Πνευμονιοκοκκικές λοιμώξεις/Εποχική γρίπη: Όσα πρέπει να γνωρίζουμε – Άρθρο της διακεκριμένης πνευμονολόγου Δρ. Στ. Τσικρικά

Η εποχική γρίπη στη χώρα μας βρίσκεται στην περίοδο κορύφωσής της, με εκατοντάδες περιστατικά, με ασθενείς ενήλικες και παιδιά, να επισκέπτονται καθημερινά τα ιατρεία ή τα νοσοκομεία της χώρας και πολλά από αυτά να χρήζουν νοσηλείας.

Παράλληλα, έξαρση σημειώνουν και τα περιστατικά πνευμονιοκοκκικών λοιμώξεων, για τα οποία θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι παρουσιάζονται και τους 12 μήνες του έτους, με μέγιστες τιμές τις χειμερινές περιόδους. 

Ο πνευμονιόκοκκος (S pneumoniae) αποτελεί το συχνότερο αίτιο πρόκλησης βακτηριακής πνευμονίας σχετιζόμενης με γρίπη. Σύμφωνα με διεθνή δεδομένα, ποσοστό έως 35% των περιστατικών γρίπης καταλήγουν σε βακτηριακή συλλοίμωξη, που μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένες νοσηλείες και θανάτους.

Πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία για την εποχική γρίπη και τις πνευμονιοκοκκικές λοιμώξεις, την πρόληψή τους αλλά και τους τρόπους αντιμετώπισης αναφέρονται στο άρθρο που ακολουθεί της Δρ. Σταματούλας Τσικρικά, Πνευμονολόγου Νοσοκομείου ΣΩΤΗΡΙΑ, Γραμματέα της Ομάδας Ελέγχου Καπνού της Πανευρωπαϊκής Πνευμονολογικής Εταιρείας, Προέδρου της Ένωσης Πνευμονολόγων Ελλάδας.

Η εποχική γρίπη

Είναι μια οξεία αναπνευστική νόσος, η οποία μπορεί να προκαλέσει από ήπια έως και πολύ σοβαρά συμπτώματα και νόσηση, κυρίως στα άτομα που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου και πάσχουν από υποκείμενα νοσήματα.

Το πλέον ασφαλές, οικονομικό μέτρο πρωτογενούς πρόληψης θεωρείται ο αντιγριπικός εμβολιασμός, ο οποίος στη χώρα μας πραγματοποιείται συνήθως κατά τα μέσα Οκτωβρίου με αρχές Νοεμβρίου. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) συλλέγοντας και αναλύοντας τα κυκλοφορούντα στελέχη γρίπης του προηγούμενου έτους, συστήνει την κατασκευή εμβολίου, το οποίο περιέχει τα αδρανοποιημένα αντιγόνα επιφανείας σύμφωνα με τα επιδημιολογικά δεδομένα που συλλέγει ανά την υφήλιο. Μετά τη χορήγηση του αντιγριπικού εμβολίου, τα αντισώματα αυξάνονται σταδιακά περίπου δύο με τρεις εβδομάδες. Για την περίοδο 2022-2023, ο ΠΟΥ συστήνει τα τετραδύναμα εμβόλια γρίπης τα οποία περιέχουν δύο στελέχη Α και δύο στελέχη Β. Ανεπιθύμητες ενέργειες είναι ελάχιστες και τοπικές, όπως για παράδειγμα, ο τοπικός ερεθισμός, η ευαισθησία και άλγος στη θέση έγχυσης, η κακουχία, ρίγη και πυρετός που μπορεί να εμφανιστούν μετά τη χορήγηση. 

Στοχευμένη θεραπεία για την εποχική γρίπη δεν υπάρχει μέχρι στιγμής, για αυτό το λόγο, τα αντιϊικά φάρμακα -αν και είναι βοηθητικά στη λοιπή υποστηρικτή αγωγή- δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τον ετήσιο εμβολιασμό. Αντιβιοτικά σχήματα συνταγογραφούνται μόνο σε μικροβιακή επιλοίμωξη, αφού δεν επιδρούν στη φυσιοπαθολογία των ιογενών λοιμώξεων. 

Ποιες ομάδες πρέπει να εμβολιάζονται κατά προτεραιότητα

Ο αντιγριπικός εμβολιασμός θα πρέπει να εφαρμόζεται κυρίως κατά προτεραιότητα στα άτομα (ενήλικες και παιδιά) που ανήκουν στις παρακάτω ομάδες αυξημένου κινδύνου:
• Άτομα ηλικίας 60 ετών και άνω

• Παιδιά (6 μηνών και άνω) και ενήλικες με έναν ή περισσότερους από τους παρακάτω επιβαρυντικούς παράγοντες ή χρόνια νοσήματα:

– Άσθμα ή άλλες χρόνιες πνευμονοπάθειες

– Καρδιακή νόσο με σοβαρή αιμοδυναμική διαταραχή

– Ανοσοκαταστολή (κληρονομική ή επίκτητη)

– Μεταμόσχευση οργάνων

– Δρεπανοκυτταρική αναιμία (και άλλες αιμοσφαιρινοπάθειες)

– Σακχαρώδη διαβήτη ή άλλο χρόνιο μεταβολικό νόσημα

– Χρόνια νεφροπάθεια

– Νευρολογικά -νευρομυϊκά νοσήματα

• Έγκυοι, ανεξαρτήτως ηλικίας κύησης, λεχωίδες και θηλάζουσες

• Άτομα με νοσογόνο παχυσαρκία 

• Παιδιά που παίρνουν ασπιρίνη μακροχρόνια 

• Άτομα που βρίσκονται σε στενή επαφή με παιδιά μικρότερα των 6 μηνών ή φροντίζουν άτομα με υποκείμενο νόσημα 

• Οι κλειστοί πληθυσμοί, όπως προσωπικό και εσωτερικοί σπουδαστές 

• Κτηνίατροι, πτηνοτρόφοι, χοιροτρόφοι, εκτροφείς, σφαγείς

• Εργαζόμενοι σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας. 

Οι κύριοι αιτιολογικοί παράγοντες πρόκλησης της συχνότερης λοίμωξης του κατώτερου αναπνευστικού (ΛΚΑ) αποτελούν τα βακτήρια, οι μύκητες και οι ιοί. Ως το πλέον κοινό παθογόνο έχει καταγραφεί ο πνευμονιόκοκκος, ένα βακτήριο με περισσότερους από 90 ορότυπους, το οποίο έχει επιφέρει μόνο για το έτος 2021, περισσότερους από 2.5 εκατομμύρια θανάτους, από τους οποίους οι 672.000 αφορούσαν παιδιά προσχολικής ηλικίας.

Ο εμβολιασμός κατά του πνευμονιόκκοκου προφυλάσσει από τον στρεπτόκοκκο της πνευμονίας, έναν μικροοργανισμό ικανό να προκαλεί αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα, κυρίως στις σοβαρές μορφές νόσησης, όπως είναι η μηνιγγίτιδα και η σηψαιμία. Μεταδίδεται μέσω των μολυσμένων σταγονιδίων, τα οποία μεταφέρονται με το βήχα, το φτέρνισμα, καθώς και με τη στενή επαφή με άτομο που έχει μολυνθεί.

Οι πνευμονιοκοκκικές λοιμώξεις

Εκδηλώνονται περισσότερο συχνά κατά τη χειμερινή περίοδο, λόγω συγχρωτισμού και κλιματικών συνθηκών, αλλά και στην αρχή της εαρινής περιόδου. Κατά συνέπεια, ο εμβολιασμός μας έναντι του πνευμονιόκκοκου μπορεί να γίνει ολοετής και είναι απόλυτα ασφαλής.
Η ενεργητική ανοσοποίηση μέσω του πνευμονιοκοκκικού εμβολιασμού κατέχει σημαίνουσα θέση στη μείωση των ποσοστών αντιβιοτικής αντοχής στα ευρέως χρησιμοποιούμενα αντιβιοτικά και πιο ειδικά στη χώρα μας, όπου η κατάχρηση και λανθασμένη λήψη αντιβιοτικών αποτελεί μια συνήθη πρακτική.

Σύμφωνα με τα πρόσφατα επιδημιολογικά στοιχεία του Ευρωπαϊκού Κέντρου για τον Έλεγχο και την Πρόληψη Νοσημάτων (ECDC), οι δέκα συχνότεροι ορότυποι στη διεισδυτική πνευμονιοκοκκική νόσο, ανεξαρτήτου ηλικίας, καταγράφηκαν οι 3, 8, 22F, 19A, 7F, 12F, 1, 9N, 15A και 24F που αντιστοιχούσαν περίπου στο 56% των στελεχών που ταυτοποιήθηκαν.
Τα συζευγμένα και τα πολυσακχαριδικά εμβόλια αποτελούν τους δύο τύπους πνευμονιοκοκκικών εμβολίων που κυκλοφορούν στη χώρα μας. Πολύ σύντομα αναμένονται να κυκλοφορήσουν δύο νέα συζευμένα εμβόλια, τα οποία θα εμπεριέχουν 20 και 18 στελέχη αντίστοιχα, που θα επαυξήσουν την προστασία του αναπνευστικού συστήματος. 

Αν και οποιοσδήποτε δύναται να προσβληθεί από την πνευμονιοκοκκική νόσο, τα παιδιά κάτω των 2 ετών, οι ενήλικες άνω των 65 ετών και τα ανοσοκασταλμένα άτομα είναι εκείνοι που κινδυνεύουν περισσότερο. 

Στις ευάλωτες ομάδες ανήκουν τα παιδιά τα οποία ανήκουν στις εξής κατηγορίες:

• Ηλικία κάτω των 2 ετών

• Πηγαίνουν σε κέντρα φροντίδας παιδιών

• Πάσχουν με λοίμωξη από τον ιό της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV)

• Πάσχουν με σακχαρώδη διαβήτη, νεφρωσικό σύνδρομο, ανοσοκατασταλτικές παθήσεις, χρόνια αναπνευστική, καρδιακή, ηπατική ή νεφρική νόσο

• Πάσχουν με δρεπανοκυτταρική αναιμία

• Φέρουν κοχλιακά εμφυτεύματα ή διαφυγή εγκεφαλονωτιαίου υγρού

Στις ευάλωτες ομάδες ανήκουν οι ενήλικες που ανήκουν στις εξής κατηγορίες:

• Ηλικία άνω των 65 ετών 

Στις ευάλωτες ομάδες συμπεριλαμβάνονται και οι ενήλικες ηλικίας 19-64 ετών οι οποίοι ανήκουν στις εξής κατηγορίες:

• Πάσχουν με χρόνιες παθήσεις (χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, άσθμα, χρόνια νεφρική νόσος, χρόνια ηπατική νόσος, χρόνια καρδιακή νόσος, σακχαρώδη διαβήτη αλκοολισμός)

• Πάσχουν με διαταραχές στη λειτουργία του ανοσολογικού συστήματος (HIV/AIDS, καρκίνος, λειτουργική/ανατομική ασπληνία)

• Φέρουν κοχλιακά εμφυτεύματα ή διαφυγή εγκεφαλονωτιαίου υγρού

• Συστηματικοί καπνιστές.