Τουρκολυβικό σύμφωνο: Τρεις ειδικοί αναλύουν στο libre τι σημαίνει για την Αθήνα και ποιοι είναι οι τρόποι αντίδρασης

Εκτός από τις αντιδράσεις που προκλήθηκαν από την Αθήνα το νέο τουρκο-λιβυκό μνημόνιο που υπέγραψαν οι υπουργοί Εξωτερικών των δύο χωρών απέρριψαν τόσο η Αίγυπτος όσο και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Όπως είναι γνωστό βάσει της συμφωνίας, τουρκικές εταιρείες θα μπορούν να κάνουν έρευνες για υδρογονάνθρακες στην ΑΟΖ της χώρας, σε μια de facto υλοποίηση του παράνομου τουρκο-λιβυκού μνημονίου. Αξίζει να σημειωθεί ότι στη διχασμένη Λιβύη το μνημόνιο απορρίφθηκε και από τη Βουλή της Λιβύης.

Του Χρόνη Διαμαντόπουλου

Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στον ιστοχώρο The Libyan News Observatory το «μνημόνιο συνεργασίας για τους υδρογονάνθρακες» περιλαμβάνει τα ακόλουθα σημεία:

• Συνεργασία σε έργα ανάπτυξης και χρήσης πόρων υδρογονανθράκων (φυσικού αερίου και πετρελαίου).
• Τα έργα αυτά θα μπορούν να αφορούν σε εξερεύνηση, παραγωγή, μεταφορά, διύλιση, διανομή και εμπορία υδρογονανθράκων.
• Παραγωγή και εμπόριο πετρελαίου, φυσικού αερίου, πετροχημικών και προϊόντων διύλισης πετρελαίου.
• Διασφάλιση της εξερεύνησης, ανάπτυξης και αύξησης της παραγωγής υδρογονανθράκων και από τις δύο πλευρές.
• Τα δύο μέρη συμφωνούν να διασφαλίσουν την υλοποίηση ολοκληρωμένων έργων για την ενίσχυση της εξερεύνησης χερσαίων και θαλάσσιων πόρων.
• Τα έργα περιλαμβάνουν ανάπτυξη και παραγωγή.
• Το Libyan Foundation προσκαλεί την Turkish Petroleum Corporation και τους εταίρους της να συμμετάσχουν σε χερσαία και θαλάσσια έργα στη Λιβύη.
• Η Λιβύη εγγυάται τη σύναψη συμφωνιών και συμβάσεων με την Turkish Petroleum Corporation για την εκτέλεση εργασιών πετρελαίου.
• Τα δύο μέρη ενθαρρύνουν την Libyan Oil Corporation και την Turkish Petroleum Pipeline Corporation να δημιουργήσουν κοινές συνεργασίες στον τομέα των υδρογονανθράκων.
• Τα δύο μέρη συνάπτουν συνεργασίες και υποστηρίζουν τη χρήση σκαφών έρευνας και γεώτρησης που χρησιμοποιούνται από την Turkish Pipeline Corporation και τους εταίρους της για την εξερεύνηση, ανάπτυξη και παραγωγή σημερινών και μελλοντικών χερσαίων και υπεράκτιων πόρων υδρογονανθράκων στη Λιβύη.
• Τα δύο μέρη συμφωνούν να συνεργαστούν για την ανάπτυξη και λειτουργία υφιστάμενων ή πρόσθετων συστημάτων αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Λιβύη.
• Τα μέρη πρέπει να υποστηρίξουν την υλοποίηση έργων από την Turkish Pipeline Corporation και τους εταίρους της.
• Αυτό το Μνημόνιο Συνεννόησης μπορεί να τερματιστεί από οποιοδήποτε μέρος ανά πάσα στιγμή, με περίοδο γραπτής προειδοποίησης 3 μηνών.
• Η λήξη του παρόντος Μνημονίου Συνεννόησης δεν επηρεάζει τις δραστηριότητες και τα έργα που βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη ή υλοποιούνται.
• Το υπόμνημα είναι γραμμένο στα τουρκικά, αραβικά και αγγλικά και όλα τα κείμενα θεωρούνται εξίσου αυθεντικά.
• Σε περίπτωση οποιασδήποτε διαφοράς στην ερμηνεία, υπερισχύει το αγγλικό κείμενο.

Όπως είναι φυσικό η εξέλιξη αυτή φέρνει στο προσκήνιο τις νέες ισορροπίες που δρομολογούνται στο πεδίο της ενέργειας αλλά και σε ζητήματα σταθερότητας στην Ανατολκή Μεσόγειο. Το libre απευθύνθηκε σε τρεις ειδικούς για να αναλύσουν τις συνέπειες αυτής της συμφωνίας αλλά και τους τρόπους αντίδρασης της Αθήνας.

Μιλώντας στο libre ο διεθνολόγος Κωνσταντίνος Φίλης, λέει: 

«Η Τουρκία έκανε το αναμενόμενο. Δηλαδή, να προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει το τουρκολιβυκό σύμφωνο για να κάνει κινήσεις επιβεβαίωσης της «Γαλάζιας Πατρίδας». Με λίγα λόγια, αυτή την στιγμή, η Τουρκία την μόνη συμφωνία που έχει, που επιστεγάζει τη «Γαλάζια Πατρίδα», είναι με την Λιβύη. Παράνομη, ξεπαράνομη, ή καθόλα παράνομη -δεν το συζητάμε – είναι η μόνη συμφωνία, την οποία έχει. Ήταν, λοιπόν, λογικό κι αναμενόμενο ότι αυτή τη συμφωνία, πρώτον, θα επιχειρούσε να την ενεργοποιήσει, τώρα που το πολιτικό περιβάλλον στη Λιβύη, τουλάχιστον με την επίσημη κυβέρνηση, είναι ευνοϊκό γι’ αυτήν και δεύτερον να την ενεργοποιήσει για να δείξει ο Ερντογάν, στο εσωτερικό, ότι η «Γαλάζια Πατρίδα» δεν είναι ένα θεώρημα κενού περιεχομένου, αλλά ένα στρατηγικό δόγμα για την Τουρκία.

Το πρόβλημα είναι ότι, με βάση τη συμφωνία των δυο μερών, δεν δίνεται η δυνατότητα στην εκτελεστική εξουσία να συνάπτει δεσμευτικές συμφωνίες για την επόμενη κυβέρνηση, αλλά, όπως μετά το τουρκολιβυκόσύμφωνο αντέδρασε το Κοινοβούλιο κι όλο αυτό πήγε στον βρόντο, έτσι και τώρα δεν πιστεύω – εκτός κι αν αλλάξει ριζικά η κυβέρνηση στη Λιβύη, κατόπιν εκλογών, που κανείς δεν ξέρει πότε και αν θα γίνουν – δεν νομίζω ότι μπορεί να πληγεί στον πυρήνα της, η συγκεκριμένη συμφωνία, όπως άλλωστε συνέβη και με το τουρκολιβυκό.

Το μόνο που θα μπορούσε η Ελλάδα να κάνει στην παρούσα φάση είναι να αντιδράσει με τον τρόπο που το κάνει, μέσω της Αιγύπτου, των ΗΠΑ, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά κι εκεί δεν θα δούμε κάτι ανατρεπτικό σε σχέση με την ίδια την συμφωνία. Πρέπει από εδώ και στο εξής να σκεφτούμε πολύ σοβαρά την προοπτική σταδιακής επέκτασης των χωρικών μας υδάτων σε διαφορά σημεία της επικράτειας, αφήνοντας, βέβαια, τελευταία σφαίρα στην θαλάμη την επέκταση στο ανατολικό Αιγαίο. Νομίζω ότι μετά από αυτή την ενέργεια πρέπει να σκεφτούμε τη σταδιακή επέκταση στην ηπειρωτική Ελλάδα και βέβαια και νοτίως της Κρήτης».

Από την πλευρά του ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Διευθυντής του ΙΔΙΣ,  στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Κώστας Υφαντής τονίζει ότι «οι νέες συμφωνίες Λιβύης-Τουρκίας δεν  αιφνιδιάζουν  ή  τουλάχιστον  δεν πρέπει να αιφνιδιάζουν. Ήταν ένα από τα βασικά σενάρια της Τουρκικής τακτικής μετά την υπογραφή του Μνημονίου του 2019. Με αυτές τις συμφωνίες η Άγκυρα αποφεύγει να ενεργοποιήσει το μνημόνιο εντός των ορίων της ελληνοαιγυπτιακής οριοθέτησης και βάζει την Ελλάδα στο δίλημμα να διαρρήξει εκ νέου τις σχέσεις της με την Λιβύη. Επιπλέον,  θα μπορούσε να ξεκινήσει ένα ερευνητικό πρόγραμμα εντός των Λιβυκών χωρικών υδάτων ή σε περιοχές που δεν αμφισβητούν τα όρια της δυνητικής Ελληνικής ΑΟΖ. Με αυτό θεωρεί ότι νομιμοποιεί de facto το τουρκολιβυκό μνημόνιο χωρίς να επιτρέπει στην Ελλάδα να αντιδράσει.

»Την ίδια στιγμή, οι κινήσεις αυτές δείχνουν την αίσθηση του επείγοντος που κυριαρχεί στην Άγκυρα. Η αναζωπύρωση των εμφυλίων συγκρούσεων αποκάλυψε τα όρια των προσδοκιών ότι η Λιβύη θα απολαύσει σύντομα συνθήκες πολιτικής σταθερότητας. Με την στρατιωτική της παρουσία στο έδαφος η Άγκυρα έχει εγγυηθεί την επιβίωση της μιας πλευράς με αντίτιμο την σουρεαλιστική οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών. Η συνειδητοποίηση ότι το μνημόνιο του 2019 δεν έφερε ουσιαστικά κέρδη αλλά αντίθετα ώθησε την Ελλάδα να συνάψει συμφωνίες με την Ιταλία και κυρίως με την Αίγυπτο αναγκάζει την τουρκική πλευρά να συνεχισειστον ανορθολογισμό του Μνημονίου. 

Σε αυτό το στρατηγικό παιγνίδι, η κίνηση της Άγκυρας θα αντιμετωπιστεί από την Αθήνα με την απαιτούμενη διπλωματική κινητοποίηση αλλά και με τακτικές κινήσεις που ίσως προκαλέσουν έκπληξη. Δεν είναι καθόλου άδεια η ελληνική φαρέτρα».

Τέλος, ο Τριαντάφυλλος Καρατράντος, Δρ. Ευρωπαϊκής ασφάλειας και νέων απειλών,  Ερευνητής  στο  ΕΛΙΑΜΕΠ από τη δική του πλευρά εξηγεί ότι  «το Μνημόνιο Συνεργασίας, ως συνέχεια του Συμφώνου, που υπεγράφη μεταξύ της Τουρκίας και της Κυβέρνησης της Λιβύης δεν πρέπει να μας ξαφνιάζει. Είναι μία από τις επιλογές προβολής ισχύος που έχει σταθερά στην εργαλειοθήκη της η Τουρκία τα τελευταία χρόνια (οριοθετήσεις- έρευνες, αμφισβήτηση καθεστώτος νησιών/κυριαρχίας, εργαλειοποίηση μεταναστευτικού).

Είναι μία κίνηση η οποία έχει προβληματική βιωσιμότητα καθώς πρώτον, δεν αναγνωρίζεται από το Κοινοβούλιο της Βεγγάζης, δεύτερον, έρχεται σε αντίθεση με το δίκαιο της θάλασσας και τρίτον παραβιάζει κυριαρχικά δικαιώματα άλλων κρατών της περιοχής ,π.χ. αντίθεση με την οριοθέτηση μεταξύ Ελλάδας- Αιγύπτου. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που η Ε.Ε. έσπευσε να καταδικάσει για μία ακόμη φορά αυτή την επιλογή της Τουρκίας. Δεν πρέπει όμως να βλέπουμε αυτή τη συγκεκριμένη επιλογή της Τουρκίας, μόνο σε αυτό το πλαίσιο, αλλά και ως μία ακόμη άσκησης προβολής ισχύος στην περιοχή. Η Τουρκία θεωρεί τον εαυτό της μία αυτόνομη περιφερειακή γεωπολιτική δύναμη που έχει δυνατότητα παρέμβασης σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην εξίσωση πρέπει να βάλουμε και τον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνει τη στάση των ΗΠΑ στο ζήτημα του αμυντικού της εξοπλισμού. Είναι λοιπόν μία κίνηση «μαστίγιου»- επίδειξης ισχύος που στοχεύει σε πολλά ακροατήρια. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο ρόλος της Τουρκίας δεν βοηθά στη σταθερότητα και στη διατήρηση της ειρήνης στη Λιβύη. Κινήσεις που δεν συνάδουν με ένα μέλος της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας που θα συζητηθεί σε επίπεδο αρχηγών κρατών στην Πράγα. 

Σε κάθε περίπτωση η Τουρκία έρχεται αντιμέτωπη με διλήμματα ασφάλειας που διαμορφώνουν τις επιλογές της και αρκετές φορές την οδηγούν σε ρήξη με τους συμμάχους της. Τελευταία διάσταση, είναι η πιθανή αξιοποίηση αυτή της Συμφωνίας, με όλα τα προβλήματα που σημειώθηκαν και παραπάνω, με στόχο τη δημιουργία έντασης με την Ελλάδα».