Γλυπτά του Παρθενώνα: Δωρίζει το Βατικανό, σε αμηχανία η Βρετανία

Τρία θραύσματα του Παρθενώνα, δύο κεφαλές ανθρώπων και μία αλόγου, δωρίζει ο Πάπας Φραγκίσκος στον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο, όπως ανακοινώθηκε χθες από το Βατικανό. Τα θραύσματα αναμένεται να παραδοθούν σε σύντομο χρονικό διάστημα και απευθείας στο Μουσείο της Ακρόπολης. Οι πρώτες αντιδράσεις από τη Βρετανία και το Βρετανικό Μουσείο.

Είναι από τις ειδήσεις που όχι μόνον αλλάζουν προς το καλύτερο, για άλλη μία φορά φέτος, τα δεδομένα στην εγχώρια πολιτιστική κληρονομιά, αλλά και που ο διεθνής τους αντίκτυπος ενδέχεται να επηρεάσει την πολιτική επαναπατρισμών που ακολουθούν ιδρύματα όλου του κόσμου: όπως ανακοινώθηκε χθες, ο Πάπας Φραγκίσκος αποφάσισε να δωρίσει στην Ελλάδα τρία θραύσματα από τη ζωφόρο και τις μετόπες του Παρθενώνα, τα οποία βρίσκονται στις συλλογές των Μουσείων του Βατικανού.

Στη σχετική ανακοίνωση του Βατικανού, η κίνηση του Πάπα να επιστρέψει τα τρία θραύσματα περιγράφεται ως «δωρεά» του προς τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο, καθώς και σαν ένα «χειροπιαστό δείγμα της ειλικρινούς επιθυμίας του να ακολουθήσει το οικουμενικό μονοπάτι της αλήθειας». Σε άλλο σημείο αναφέρεται ότι η απόφαση για την επιστροφή ανήκει μονομερώς στην Αγία Εδρα, ενώ από τη γενικότερη διατύπωση διαφαίνεται η επιθυμία να μη δημιουργηθεί προηγούμενο, που θα επηρεάσει και άλλες χώρες.

Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ» από το υπουργείο Πολιτισμού, οι σχετικές συνεννοήσεις του ΥΠΠΟΑ και του Μουσείου της Ακρόπολης με το Βατικανό ξεκίνησαν πριν από αρκετούς μήνες, πολύ προτού επιστρέψει το καλοκαίρι στην Ελλάδα το θραύσμα Fagan. Το τελευταίο φαίνεται να δημιούργησε το προηγούμενο μιας καλής πρακτικής για την επίλυση παρόμοιων ζητημάτων: όπως και εκείνο, έτσι και τα τρία θραύσματα του Βατικανού θα περιέλθουν στην Ελλάδα «sine die», δηλαδή χωρίς χρονικό περιορισμό.

Υποστηρικτικό ρόλο στη διαδικασία και στην απόφαση του Πάπα έπαιξε όπως φαίνεται και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος: πηγές του Πατριαρχείου αναφέρουν ότι, σε συνάντηση των δύο προκαθήμενων στο Μπαχρέιν στις 4 Νοεμβρίου, ο Βαρθολομαίος εξέφρασε στον Φραγκίσκο την παράκλησή του για επιστροφή των θραυσμάτων.

Σύμφωνα με πηγές του ΥΠΠΟΑ, αναμένεται ότι η επιστροφή θα πραγματοποιηθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα και απευθείας στο Μουσείο της Ακρόπολης, όπως ορίζει ο νόμος.

Από τα τρία θραύσματα, τα δύο απεικονίζουν ανδρικά κεφάλια, με το μεν πρώτο –που είναι γενειοφόρο– να προέρχεται από τις νότιες μετόπες του Παρθενώνα και με το δεύτερο –ενός «σκαφηφόρου» νεαρού άνδρα, που στην πομπή των Παναθηναίων μετέφερε σκάφη με προσφορές– να είχε θέση στη βόρεια ζωφόρο του. Το τρίτο θραύσμα απεικονίζει ένα κεφάλι αλόγου και αποδίδεται από τους αρχαιολόγους στο δυτικό αέτωμα του ναού, ενώ και τα τρία, σύμφωνα με την ιστοσελίδα των Μουσείων του Βατικανού, περιήλθαν στην κατοχή τους τον 19ο αιώνα.

Η απόφαση του Πάπα να επιστρέψει τα τρία θραύσματα έγινε δεκτή με «ευγνωμοσύνη» από το υπουργείο Πολιτισμού και την υπουργό Λίνα Μενδώνη, ενώ χαιρετίστηκε και από τον γενικό διευθυντή του Μουσείου της Ακρόπολης, καθηγητή Νίκο Σταμπολίδη. Στη σχετική ανακοίνωση του κ. Σταμπολίδη γίνεται αναφορά στις προφορικές και γραπτές συνεννοήσεις του υπουργείου Πολιτισμού και του Μουσείου της Ακρόπολης με την Αγία Εδρα και με τα Μουσεία του Βατικανού, ενώ μνημονεύεται και εδώ η πρόσφατη επιστροφή του θραύσματος Fagan.

Υπενθυμίζεται πως το θραύσμα Fagan, ένα κομμάτι από την ανατολική ζωφόρο του Παρθενώνα (που αναπαριστά το κάτω άκρο της θεάς Αρτέμιδος, καθισμένης σε θρόνο), βρισκόταν στο Μουσείο Antonino Salinas του Παλέρμο και τον περασμένο Ιούνιο επέστρεψε για πάντα στην Ελλάδα. Επειτα από τις διαπραγματεύσεις του υπουργείου Πολιτισμού και του Μουσείου της Ακρόπολης με την κυβέρνηση της Σικελίας, το ιταλικό υπουργείο Πολιτισμού και το σικελικό ίδρυμα, το θραύσμα επέστρεψε ως «κατάθεση» σε μόνιμη βάση, μια μέθοδος που έδωσε στα εμπλεκόμενα μέρη τη δυνατότητα να αποφύγουν αναφορές σε ζητήματα κυριότητας και που θα μπορούσε ενδεχομένως να αξιοποιηθεί και στις διαπραγματεύσεις για τα Γλυπτά του Παρθενώνα που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο.

Το Βρετανικό Μουσείο

Απαντώντας σε αίτημα της «Κ» για ένα σχόλιο πάνω στο θέμα της απόφασης του Πάπα να επιστρέψει τα τρία θραύσματα, εκπρόσωπος του Βρετανικού Μουσείου δήλωσε: «Το Βρετανικό Μουσείο έχει κάνει δημόσιο κάλεσμα για μια συνεργασία για τον Παρθενώνα με την Ελλάδα και θα συζητήσει με οποιονδήποτε, της ελληνικής κυβέρνησης συμπεριλαμβανομένης, για το πώς θα προχωρήσει κάτι τέτοιο. Οπως δήλωσε πρόσφατα και ο πρόεδρος των Trustees του μουσείου (σ.σ.: Τζορτζ Οσμπορν), λειτουργούμε στο πλαίσιο του νόμου και δεν πρόκειται να αποδιαρθρώσουμε τη σπουδαία συλλογή μας, καθώς αφηγείται μια μοναδική ιστορία του συνόλου της ανθρωπότητας. Ωστόσο, αναζητούμε νέες, θετικές και μακροπρόθεσμες συνεργασίες με χώρες και με κοινότητες όλου του κόσμου, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται φυσικά η Ελλάδα».

Ενα βήμα πιο κοντά

Τέλος, ο Εντ Βέιζι, πρώην υπουργός Πολιτισμού της Βρετανίας και πρόεδρος του Parthenon Project, της πρωτοβουλίας για την επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα στη βάση μιας αμοιβαία επωφελούς συμφωνίας, δήλωσε στην «Κ»: «Η σημερινή (σ.σ.: χθεσινή) είδηση μας φέρνει ένα βήμα πιο κοντά στο να δούμε τα Γλυπτά του Παρθενώνα στην Αθήνα, επανενωμένα σαν ένα έργο τέχνης, που ήταν πάντοτε και το ζητούμενο. Πλέον υπάρχει για το Βρετανικό Μουσείο μια χρυσή ευκαιρία να πετύχει μια εξίσου μεγαλόψυχη συμφωνία, που να ωφελεί και τις δύο πλευρές. Είμαστε βέβαιοι ότι υπό την προεδρία του Τζορτζ Οσμπορν κάτι τέτοιο θα είναι εφικτό».