“Στεγνώνει” ο υδροφόρος ορίζοντας της Ευρώπης: Οι εφιαλτικές συνέπειες σε ενέργεια και παραγωγή τροφίμων

Σε ένα από τα εφιαλτικότερα καλοκαίρια στην ευρωπαϊκή ιστορία εξελίσσεται το φετινό, με τα επίπεδα ξηρασίας να έχουν ξεπεράσει όλα τα επίπεδα σε μεγάλο μέρος της γηραιάς ηπείρου, ενώ την ίδια στιγμή πολλές χώρες πλήττονται από ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες.

Ήδη σύμφωνα με το Politico, οι προβλέψεις των ειδικών δεν είναι καθόλου αισιόδοξες, καθώς εκτεταμένες πυρκαγιές έχουν εκτοπίσει χιλιάδες κατοίκους από τις εστίες τους, η στάθμη των μεγάλων ποταμών έχει αρχίσει να “πέφτει”, ενώ ο άγριος καύσωνας αναμένεται να αγγίξει επίπεδα-ρεκόρ τις επόμενες ημέρες, επιβαρύνοντας την αγροτική παραγωγή και την ανθεκτικότητα της φύσης .

«Βλέπουμε, πραγματικά, σε μεγάλο βαθμό άνευ προηγουμένου ξηρασία σε πολλά μέρη της Ευρώπης », σημειώνει χαρακτηριστικά ο διευθυντής της Υπηρεσίας Κλιματικής Αλλαγής Copernicus της ΕΕ, Carlo Buontempo.

Η ξηρασία έχει ήδη περιορίσει την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας και τροφίμων, αυξάνοντας την πίεση στην αγορά από τον πόλεμο στην Ουκρανία, ενώ οι τοπικές αρχές σε αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις έχουν ζητήσει από τους κατοίκους να μειώσουν τη χρήση του πόσιμου νερού.

Αποστραγγίζεται ο υδροφόρος ορίζοντας

Επιπλέον, παρά το γεγονός ότι υπάρχει πιθανότητα να αλλάξουν τα καιρικά μοτίβα με έναν “υγρό” Αύγουστο να φέρνει ανακούφιση, η πιο ζεστή περίοδος του χρόνου μόλις ξεκίνησε και οι προβλέψεις είναι θλιβερές.

«Για τις αγροτικές περιοχές, τα πράγματα φαίνονται ήδη άσχημα. Τα δάση είναι αποδυναμωμένα. Θα πρέπει να συμβούν πολλά για να γίνει μια καλή χρονιά», επισημαίνει ο Fred Hattermann, υδρολόγος στο Ινστιτούτο του Πότσνταμ για την Έρευνα των Κλιματικών Επιπτώσεων στη Γερμανία.

Την ίδια ώρα, αφόρητη ζέστη προβλέπεται πως θα πλήξει τις επόμενες ημέρες μεγάλο μέρος της Ευρώπης. ‘Ήδη η Μετεωρολογική Υπηρεσία στη Μεγάλη Βρετανία εξέδωσε τον πρώτο «κόκκινο συναγερμό» για τη Δευτέρα και την Τρίτη, καθώς προέβλεψε θερμοκρασίες άνω των 40 βαθμών για πρώτη φορά στην ιστορία.

Τέτοιες θερμοκρασίες αναμένεται να “στεγνώσουν” περαιτέρω το επιφανειακό έδαφος που έχει ήδη αποστραγγιστεί από μεγάλο μέρος του νερού. Παράλληλα, τα κύματα καύσωνα οδηγούν δέντρα και θάμνους να “ρουφούν” νερό από βαθύτερα υπόγεια στην προσπάθειά τους να επιβιώσουν, εξαντλώντας τον υδροφόρο ορίζοντα στον οποίο οι αγρότες, η βιομηχανία, οι πόλεις και η φύση βασίζονται ως εφεδρεία κατά τη διάρκεια των περιόδων μεγάλη ξηρασίας.

«Τα οικοσυστήματα μπορεί να καταρρεύσουν υπό την πίεση» προειδοποιεί ο επίκουρος καθηγητής υδρολογικών ακραίων φαινομένων στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης, Niko Wanders, και προσθέτει: «Αυτές οι επιπτώσεις δεν  χρειάζονται απλά μία εβδομάδα για να αντιμετωπιστούν, χρειάζονται χρόνια».

Ζημία και στην παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας εν μέσω ενεργειακής κρίσης

Ήδη, στην Ιταλία η κυβέρνηση έχει κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης σε μεγάλο μέρος του βορρά, καθώς στη λεκάνη του ποταμού Πάδου – όπου κατοικεί το ένα τρίτο του πληθυσμού της χώρας, ενώ αποτελεί βασικό “τροφοδότη” της Ευρώπης – έχει βρέξει ελάχιστα εδώ και πάνω από 200 ημέρες (σε κάποιες περιοχές ακόμη και καθόλου).

Συγχρόνως, στις Άλπεις, το χιόνι που τροφοδοτεί τις δεξαμενές και τα υδροηλεκτρικά φράγματα “έλειψε” και αυτό το χειμώνα. Κατά συνέπεια η παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας στην Ιταλία μειώθηκε κατά 40% σε σύγκριση με πέρυσι, όπως ανέφερε το AFP.

Η εν λόγω πτώση στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας δεν περιορίζεται πάντως στην Ιταλία και έρχεται τη χειρότερη δυνατή στιγμή για την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία χτυπιέται από τις υψηλές τιμές ενέργειας και την ανάγκη εκμετάλλευσης κάθε πιθανής πηγής ως εναλλακτική λύση στο ρωσικό αέριο. Στην Πορτογαλία τον περασμένο μήνα, τα φράγματα παρήγαγαν μόλις το ένα τέταρτο της ηλεκτρικής ενέργειας σε σχέση με τον Ιούνιο του 2021.

Σε απόγνωση οι αγρότες

Την ίδια στιγμή, με τις παγκόσμιες ροές τροφίμων να έχουν ήδη συμπιεστεί, η ξηρασία έχει τρομάξει τους αγρότες της Ευρώπης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προβλέπει ότι η φετινή συνολική απόδοση σε καλλιέργειες δημητριακών, συμπεριλαμβανομένου του σιταριού, του κριθαριού και του καλαμποκιού, θα είναι 2,5% χαμηλότερη από πέρυσι λόγω της εκτεταμένης ξηρασίας.

Από τη δική του μεριά, οι αγρότες μετρούν τις “πληγές τους”. Ήδη το υπουργείο Γεωργίας της Ουγγαρίας ανακοίνωσε ότι από τις αρχές του μήνα έλαβε 8.413 ειδοποιήσεις ζημιών λόγω ξηρασίας που καλύπτουν 322.000 εκτάρια το 2022, τρεις φορές μεγαλύτερη από την έκταση οποιουδήποτε προηγούμενου πρώτου εξαμήνου του έτους.

Στην Ιταλία, οι προοπτικές είναι ακόμη πιο τραγικές. «Υπολογίζουμε τη μείωση της παραγωγής κατά περίπου 30 τοις εκατό, αλλά ίσως και περισσότερο, ειδικά για τα σιτηρά», σημειώνει η Alessandra De Santis, επικεφαλής του γραφείου του λόμπι των ιταλικών αγροτών CIA στις Βρυξέλλες.

«Αυτή είναι η στιγμή που τα φυτά χρειάζονται πραγματικά νερό για να αναπτυχθούν και αν δεν μπορούμε να δώσουμε νερό στα φυτά αυτή τη συγκεκριμένη στιγμή, σημαίνει ότι θα χάσουμε την παραγωγή», προσθέτει η De Santis.

Η κατάσταση μπορεί να γίνει ιστορικά εφιαλτική

Σε κάθε περίπτωση, οι περιφερειακές ξηρασίες αποτελούν τακτικό καλοκαιρινό φαινόμενο, ειδικά στη νότια Ευρώπη. Αλλά η έκταση της ξηρασίας σε τόσο μεγάλο μέρος της ηπείρου είναι πρωτοφανής. Από την Ουγγαρία, στη Γερμανία, στην Ιβηρική Χερσόνησο, το έδαφος είναι ξηρό και στεγνώνει. Τα περισσότερα ευρωπαϊκά ποτάμια ρέουν τώρα με ρυθμούς κάτω του μέσου όρου.

«Είναι σαφές ότι τα πράγματα χειροτερεύουν σε γενικές γραμμές», είπε ο Wanders.

Σύμφωνα με το Politico, είναι πλέον πολύ αργά για να τεθούν σε εφαρμογή τα πιο αποτελεσματικά μέτρα διαχείρισης της ξηρασίας, τα οποία συχνά απαιτούν τη δημιουργία στρατηγικών αποθεμάτων. Η ΕΕ είχε ζητήσει να υπάρξει προγραμματισμός ξηρασίας για  όλες τις μεγάλες λεκάνες απορροής ποταμών. Δυστυχώς όμως, πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αγνόησαν το μήνυμα.

«Η εφαρμογή αυτών των σχεδίων δράσης δεν είναι θέμα εβδομάδων», λέει ο Wanders και συνεχίζει «Είναι θέμα ετών και δεκαετιών πριν κάνετε πραγματικά τη χώρα σας ανθεκτική στην ξηρασία».

Εάν τα καιρικά μοτίβα επιμείνουν μέχρι το καλοκαίρι, η ξηρασία μπορεί να μετατραπεί από εφιαλτική σε ιστορικά εφιαλτική.

Οι επιστήμονες πάντως δεν χρειάζεται να ανατρέξουν πολύ πίσω για να βρουν ιστορικές συγκρίσεις. Η Ευρώπη γνώρισε ξηρασία μια φορά στα 500 χρόνια πριν από μόλις τέσσερα χρόνια. Αυτή όμως την εβδομάδα ο Ρήνος έρεε ακόμη πιο αργά από τον Ιούλιο του 2018.

Συνολικά, ωστόσο, η κατάσταση δεν είναι τόσο άσχημη όσο πριν από τέσσερα χρόνια, σημειώνει ο Andrea Toreti, ανώτερος επιστήμονας στο Κοινό Κέντρο Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, για να προσθέσει με νόημα: «Τουλάχιστον όχι ακόμα».