αναδείχθηκε ως προτεραιότητα η ανάπτυξη των ΑΠΕ και άλλων ήπιων μορφών ενέργειας που προφανώς αναφέρονται στην πυρηνική και ειδικότερα στα SMRs. Το αέριο εξακολουθεί να θεωρείται καύσιμο μετάβασης παρά την εξουσιοδοτική πράξη στο πλαίσιο του Κανονισμού Taxonomy της ΕΕ που του έδωσε χρονικό ορίζοντα για κατασκευή μονάδων σύγχρονης τεχνολογίας μέχρι το 2035. Η κοσμογονία που γίνεται όμως ως προς τη ναυπήγηση πλοίων LNG και CNG αλλά και σταθμών LNG καθιστά προβληματική την απόσβεση αυτών των πρωτοβουλιών και έργων μέσα στον σχετικά περιορισμένο χρονικό ορίζοντα χρησιμοποίησης του αερίου.
Ειδικότερα σε ο,τι αφορά στη Χώρα μας, οι πρωτοβουλίες που έχουν αναληφθεί μέχρι σήμερα, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο, ήταν πρωτοποριακές.
Το πρόγραμμα «Εξοικονομώ», η ηλεκτροκίνηση, η αντικατάσταση ηλεκτρικών συσκευών, η επέκταση της Ρεβυθούσας, το FSRU, το προγραμματιζόμενο νέο, βέλτιστης τεχνολογίας, εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής από φυσικό αέριο στην Αλεξανδρούπολη και βέβαια τα σχέδια μεταφοράς μέσω καλωδίου πράσινης ενέργειας από την Αίγυπτο. Παράλληλα οι ελπιδοφόρες έρευνες για εξόρυξη υδρογονανθράκων νοτιοδυτικά της Κρήτης θα επιτρέψουν στη Χώρα να αξιοποιήσει και ενεργειακούς πόρους μετάβασης προς όφελος και της ίδιας της ΕΕ.
- Η Ελλάδα μετεξελίσσεται προοδευτικά σε ενεργειακό κόμβο, έχει ένα τεράστιο δυναμικό ΑΠΕ που μπορεί να αναπτυχθεί περισσότερο, ειδικά με υβριδικά έργα στις βραχονησίδες αλλά και με την αξιοποίηση της βιομάζας από τα γεωργικά απόβλητα και τα απόβλητα αλιείας καθώς και από τα βιοαπόβλητα που σύμφωνα με την Οδηγία της ΕΕ θα συλλέγονται από το 2023 ως χωριστό ρεύμα.
Το νέο Εθνικό Σχέδιο για την ενέργεια και το κλίμα – με τους επτά φιλόδοξους στόχους που θα θέσει – θα πρέπει να αναδείξει και επικαιροποιήσει τα ανωτέρω και να προωθήσει τη γεωθερμία και κυρίως το πράσινο υδρογόνο, αλλά και να προχωρήσει στην εφαρμογή με ΚΥΑ της εθνικής στρατηγικής κυκλικής οικονομίας με τους ειδικούς άξονες και τα ρεύματα που προβλέπει. Ο Αναπτυξιακός νόμος πρέπει να μετεξελιχθεί σε νόμο κυκλικής οικονομίας και βέβαια θα πρέπει να στηριχθεί με ευρωενωσιακά κονδύλια και η κυκλική επιχειρηματικότητα και τα ESG.
- Σημαντική είναι επίσης η δημιουργία υποδομών αποθήκευσης αερίου στη Χώρα (λχ. Καβάλα) και πρόβλεψης αποθηκευτικής ικανότητας σε μεγάλες μονάδες αιολικών/φβ, καθώς και η δημιουργία υποδομής για δέσμευση και αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα – CCS (λχ. Πρίνος).
Τέλος είναι σημαντικό στη Συνέλευση για το μέλλον της ΕΕ, που είναι σκόπιμο να συγκληθεί, να προχωρήσει η θέσπιση μιας ολοκληρωμένης ΕΕ Ενέργειας, ώστε η ΕΕ να διδαχθεί από τις εμπειρίες του παρελθόντος και να αποκτήσει ενεργειακή αυτάρκεια και αυτονομία με στόχο την επίτευξη ενεργειακής ουδετερότητας το 2050. Η ίδρυση Ευρωπαϊκού Γραφείου – Agency – διαχείρισης πυρηνικών αποβλήτων είναι επίσης ένα σημαντικό ζήτημα που πρέπει να τεθεί στο πλαίσιο αυτό.
Ο δρόμος προς την κλιματική ουδετερότητα και την πλήρη εφαρμογή της Πράσινης Συμφωνίας είναι – λόγω των συγκυριών – μακρύς και δύσβατος, δημιουργείται όμως προοδευτικά μια νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική και κυρίως νέες προοπτικές στη Χώρα μας για την ενεργειακή της επάρκεια και το ρόλο της ως κόμβου ενέργειας στη ΝΑ Ευρώπη που και νέες πράσινες θέσεις εργασίας θα δημιουργήσουν και στην ανάπτυξη του ΑΕΠ θα συμβάλουν, στο πλαίσιο της κυκλικής μετάβασης της Χώρας μας.
*Διευθυντής ε.τ. της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Πρόεδρος της Σύμβασης Espoo UNECE, Μέλος του ΔΣ του EPLO, Μέλος του περιβαλλοντικού και κοινωνικού συμβουλίου της EBRD
SiteDesign