Η ανοιχτή και κρυφή ατζέντα της συνάντησης Ερντογάν-Πούτιν στο Σότσι

Ενώπιος ενωπίω με τον Βλαντιμίρ Πούτιν στο θέρετρο Σότσι της Μαύρης Θάλασσας έρχεται αύριο, Παρασκευή, ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Πρόκειται για τη δεύτερη συνάντηση Ερντογάν-Πούτιν σε διάστημα μικρότερο του ενός μήνα, έπειτα από τις συνομιλίες της 19ης Ιουλίου στην Τεχεράνη με τον ανώτατο πνευματικό ηγέτη του Ιράν Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ.

Η συνάντηση της Τεχεράνης έλαβε χώρα τρεις ημέρες πριν από την υπογραφή της συμφωνίας στην Κωνσταντινούπολη για την επανάληψη των εξαγωγών των ουκρανικών σιτηρών και γεωργικών προϊόντων που είναι μπλοκαρισμένα στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας, λόγω της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.

Όσο για το «ραντεβού» Ερντογάν-Πούτιν στο θέρετρο Σότσι, στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας έρχεται επίσης καθώς ο Τούρκος πρόεδρος απειλεί από τον Μάιο να εξαπολύσει επίθεση στη βορειοανατολική Συρία για να δημιουργήσει μια ζώνη ασφαλείας 30 χιλιομέτρων στα σύνορα της χώρας με σκοπό για να κρατήσει μακριά τους Κούρδους μαχητές του PKK και τους συμμάχους τους.

Στην Τεχεράνη, ο Ερντογάν φάνηκε αποφασισμένος να πραγματοποιήσει αυτή την επίθεση παρά την αντίθεση του Βλαντιμίρ Πούτιν και του Ιρανού προέδρου Εμπραχίμ Ραϊσί, οι οποίοι υποστηρίζουν πολιτοφυλακές στην περιοχή.

Ωστόσο, οι τρεις αρχηγοί κρατών υπέγραψαν κοινό ανακοινωθέν υποστηρίζοντας σιωπηρά την Άγκυρα, λέγοντας ότι «απορρίπτουν όλες τις παράνομες πρωτοβουλίες αυτοδιάθεσης». Έδειξαν «την προθυμία τους να αντιταχθούν στις αυτονομιστικές φιλοδοξίες που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της Συρίας» και να απειλήσουν την ασφάλεια των γειτονικών χωρών με «διασυνοριακές επιθέσεις και εισβολές», όπως αναφέρεται στο ανακοινωθέν.

Άκουγιου, σιτηρά, βυθισμένη λίρα

Καθώς Βλαντιμίρ Πούτιν και Ταγίπ Ερντογάν συναντώνται αύριο στο Σότσι, περί τους 20.000 ρώσοι και τούρκοι εργάτες και ειδικοί στο Άκουγιου, στις ακτές της Τουρκίας στην Μεσόγειο προχωρούν με αυτό που οι άνθρωποι πίσω από το σχέδιο το περιγράφουν ως το μεγαλύτερο εργοτάξιο κατασκευής σταθμού πυρηνικής ενέργειας στον κόσμο.

Σύμφωνα με τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης, την εβδομάδα αυτή πραγματοποιήθηκε εκ μέρους της ρωσικής υπηρεσίας ενέργειας Rosatom η μεταφορά των πρώτων 5 δισ. δολαρίων από τα προγραμματισμένα 20 δισεκατομμύρια δολάρια, παρέχοντας στιγμιαία υποστήριξη στην καταβυθιζόμενη τουρκική λίρα και υπενθυμίζοντας ότι ο Ερντογάν βαδίζει σε ένα επικίνδυνο οικονομικό, γεωπολιτικό και πολιτικό τεντωμένο σκοινί, εν μέσω οικονομικής κρίσης, περιφερειακής σύρραξης και με τις προεδρικές εκλογές στον κοντινό ορίζοντα.

Η πρόσφατη εικόνα ενός ΝΑΤΟϊκού ηγέτη μαζί με δύο εχθρούς (Πούτιν και Χαμενεΐ) που η Ουάσινγκτον θέλει να απομονώσει ήταν ιδιαιτέρως ενοχλητική για τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν, σημειώνει ο αναλυτής σε θέμα διεθνών σχέσεων και παγκοσμιοποίησης Πίτερ Απς, πρώην ρεπόρτερ του Reuters που εξακολουθεί να ανήκει στην Thomson Reuters.

Τα τελευταία χρόνια οι σχέσεις της Τουρκίας με την Δύση έχουν επιδεινωθεί, καθώς ο Ερντογάν υιοθετεί μία περισσότερο ιδιόμορφη, ανεξάρτητη και επιθετική εξωτερική πολιτική.

Η Άγκυρα και οι σύμμαχοί της συγκρούσθηκαν με τους συμμάχους της Ρωσίας στην Συρία και την Λιβύη, τουρκικά drone βομβάρδισαν ρωσικά τανκς στην Ουκρανία και Ρώσοι αντίπαλοι του Πούτιν εγκαταστάθηκαν στην Κωνσταντινούπολη την ώρα που ο Ερντογάν προσεταιρίζεται ανοικτά την Μόσχα ως προμηθευτή τροφίμων και ενέργειας.

Τον περασμένο μήνα, η επίτευξη συμφωνίας με την μεσολάβηση των Ηνωμένων Εθνών και της Τουρκίας για την απεμπλοκή των φορτίων σιτηρών από τα ουκρανικά λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας έδειξαν την σαφή επιτυχία της πολιτικής αυτής, με τον Ερντογάν και τον Τσαβούσογλου να εξαργυρώνουν τις σχετικά καλές τους σχέσεις τόσο με τον Μόσχα όσο και με το Κίεβο.

Το πρώτο μετά την εισβολή φορτίο σιτηρών απέπλευσε την Δευτέρα για τον Λίβανο και χαιρετίσθηκε ως «ορόσημο» που μπορεί να αμβλύνει την παγκόσμια επισιτιστική και οικονομική κρίση. Το CNN Turk άφησε να εννοηθεί ότι η συμφωνία είναι πιθανόν να δώσει στην Τουρκία πρόσβαση στα σιτηρά τόσο της Ρωσίας όσο και της Ουκρανίας σε χαμηλότερες τιμές.

Αυτό μπορεί να ενοχλήσει τον υπόλοιπο πεινασμένο κόσμο, αλλά για την Τουρκία θα είναι σημαντικό. Τα επίσημα στοιχεία δείχνουν πληθωρισμό σχεδόν 80% σε ετήσια βάση, με τον Ερντογάν να αρνείται κατ’ επανάληψη να εξετάσει το ενδεχόμενο αύξησης των επιτοκίων. Η κυβέρνηση δηλώνει ότι επιδιώκει την ανάταξη της οικονομίας με την αύξηση των εξαγωγών, αλλά η εκτόξευση των τιμών των τροφίμων και της εισαγωγής ενέργειας -που πρέπει να πληρωθούν σε ξένο συνάλλαγμα, κινδυνεύει να αντισταθμίσει τόσο την αύξηση των εξαγωγών όσο και την ανάκαμψη των εσόδων από τον τουρισμό μετά την πανδημία.

Ακόμη και με τις εισροές ρωσικού χρήματος αυτήν την εβδομάδα, η τουρκική λίρα έπεσε στο χαμηλότερο επίπεδό της από την νομισματική κρίση του Δεκεμβρίου 2021, οπότε έχασε περί το ένα τέταρτο της αξίας της. Το κόστος της ασφάλισης του τουρκικού χρέους στην αγορά συμβολαίων ανταλλαγής πιστωτικής αθέτησης βρίσκεται επίσης σε ιστορικά υψηλό επίπεδο, καθώς οι επενδυτές ανησυχούν μήπως η Αγκυρα ακολουθήσει την Ρωσία και την Σρι Λάνκα στην αδυναμία πληρωμής του χρέους.

Η τέλεια οικονομική, πολιτική θύελλα

Με τις προεδρικές εκλογές προγραμματισμένες για τον Ιούνιο 2023, η αντιμετώπιση του κόστους διαβίωσης θα είναι κρίσιμη για τις πιθανότητες επανεκλογής του Ερντογάν. Έχοντας επιβιώσει της απόπειρας πραξικοπήματος του 2016 με την βοήθεια της αστυνομίας και των πιστών σε αυτόν στοιχείων του στρατεύματος, το ισλαμιστικό AKP έχασε απροσδόκητα τον έλεγχο της Κωνσταντινούπολης και της Άγκυρας κατά τις δημοτικές εκλογές του 2019 απέναντι στην αντιπολίτευση.

Δεν είναι ακόμη σαφές ποιος θα είναι ο αντίπαλος του Ερντογάν τον επόμενο χρόνο, όπως δεν είναι σαφές τι θα κάνει ο βετεράνος τούρκος ηγέτης αν φανεί ότι θα χάσει τις εκλογές. Η μείωση του κόστους διαβίωσης και η εξασφάλιση πρόσβασης σε είδη διατροφής και ενέργεια αναδεικνύεται σε κρίσιμο θέμα της εξωτερικής πολιτικής. Τον περασμένο μήνα, η συνάντηση κορυφής Ρωσίας-Τουρκίας-Ιράν περιλάμβανε συνομιλίες για την χρησιμοποίηση τοπικών νομισμάτων για τις μεταξύ τους ανταλλαγές, όπως είπε στην συνέχεια ο Πούτιν στους δημοσιογράφους.

Αν επισκιάσθηκε τότε από τις συνομιλίες μεταξύ των τριών χωρών που προσπαθούσαν να βρουν κοινό τόπο επί πιθανής τουρκικής στρατιωτικής εισβολής στην Συρία, οι συζητήσεις για την χρησιμοποίηση της τουρκικής λίρας στην αγορά ιρανικού και ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου είναι μία κίνηση που θα ωφελήσει σαφώς την Άγκυρα, ενώ ενδεχομένως θα βοηθήσει τόσο την Μόσχα όσο και την Τεχεράνη να παρακάμψουν τις αμερικανικές κυρώσεις.

Καμία από τις διαπραγματεύσεις αυτές δεν φαίνεται εύκολη. Ακόμη και αν έγινε η μεταφορά των χρημάτων προς τον τουρκορωσικό πυρηνικό σταθμό στο Άκουγιου, η θυγατρική της Rosatom, η Akkuyu Nukleer, ανακοίνωσε ότι τερμάτισε την συμφωνία με την τουρκική εταιρεία IC Ictas υπέρ της ανταγωνίστριάς της, της TSM Enerji. Αυτό προκάλεσε νομική προσφυγή εκ μέρους της IC Ictas, με τον τουρκικό υπουργείο Ενέργειας να δηλώνει ότι προσπαθεί να επιλύσει το ζήτημα.

Ανοικτή και κρυφή ατζέντα

Η δικαστική διαφορά ενδέχεται να καθυστερήσει την κατασκευή του πυρηνικού σταθμού, που ελπίζεται ότι θα καλύπτει περί το 10% της τουρκικής ζήτησης ενέργειας, με τον πρώτο αντιδραστήρα να έχει προγραμματισθεί να τεθεί σε λειτουργία το επόμενο έτος.

Οι ρωσοτουρκικές σχέσεις παραμένουν περιπεπλεγμένες, καθώς είναι τοποθετημένες σε ένα πλαίσιο ανοικτών, καθώς και πιο κρυφών θέσεων. Στην Τεχεράνη, ο Ερντογάν εμφατικά άφησε τον Πούτιν να περιμένει μπροστά στους δημοσιογράφους για αρκετά λεπτά σε κοινή τους εμφάνιση, μιμούμενος προηγούμενο παρόμοιο σνομπάρισμα προς τον ίδιο κατά την διάρκεια επίσκεψής του στην Μόσχα το 2020.

Τον περασμένο μήνα σημειώθηκε προσωρινή διακοπή λειτουργίας του αγωγού φυσικού αερίου Turkstream από την Ρωσία προς την Τουρκία, με την δικαιολογία της «συντήρησης» από την Gazprom. Ωστόσο, το γεγονός θεωρήθηκε από τους traders μήνυμα δυσαρέσκειας της Ρωσίας για την ενδεχόμενη έγκριση από την Τουρκία της ένταξης της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ.

Το ρήγμα στις σχέσεις με την Δύση μετά την αρχική άρνηση του Ερντογάν να συμφωνήσει στην ένταξή τους παραμένει ωστόσο, με την αυξανόμενη αντίσταση του αμερικανικού Κονγκρέσου στην πώληση αμερικανικών F-16 στην Τουρκία και με την γνωστή σύγκρουση ανάμεσα στον υπουργό Εξωτερικών της Τουρκίας Μεβλούτ Τσαβούσογλου και της Γερμανίας Αναλένα Μπέρμποκ σχετικά με την ένταση με την Ελλάδα, καθώς και με το μητρώο ανθρωπίνων δικαιωμάτων της Τουρκίας.

Όλα αυτά μπορεί να μην ενοχλούν το Ερντογάν και τους γύρω του -οι διαφωνίες με την Δύση δεν προκαλούν βλάβη στην πολιτική του βάση, όπως αποδείχθηκε από την αντίθεσή του στην υπό τις ΗΠΑ εισβολή στο Ιράκ το 2003.

Στο μεταξύ, οι επιτυχίες των τουρκικών Bayraktar και άλλων drone στο πεδίο της μάχης ενθάρρυναν την Άγκυρα να ρίξει περισσότερους πόρους στο πρόγραμμα της ανάπτυξης του δικού της μαχητικού αεροσκάφους πέμπτης γενιάς, αν και αυτό το σχέδιο έχει επίσης βαλτώσει λόγω μακροχρόνιων διαφωνιών με δυτικές και άλλες βιομηχανίες όπλων.

Είναι πιθανόν ότι η Ρωσία θα εμφανισθεί και πάλι ως πιθανός εταίρος για την ανάπτυξη αυτού του μαχητικού αεροσκάφους -αν και είναι πιθανό ότι η βλάβη που η αγορά των ρωσικών αντιαεροπορικών πυραύλων S-400 από την Άγκυρα προκάλεσε στις σχέσεις με το ΝΑΤΟ θα κάνει την προοπτική αυτή μία επιλογή που η Τουρκία θα θελήσει να αγνοήσει, εκτός και αν δει σε αυτήν σημαντική δυναμική, ιδιαίτερα για την εξαγωγή των μαχητικών αεροσκαφών.

Όλα αυτά ανεβάζουν το διακύβευμα της αυριανής συνάντησης Ερντογάν και Πούτιν, οι οποίοι αμφότεροι επιθυμούν διακαώς να χτίσουν έναν κόσμο στον οποίο αυτοί και οι χώρες τους θα κάνουν ό,τι θέλουν, αλλά και αμφότεροι επίσης αντιμετωπίζουν την εξωτερική πολιτική υπό το πρίσμα της δικής τους επιβίωσης, καταλήγει στην ανάλυσή του ο Πίτερ Απς.